Quy trình dạy môn Khoa học ở tiểu học theo tiếp cận giáo dục STEM

Trong những năm gần đây, STEM đang dần khẳng định được vai trò và vị thể trong hệ thống giáo dục. Bài viết tập trung phân tích những đặc trưng của giáo dục STEM và vận dụng vào dạy học ở lứa tuổi tiểu học. Bằng cách nghiên cứu cơ sở lí luận và kinh nghiệm thực tiễn, tác giả đề xuất quy trình dạy học môn Khoa học theo tiếp cận giáo dục STEM nhằm nâng cao hiệu quả, chất lượng dạy học.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Quy trình dạy môn Khoa học ở tiểu học theo tiếp cận giáo dục STEMHNUE JOURNAL OF SCIENCE DOI: 10.18173/2354-1075.2022-0009Educational Sciences, 2022, Volume 67, Issue 1, pp. 87-94This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn QUY TRÌNH DẠY MÔN KHOA HỌC Ở TIỂU HỌC THEO TIẾP CẬN GIÁO DỤC STEM Nguyễn Văn Hưng*1 và Thiều Thị Thu Hà2 1 Khoa Sư phạm, Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội 2 Hệ thống giáo dục Lômônôxốp Tóm tắt. Trong những năm gần đây, STEM đang dần khẳng định được vai trò và vị thể trong hệ thống giáo dục. Bài viết tập trung phân tích những đặc trưng của giáo dục STEM và vận dụng vào dạy học ở lứa tuổi tiểu học. Bằng cách nghiên cứu cơ sở lí luận và kinh nghiệm thực tiễn, tác giả đề xuất quy trình dạy học môn Khoa học theo tiếp cận giáo dục STEM nhằm nâng cao hiệu quả, chất lượng dạy học. Từ khóa: STEM, giáo dục STEM, khoa học, dạy học tích hợp.1. Mở đầu STEM được đánh giá là mô hình giáo dục tiên tiến, hiện đại. Đã có rất nhiều nghiên cứu ởtrên thế giới và trong nước chỉ ra vai trò và tầm quan trọng của STEM trong dạy học. Ở Việt Nam, STEM manh nha từ chủ trương của Bộ Giáo dục và Đào tạo (2007), sau đónhờ nỗ lực của các tổ chức, doanh nghiệp và các cá nhân quan tâm đến hướng phát triển mớitrong mô hình này mà giáo dục STEM lan tỏa về các địa phương. Ban đầu, STEM được pháttriển chủ yếu dưới hình thức tổ chức cuộc thi Robot dành cho học sinh từ cấp tiểu học đến phổthông trung học do các công ty công nghệ tại Việt Nam triển khai cùng với các tổ chức nướcngoài. Sau đó STEM được thể hiện bằng nhiều hình thức khác nhau như: ngày hội STEM, Câulạc bộ STEM, cuộc thi sáng tạo khoa học. Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 với sự phát triển của khoa học và công nghệ đã tác độngtới nhiều ngành nghề trong xã hội. Mô hình giáo dục STEM đã được áp dụng tại nhiều quốc giaphát triển và mang lại hiệu quả cao, đáp ứng sự phát triển kinh tế, xã hội của quốc gia và tácđộng tích cực đến sự thay đổi của nền kinh tế tri thức trong bối cảnh toàn cầu hóa. Trong hệ thống giáo dục quốc dân, cấp tiểu học được coi là giai đoạn “vàng” để triển khaicách tiếp cận giáo dục STEM bởi các em học sinh có những đặc điểm khác biệt so với lứa tuổikhác. Cơ thể và trí tuệ đang phát triển mạnh, trẻ thích tham gia vào các hoạt động khám phá đểthỏa mãn trí tò mò. Bên cạnh đó, nhu cầu giao tiếp của trẻ sẽ được đáp ứng thông qua việctương tác với các học sinh trong nhóm. Từ đó giúp trẻ có được các kĩ năng, năng lực của conngười hiện đại. Có