Sinh kế hiện nay của người Thái thành phố Sơn La qua nghiên cứu trường hợp xã Chiềng Xôm, thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La

Bài viết dưới đây được nhóm tác giả thực hiện dựa trên những tư liệu điền dã (10/2019) tại xã Chiềng Xôm - địa phương đầu tiên của thành phố Sơn La được công nhận đạt chuẩn Nông thôn mới (tháng 8/2015). Bài viết tập trung phân tích, làm rõ thực trạng sinh kế của đồng bào Thái tại xã Chiềng Xôm, đồng thời chỉ ra một số vấn đề đặt ra hiện nay với mong muốn tham vấn cho chính quyền địa phương một bức tranh toàn cảnh về đời sống kinh tế hiện nay của xã góp phần vào việc hoạch định chính sách kinh tế - xã hội đi vào chiều sâu hơn nữa.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Sinh kế hiện nay của người Thái thành phố Sơn La qua nghiên cứu trường hợp xã Chiềng Xôm, thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La Hội thảo khoa học Quốc gia Quản lý tài nguyên, môi trường và phát triển bền vững vùng Tây Bắc, Việt Nam SINH KẾ HIỆN NAY CỦA NGƯỜI THÁI THÀNH PHỐ SƠN LA QUA NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP XÃ CHIỀNG XÔM, THÀNH PHỐ SƠN LA, TỈNH SƠN LA Nguyễn Thị Huyền, Lường Hoài Thanh Trung tâm Nghiên cứu Văn hóa các dân tộc Tây Bắc Email: nguyenhuyenth1990@gmail.com Tóm tắt: Sinh kế được hiểu theo nghĩa khái quát nhất là cách thức kiếm sống của con người. Mỗi tộc người căn cứ vào điều kiện tự nhiên, tập quán sinh hoạt văn hóa, đặc điểm kinh tế - xã hội,… để lựa chọn cách thức mưu sinh cho phù hợp. Sinh kế là hoạt động quan trọng nhằm duy trì đời sống con người và xã hội loài người. Bởi vậy, trong những năm gần đây, nghiên cứu sinh kế và biến đổi sinh kế đã và đang là vấn đề thu hút được sự quan tâm của nhiều học giả trong, ngoài nước nhằm hướng tới mục tiêu xóa đói, giảm nghèo và phát triển kinh tế bền vững,… Bài viết dưới đây được nhóm tác giả thực hiện dựa trên những tư liệu điền dã (10/2019) tại xã Chiềng Xôm - địa phương đầu tiên của thành phố Sơn La được công nhận đạt chuẩn Nông thôn mới (tháng 8/2015). Bài viết tập trung phân tích, làm rõ thực trạng sinh kế của đồng bào Thái tại xã Chiềng Xôm, đồng thời chỉ ra một số vấn đề đặt ra hiện nay với mong muốn tham vấn cho chính quyền địa phương một bức tranh toàn cảnh về đời sống kinh tế hiện nay của xã góp phần vào việc hoạch định chính sách kinh tế - xã hội đi vào chiều sâu hơn nữa. Từ khóa: Sinh kế, người Thái, biến đổi sinh kế, Sơn La. 1. KHÁI QUÁT CHUNG ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU Chiềng Xôm là xã trực thuộc thành phố Sơn La, nằm ở phía Bắc thành phố và chạy dọc theo dòng suối Nậm La, cách trung tâm thành phố 3 km. Phía Bắc giáp xã Bó Mười huyện Thuận Châu và xã Mường Bú huyện Mường La, phía Nam giáp phường Chiềng An, phía Đông giáp xã Chiềng Ngần, phía Tây giáp xã Chiềng Đen thành phố Sơn La. Xã có tổng diện tích tự nhiên 6.159,65 ha (trong đó đất sản xuất nông nghiệp 902,35 ha, đất lâm nghiệp 3.622,16 ha, còn lại là núi đá và đất khác). Xã có tổng số 1.511 hộ dân với 5.752 nhân khẩu. Dân cư được phân bố thành 10 bản với 6 dân tộc cùng sinh sống, trong đó dân tộc Thái chiếm 92,1 %, đa số nhân dân sống bằng nghề thuần nông [1]. Mặc dù là xã trực thuộc thành phố nhưng hiện nay sản xuất nông nghiệp vẫn giữ vai trò chủ đạo trong hoạt động sinh kế của người dân địa phương. Tháng 8/2015, sau khi được công nhận là xã đầu tiên của thành phố Sơn La hoàn thành Chương trình mục tiêu Quốc gia Nông thôn mới, bộ mặt nông thôn miền núi xã Chiềng Xôm đã có nhiều chuyển biến tích cực. Đường giao thông nông thôn được bê tông hóa giúp cho việc di chuyển liên bản, liên xã được thuận lợi; Hệ thống điện, đường, trường, trạm được sửa chữa, xây mới phục vụ nhu cầu người dân; Kinh tế địa phương có những chuyển biến rõ nét. Các hoạt động kinh tế truyền thống được duy trì trên cơ sở áp dụng các tiến bộ kỹ thuật vào sản xuất, bên cạnh đó một số hình thức sinh kế mới xuất hiện phần nào đã tác động đến đời sống kinh tế - văn hóa của đồng bào toàn xã nói chung và đồng bào Thái nói riêng. 2. HOẠT ĐỘNG SINH KẾ HIỆN NAY CỦA NGƯỜI THÁI Ở XÃ CHIỀNG XÔM 2.1. Làm ruộng nước Người Thái định cư ở những vùng đất thấp, nơi gần nguồn nước. Do đó, làm ruộng nước trở thành hình thức sinh kế phổ biến và có vai trò quan trọng trong đời sống đồng bào Thái. “Việc khai khẩn vùng đất vốn hoang vu thành cánh đồng trồng lúa trở thành hàng đầu của truyền thống kinh tế cổ truyền Thái” [4, tr. 62]. Để canh tác ruộng nước hiệu quả, nước là yếu tố hàng đầu được đồng bào Thái chú trọng. Phát huy lợi thế địa hình gần nguồn nước cùng sự sáng tạo trong lao động sản xuất, người Thái đã biết lợi dụng sức nước từ các sông, suối để phục vụ tưới tiêu trong nông nghiệp tạo nên hệ thống công trình thủy lợi “mương, phai, lái, lin”. Đây được coi là đỉnh cao trong nghệ thuật trị thủy của đồng bào Thái. Nhờ hệ thống công trình này mà việc làm ruộng nước trở nên thuận lợi hơn và hiệu quả thu được cũng tốt hơn so với tập quán canh tác của một số dân tộc thiểu số khác trong vùng. Hiện nay, hệ thống mương, phai, lái, lin đã có sự cải tiến hiện đại hơn. Các mương, phai lớn đã được thay thế từ tre, gỗ sang sử dụng vật liệu là bê tông, sắt thép vững chãi hơn. 576 Nguyễn Thị Huyền, Lường Hoài Thanh Để bắt đầu mùa vụ, trước hết người ta phải tiến hành làm đất cày sâu, bừa kĩ, dọn dẹp cỏ dại và vun đắp bờ cẩn thận nhằm đảm bảo giữ nước cho ruộng, đồng thời tránh chuột bọ phá hoại mùa màng. Trước đây, người Thái chỉ canh tác một vụ lúa tron ...