Rabelais và Gogol (Nghệ thuật ngôn từ và văn hoá trào tiếu dân gian)

Cuối cùng, chúng tôi đề cập đến một yếu tố nữa. Một sự phân tích kỹ càng chắc hẳn sẽ phát lộ ra trong cốt lõi của Những linh hồn chết những hình thức du hành vui vẻ (kiểu carnaval) xuống âm phủ, xuống xứ sở của cái chết.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Rabelais và Gogol (Nghệ thuật ngôn từ và văn hoá trào tiếu dân gian) Rabelais và Gogol (Nghệthuật ngôn từ và văn hoá trào tiếu dân gian) Cuối cùng, chúng tôi đề cập đến một yếu tố nữa. Một sự phân tích kỹ càng chắchẳn sẽ phát lộ ra trong cốt lõi của Những linh hồn chết những hình thức du hành vui vẻ(kiểu carnaval) xuống âm phủ, xuống xứ sở của cái chết. “Những linh hồn chết” - đó làmột sóng đôi rất thú vị với quyển bốn bộ tiểu thuyết của Rabelais, nghĩa là với cuộc duhành của Pantagruel. Tất nhiên, không phải vô cớ mà yếu tố cõi âm xuất hiện ngay trongý đồ và tên gọi cuốn tiểu thuyết của Gogol (Những linh hồn chết). Thế giới của Nhữnglinh hồn chết - đó là thế giới của âm phủ vui nhộn. Bề ngoài nó giống với âm phủ củaKevedo hơn(4), nhưng về bản chất bên trong thì nó giống với thế giới trong quyển bốncủa Rabelais. Chúng ta sẽ tìm thấy ở đó vô số những đồ cũ lẫn đồ bỏ đi của “địa ngục”trong carnaval, cũng như hàng loạt hình tượng là hiện thực hoá của các ẩn dụ chửi mắng.Một sự phân tích chú tâm sẽ phát hiện ra ở đây nhiều yếu tố truyền thống của âm phủcarnaval, của hạ tầng đất đai và thân xác. Và bản thân kiểu “du hành” (“hành trình”) củaChichikov cũng là một kiểu vận động mang tính thời – không gian phức hợp. Dĩ nhiên,cái cốt lõi truyền thống sâu xa này của Những linh hồn chết đã được làm giàu và phứctạp thêm nhờ khối chất liệu to lớn mang bản chất khác và thuộc về những truyền thốngkhác. Trong sáng tác của Gogol chúng ta tìm thấy gần như tất cả các yếu tố của văn hoáhội hè dân gian. Gogol có một cảm quan carnaval về thế giới, tuy trong phần lớn trườnghợp nhuốm màu lãng mạn. Ở ông cảm quan ấy thu nhận được những hình thức biểu hiệnkhác nhau. Chúng tôi chỉ nhắc đến ở đây một nhận xét nổi tiếng mang tính thuần tuýcarnaval về thói phóng ngựa nhanh của người Nga: “Mà người Nga nào lại chẳng thíchphi nhanh? Cái tâm hồn luôn khát khao quay cuồng, bay nhảy của anh ta, cái tâm hồnđôi khi thích nói: “quỷ tha ma bắt tất cả đi!” – làm sao lại không yêu thích điều ấychứ?”. Tiếp theo là một đoạn nữa: “cả con đường bay vút vào cõi tít tắp không biết làđâu, và có cái gì đó khủng khiếp ẩn chứa trong sự thoáng qua vút nhanh đó, khi mà vậtgì cũng chưa kịp lướt qua đã mất hút...”. Chúng tôi xin nhấn mạnh đến sự phá vỡ tất cảcác ranh giới tĩnh giữa những hiện tượng ở đây. Cảm quan đặc biệt của Gogol về “conđường”, như ông thường diễn đạt, cũng mang tính thuần tuý carnaval. Gogol cũng không xa lạ gì với quan niệm nghịch dị về thân thể. Đây là một pháchọa rất đặc trưng cho tập một Những linh hồn chết: “Và quả thật, trên đời này chẳngthiếu một kiểu mặt nào. Mặt mũi nào cũng chắc chắn không giống mặt mũi nào. Ở ngườinày thì cái mũi giữ chức vụ chỉ huy, nơi người khác thì đôi môi, ở người thứ ba thì đôimá mở rộng lãnh thổ của mình đến che lấp cả mắt, cả tai và thậm chí cả cái mũi màtrong tình cảnh đó dường như không lớn hơn một chiếc cúc áo gilê; ở người nọ thì cáicằm dài thõng thượt, đến nỗi anh ta luôn phải lấy khăn tay che nó để không bị bắn nướcmiếng. Và còn có biết bao nhiêu mặt mũi hoàn toàn không giống mặt người. Như anhkia - đúng là một con khuyển vận áo đuôi tôm, đến nỗi bạn phải ngạc nhiên, hắn ta cầmba-tong làm gì nữa; có cảm tưởng như người đầu tiên gặp hắn sẽ tóm ngay lấy gậy...”. Chúng ta cũng tìm thấy ở Gogol một hệ thống rất nhất quán biến cải những tên họchính thức thành tục danh. Cái tên gọi một thành phố trong tập hai Những linh hồnchết – T’phuslavl’(5) của Gogol với một sự rõ ràng gần như mang tính lý thuyết đã phátlộ đích thị bản chất của các tục danh nhị chức năng, vừa khen vừa chửi! Chúng ta cũngtìm được ở ông những mẫu hình rực rỡ của sự kết hợp cợt nhả giữa khen ngợi và rủamắng (dưới hình thức những lời rủa đầy thán phục, cầu phúc) kiểu: “Quỷ tha ma bắtngươi đi, hỡi thảo nguyên, sao ngươi đẹp đến thế!” Gogol cảm nhận sâu sắc tính thế giới quan và tính phổ quát của tiếng cười củamình, song ông lại không thể tìm thấy vị trí phù hợp cũng như cơ sở lý luận, sự lý giảicho tiếng cười đó trong điều kiện của nền văn hoá “nghiêm trang” thế kỷ XIX. Khi ônggiải thích trong những suy luận của mình tại sao ông cười, rõ ràng ông đã không dámbộc lộ đến cùng bản chất của tiếng cười, tính chất toàn dân phổ quát, bao trùm tất cả củanó; ông thường biện hộ cho tiếng cười của mình bằng thứ luân lý hạn hẹp của thời đại.Trong những biện hộ ấy, có trù tính đến trình độ thấu hiểu của cử tọa, Gogol đã vô tìnhhạ thấp, giới hạn, đôi khi thực lòng cố gắng khuôn vào những khung khổ chính thống cáisức mạnh cải biến vô cùng to lớn, luôn tuôn trào ra ngoài trong sáng tác trào tiếu củaông. Cái hiệu quả đầu tiên và bề ngoài, “cười nhạo” và phủ định, đụng chạm và làm lộnnhào những khái niệm quen thuộc, đã không cho phép những người quan sát trực tiếpnhìn thấy bản chất tích cực của sức mạnh đó. “Song cớ sao trái tim tôi lại thấy buồn?” –Gogol tự hỏi trong Cuộc ra về từ nhà hát (1842) và trả lời: “không một ai nh ...