Sử dụng corticoid trong lâm sàng (Kỳ 4)

4.4. Những tác dụng phụ cần lưu ý.Các tác dụng phụ của cortico-steroid rất đa dạng nhưng đáng chú ý là loãng xương, nhiễm khuẩn, suy tuyến thượng thận, hội chứng cai thuốc.4.4.1. Lo∙ng xương. Tất cả các loại cortico-steroid đều gây ức chế quá trình tạo xương dẫn đến mất cân bằng giữa quá trình hủy xương và tạo xương- gây mất chất xương. Thường gặp loãng xương cột sống gây lún, xẹp, gãy đốt sống. Có thể gây chèn ép dây thần kinh và tủy sống.- Loãng xương thường xảy ra khi dùng liều cao, kéo dài....
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Sử dụng corticoid trong lâm sàng (Kỳ 4) Sử dụng corticoid trong lâm sàng (Kỳ 4) TS. Đoàn Văn Đệ (Bệnh học nội khoa HVQY) 4.4. Những tác dụng phụ cần lưu ý. Các tác dụng phụ của cortico-steroid rất đa dạng nhưng đáng chú ý làloãng xương, nhiễm khuẩn, suy tuyến thượng thận, hội chứng cai thuốc. 4.4.1. Lo∙ng xương. Tất cả các loại cortico-steroid đều gây ức chế quá trình tạo xương dẫnđến mất cân bằng giữa quá trình hủy xương và tạo xương- gây mất chấtxương. Thường gặp loãng xương cột sống gây lún, xẹp, gãy đốt sống. Có thể gâychèn ép dây thần kinh và tủy sống. - Loãng xương thường xảy ra khi dùng liều cao, kéo dài. - ở bệnh nhân lớn tuổi, phụ nữ sau mạn kinh, các bệnh có liên quanđến mất chất xương như viêm khớp dạng thấp là những yếu tố nguy cơ caogây loãng xương khi dùng cortico-steroid. - Cortico-steroid gây loãng xương còn do ức chế các hormon sinh dụcnhư estrogen, testosteron gây ảnh hưởng đến chuyển hoá xương. - Cortico-steroid làm giảm hấp thu canxi từ ruột gây cường cận giáptrạng thứ phát làm tăng hoạt động của hủy cốt bào, ức chế tạo cốt bào. Dự phòng loãng xương do cortico- steroid có thể cho canxi phối hợp với vitaminD. Dùng estrogen cho phụ nữ sau mạn kinh, androgen cho nam giới, vàbiphosphonat cũng có thể dùng để đề phòng và điều trị loãng xương docortico-steroid. 4.4.2. Nhiễm khuẩn. Khi thiếu hụt cortico-steroid sẽ làm cho người bệnh dễ bị tổn thương tổchức nặng, thậm trí nguy hiểm đến tính mạng khi bị nhiễm khuẩn vì rối loạnđáp ứng viêm. Ngược lại, khi qúa nhiều cortico-steroid (dùng liều cao kéo dài,cường chức năng thượng thận) dẫn đến ức chế phản ứng viêm, ức chế miễn dịchlàm tăng tỉ lệ và tăng mức độ nặng do nhiễm khuẩn. Nhiễm khuẩn trong quátrình điều trị phụ thuộc liều lượng, thời gian dùng thuốc. . Prednisolon liều 2-10 mg/ngày rất ít khi gây biến chứng nhiễm khuẩn. . Nếu liều prednisolon từ 20-60 mg làm giảm cơ chế thích ứng bảo vệtăng nguy cơ nhiễm khuẩn sau 2 tuần điều trị. Tổng liều > 700 mg làm tăngnguy cơ nhiễm khuẩn. Những vi khuẩn như vi khuẩn lao, các mycobacteria,pneumocystis carinii, nấm là những nguy cơ cao gây nhiễm khuẩn khi dùngcortico-steroid. Ngoài ra, bệnh nhân có thể bị nhiễm khuẩn gây mủ cấp tínhnhư: áp xe, nhiễm khuẩn huyết. Nhiễm virut không phải là vấn đề lớn khidùng cortico-steroid trừ nhiễm virut Herpes. 4.4.3. Suy tuyến thượng thận: - Khi dùng cortico-steroid liều cao kéo dài gây ức chế trục đồi thị- tuyếnyên- tuyến thượng thận và có thể gây suy tuyến thượng thận thứ phát. - Suy tuyến thượng thận có thể xảy ra khi dùng prednisolon liều 20-30mg/ngày ít nhất phải kéo dài > 5 ngày. - Chức năng trục đồi thị-tuyến yên-tuyến thượng thận có thể phục hồinhanh sau khi dùng thuốc. Nhưng ở bệnh nhân dùng thuốc kéo dài có khi phảisau 12 tháng mới hồi phục chức năng của hệ trục tuyến trên. Những bệnh nhân dùng liều > 20mg prednisolon/ngày kéo dài trên mộttháng đều có khả năng bị suy tuyến thượng thận với các mức độ khác nhau. Thời điểm xuất hiện suy chức năng tuyến thượng thận hay xảy ra khi bắtđầu giảm liều thuốc. Nguy cơ cao gây suy thượng thận cấp ở bệnh nhân đangdùng cortico-steroid là khi có các stress như gây mê, phẫu thuật, chấn thương,nhiễm khuẩn cấp tính. Trong tình huống này đôi khi phải tăng liều cortico-steroid hoặc dùng hormon kích thích tuyến thượng thận (ACTH). 4.4.4. Hội chứng cai thuốc. - Thiếu hụt cortico-steroid điển hình ở trong cơn khủng hoảng kiểuAddison, biểu hiện: sốt cao, buồn nôn, nôn, tụt huyết áp, giảm glucoza máu,tăng K+, giảm Na+. Ngoài ra còn có thể gặp các triệu chứng khác như đau lantoả các cơ, khớp, đau đầu, chán ăn. Tình trạng hội chứng cai thuốc xuất hiệnkhi giảm liều nhanh. Tình trạng bệnh diễn biến xấu đi. Định lượng nồng độcortisol trong máu thường không tương ứng với mức độ biểu hiện lâm sàng. Khi có hội chứng cai thuốc cần phải tăng liều thuốc, sau đó giảm liềutừ từ và thận trọng. Nếu dùng > 40mg prednisolon/ngày, khi giảm liều có thể với mức độ 10mg trong vòng một tuần. Nếu dùng liều 20-40mg prednisolon/ngày có thể giảm với mức 5 mgtrong vòng một tuần. Nếu < 20mg/ngày và đặc biệt quả với bệnh nhân viêm khớp dạng thấp và các triệu chứng có thể xấu đi ngaytrong ngày ngắt quãng. Biện pháp sử dụng cortico-steroid cần được cân nhắc cẩn thận chỉ địnhvà chống chỉ định, dự phòng các tác dụng phụ liên quan đến cả tình trạngthiếu hụt nồng độ cortico- steroid và tình trạng dùng liều cao kéo dài cáccortico-steroid. ...