Sân khấu ước lệ

Sân khấu, tựu trung nổi bật hai dòng: Dòng kịch tính nghiêng về tả thật và dòng tự sự nghiêng về ước lệ (như Tuồng, Chèo). Trong quá trình giảng dạy, tôi nhận ra rằng, sinh viên thường tỏ ra khá lúng túng và vất vả trong việc nắm bắt đặc trưng ước lệ của dòng tự sự, cả về lý thuyết và thực hành. Ngay cả một số giảng viên và không ít nghệ sĩ giàu kinh nghiệm, qua trao đổi và tiếp xúc với thực tiễn dàn dựng, cũng không khó nhận ra đây đó hiểu về ước...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Sân khấu ước lệ Sân kh u ư c l Sân kh u, t u trung n i b t hai dòng: Dòng k ch tính nghiêng v tth t và dòng t s nghiêng v ư c l (như Tu ng, Chèo). Trong quá trìnhgi ng d y, tôi nh n ra r ng, sinh viên thư ng t ra khá lúng túng và v t vtrong vi c n m b t đ c trưng ư c l c a dòng t s , c v lý thuy t vàth c hành. Ngay c m t s gi ng viên và không ít ngh sĩ giàu kinhnghi m, qua trao đ i và ti p xúc v i th c ti n dàn d ng, cũng không khónh n ra đây đó hi u v ư c l sân kh u còn khá mơ h , nh m l n. Trư c h t, nói v hai ch ư c l : Ư c là quy ư c, đ nh ư c… đ t rađ m i ngư i làm theo; L là lu t l không thành văn, đã thành t p quán,thói quen… đư c m i ngư i th a nh n. V y nên ư c l có th hi u lành ng quy ư c đư c m i ngư i th a nh n và ch p hành. Ví d bi n báocó ch th p đ , y là b nh vi n; Đèn xanh là đi, đèn đ là d ng… ai làmtrái, giao thông s lo n, tai n n s x y ra… Có th chuy n khái ni m ư c l trong đ i s ng đ hi u ư c l trongngh thu t nói chung, sân kh u nói riêng. Tho t tiên, hi n nhiên và suycho cùng, ngh thu t nào cũng đ u mang tính ư c l c . Ch ng h n, đi n nh là m t lo i hình ngh thu t có kh năng ph n ánh cu c s ng hi n th cth c nh t, nhanh nh y và r ng rãi nh t, nhưng v n c là ư c l ; b i, m tb phim, dù là phim truy n hình nhi u t p trình bày m t câu chuy n kéodài hàng vài ch c năm, v i hàng lo t s ph n, có khi kéo dài t tu i u thơđ n lúc v già, n u t th t đúng như cu c s ng thì phim đâu và bao nhiêuth i gian cho đ . Và th là ngư i ta đã ph i “b qua” t t c nh ng gìkhông c n thi t, rút ng n l i, đó chính là ư c l . Ví d như trên màn hìnhxu t hi n m t bé gái, sau vài đo n phim, th m chí sau năm, b y khuônhình, bé gái b ng thành ngư i đàn bà, ta hi u vài ch c năm đã trôi qua;ho c m t ngư i chu n b lên đư ng, “nhoáng m t cái” đã t TP.HCM đ nHà N i... Th y đ u là ư c l c theo nghĩa r ng nh t c a t này… Sân kh u, do không gian và th i gian l i co h p hơn nhi u - t t cdi n ra ch trên m y ch c thư c vuông sàn g , trong kho ng trên dư i 2ti ng đ ng h - cho nên tính ch t ư c l càng đ m đ c, như m t đòi h i tthân. V y thì gi i thích sao đây v m i quan h gi a ư c l và hi n th c,ư c l có phi hi n th c chăng, và lôgích gi a ư c l ngh thu t v i lôgíchhi n th c ra sao? Thưa r ng, t th t hi n th c và ư c l đ u xu t phát tcu c s ng, đ u nh m miêu t và th hi n hi n th c, nhưng theo nh ngcách, nh ng phương pháp khác nhau, nghĩa là gi a chúng v n có sth ng nh t mà không ph i là đ ng nh t. Xin mư n m t ví d đơn gi n đminh ch ng cho m i quan h này: T m ví: g o là hi n th c, rư u là tácph m ngh thu t, đây là sân kh u, thì lôgích là ch : không có g o skhông th có rư u. Nhưng t đó l i b o rư u là g o, gi ng v i g o, l i làsai. Hoa và nư c hoa cũng v y: Không có hoa không th có nư c hoa,nhưng hoa không ph i là nư c hoa. G o và hoa đã đư c ch bi n, tinhch t mà thành rư u và nư c hoa… Chuy n d ch qua sân kh u, cũng cóth hi u m i quan h gi a hi n th c v i ư c l ngh thu t tương t nhưv y. Có hàng trăm, hàng ngàn ví d v m i quan h lôgích này. Ch ngh n, mu n t c nh sông nư c, trên sân kh u t th t, ch y u ngư i ta vnó ra, nhưng trên sân kh u ư c l ngư i ta l i dùng ngh thu t bi u di nc a di n viên, thông qua h th ng đ ng tác như xu ng đò, chèo đò,… đt nó, t o nên khung c nh dòng sông và con đò… s ng đ ng hơn nhi u,mà v n c là dòng sông và con đò… Nói cách khác, cũng như các hìnhth c ngh thu t khác nói chung, sân kh u t th t nói riêng, đ u ph i d atrên cơ s hi n th c, nhưng ư c l là s bi n đ i, sáng t o, thăng hoach t li u hi n th c, nguyên m u đ t o ra m t hình hài m i, ch t lư ngm i. Và s tái t o ư c l này không th là tùy ti n, mà hoàn toàn có tínhnguyên t c, đ đ nh giá tr c a s ư c l . Nguyên t c y trư c h t phthu c vào tính chân th c ngh thu t, t c là ph i có cơ s hi n th c, đư ct o d ng theo quy lu t logíc bi n ch ng gi a hi n th c và ư c l , đ ngth i ph i ch n l c đư c nh ng bi u hi n, nh ng hình th c th ch p chínhxác nh t, có tín hi u thông tin cao nh t. Không th , ư c l sân kh u s trnên khó hi u, kh p khi ng, hình th c ch nghĩa và tùy ti n. Ví d : Trongcu c s ng, các b a ti c thư ng có rư u. U ng rư u ư c l thành b a ti cchính là dùng m t b ph n đ miêu t , th hi n cái toàn th là hoàn toànphù h p v i hi n th c và d hi u. Th nhưng, ch ng h n, l y vi c hútthu c lá ư c l cho b a ti c thì th t khó hi u, b i vi c hút thu c lá có thcó, có th không trong m t b a ti c, không ph i b ph n nh t thi t đ làmnên b a ti c. Tương t , m t mái chèo ư c l thành con thuy n, chi c roing a ư c l thành con ng a… đ u là b ph n t t y u trong cái toàn th ,nghĩa là đ u có cơ s hi n th c và d hi u; th nhưng, như thư ng th y,ki u như trên sân kh u bày ra m t chi c vòng tròn to đùng, r i b o đó lànúi non, là hang đ ng, th m chí ...