thể thấy, việc thiết kế các hoạt động giáo dục STEM cho học sinh tiểu học làrất phù hợp và đem lại hiệu quả cao. Tuy vậy, tại các trường tiểu học, việc vân dụng STEM vào giảng dạy các môn học còn gặpnhiều khó khăn. Phần lớn do giáo viên còn lúng túng, chưa nắm vững được quy trình dạy họcSTEM dẫn đến việc khó kiểm soát thời lượng và khai thác nội dung giảng dạy. Trong bài viếtNgày nhận bài: 21/11/2021. Ngày sửa bài: 29/12/2021. Ngày nhận đăng: 10/1/2022.Tác giả liên hệ: Nguyễn Văn Hưng. Địa chỉ e-mail: hungnv.gdth@gmail.com 87 Nguyễn Văn Hưng* và Thiều Thị Thu Hànày, tác giả hướng tới đưa ra quy trình dạy học STEM nhằm giúp cho giáo viên có thêm tài liệutham khảo, hướng dẫn để triển khai bài học STEM được hiệu quả hơn.2. Nội dung nghiên cứu2.1. Bản chất và đặc điểm của giáo dục STEM Theo Hiệp hội các Giáo viên dạy khoa học Mĩ (National Science Teachers Association –NSTA), Giáo dục STEM được hiểu là một cách tiếp cận liên ngành trong quá trình học, trong đócác khái niệm học thuật mang tính nguyên tắc được lồng ghép với các bài học trong thế giớithực, ở đó học sinh áp dụng các kiến thức trong khoa học, công nghệ, kĩ thuật và toán học vàocác bối cảnh cụ thể, giúp kết nối giữa trường học, cộng đồng, nơi làm việc và các tổ chức toàncầu để từ đó phát triển các năng lực trong lĩnh vực STEM và khả năng cạnh tranh trong nềnkinh kế mới”. Merrill cho rằng STEM là mô hình giáo dục tiên tiến, không phân chia thành cácnội dung cụ thể mà tích hợp các lĩnh vực toán học, khoa học, kĩ thuật và công nghệ để truyềnthụ kiến thức cho người học [6]. Trong chương trình giáo dục phổ thông mới 2018, STEM là một chương trình giảng dạydựa trên ý tưởng trang bị cho người học những kiến thức, kĩ năng liên quan đến (các lĩnh vực)khoa học, công nghệ, kĩ thuật và toán học - theo cách tiếp cận liên môn (interdisciplinary) vàngười học có thể áp dụng để giải quyết vấn đề trong cuộc sống hàng ngày. Thay vì dạy bốn mônhọc như các đối tượng tách biệt và rời rạc, STEM kết hợp chúng thành một mô hình học tập gắnkết dựa trên các ứng dụng thực tế [7]. Từ những quan điểm trên, có thể hiểu giáo dục STEM như sau: Giáo dục STEM là tổ hợpđa lĩnh vực bao gồm 4 yếu tố chính (Khoa học, Công nghệ, Kĩ thuật, Toán học). Nhà giáo dụcxây dựng chương trình giảng dạy dựa trên nền tảng kiến thức tích hợp của 4 lĩnh vực trên, từ đógiúp cho học sinh được tự mình trải nghiệm tìm ra kiến thức mới, đồng thời kiểm chứng cáckiến thức đã được học. Như vậy, Giáo dục STEM được hiểu là trang bị cho người học những kiến thức và kĩ năngcần thiết liên quan đến các lĩnh vực khoa học, công nghệ, kĩ thuật và toán học Về đặc điểm, Nguyễn Thành Hải [8], đã chỉ ra một số đặc điểm quan trọng trong giáo dụcSTEM. Đầu tiên, đó là sự khác biệt giữa tiếp cận “liên ngành” và “đa ngành”. Tuy cũng là có nhiềungành, nhiều lĩnh vực nhưng “liên ngành” thể hiện sự kết nối và bổ trợ lẫn nhau trong cácngành. Do vậy, nếu một chương trình học, một trường học chỉ có nhiều môn, nhiều giáo viêndạy các ngành khác nhau mà không có sự kết nối và ...