Sự thống nhất những đối cực trong phong cách nghệ thuật Nguyễn Công Trứ_2

“Tư tưởng tạo ra cái nhìn” (M. Bakhtin) hay nói cách khác, cái nhìn sẽ bị “sai khiến”, bị “điều phối” bởi tư tưởng. Với tư tưởng sáng tạo chủ đạo và đầy tâm đắc ấy, Nguyễn Công Trứ quen nhìn con người và thế giới qua lăng kính chí dẫu từ phương diện nào.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Sự thống nhất những đối cực trong phong cách nghệ thuật Nguyễn Công Trứ_2Sự thống nhất những đối cựctrong phong cách nghệ thuật Nguyễn Công Trứ “Tư tưởng tạo ra cái nhìn” (M. Bakhtin) hay nói cách khác, cái nhìn sẽ bị “sai khiến”, bị“điều phối” bởi tư tưởng. Với tư tưởng sáng tạo chủ đạo và đầy tâm đắc ấy, Nguyễn Công Trứquen nhìn con người và thế giới qua lăng kính chí dẫu từ phương diện nào. Là con người phải làcon người hữu chí - cái chí của đấng nam nhi uy dũng, ngang tàng: - Thông minh nhất nam tử, Yếu vi thiên hạ kỳ. Trót sinh ra thời phải có chi chi, Chẳng lẽ tiêu lưng ba vạn sáu? (Chí nam nhi) - Hữu chí công danh tài bất lụy, Sơ lai bồng thỉ hựu hà phương. (Có chí lập nên công danh tài chẳng cần lụy, Sinh ra có chí tang bồng hồ thỉ không ngại gì) (Danh lợi) - Chí làm trai nam bắc tây đông, Cho phỉ sức vẫy vùng trong bốn bể. (Chí khí anh hùng) Con người trong quan niệm của Nguyễn Công Trứ hiện ra dưới nhiều dạng thái khácnhau nhưng có hai dạng thái chính mà ông luôn luôn quan tâm đến: con người xã hội - phận sựvà con người cá nhân - “nhân sinh quý thích chí”. Đây đồng thời cũng là hai yêu cầu cơ bảnkhông thể thiếu đối với danh phận làm người. Nói đến Nguyễn Công Trứ người ta thường nghĩđến con người “ngoài vòng cương toả” trong ông. Nhưng thực ra đấy mới chỉ là một mặt. Trướckhi đề cao con người ngoài vòng cương toả, con người cá nhân sống theo ý thích của mình, baogiờ Nguyễn Công Trứ cũng xác định rõ phải là con người phận sự, “hoàn danh” đã: Vũ trụ giai ngô phận sự… Vũ trụ chi gian giai phận sự… Trong vũ trụ đã đành phận sự... Phận sự ấy là gánh càn khôn, công danh, sự nghiệp, chí tang bồng, đường trung hiếu, chữquân thân, trên vì nước dưới vì nhà... mà đấng nam nhi không thể trốn tránh, chối từ. Trái lại,phải: Tính cho xong Nợ trần hoàn quyết trả cho xong Bao nhiêu nợ tang bồng đem trả hết. Bản lĩnh và nhân cách là ở chỗ đó. Cái hơn người của Nguyễn Công Trứ là nói được, làmđược. Tuyên bố, luận lý có vẻ hơi ồn ào nhưng tất cả đều được chứng minh bằng hành động thựctiễn. Hình tượng kẻ sĩ hoàn danh trong thơ ông là một mẫu mực cho kiểu người hành đạo, chomẫu hình con người chức năng - phận vị. Nhưng không dừng lại ở đấy. Có hành đạokhông thểkhông có hành lạc bởi cả hai đều là chí, là phận: Thú gì hơn nữa thú ăn chơi Chi giàu khó sang hèn là phận cả Đủ lếu láo với người thiên hạ Tính đã quen đài các bấy lâu Đàn một cung, cờ một cuộc, thơ một túi, rượu một bầu Khi đắc chí ngao du ờ cũng phải... (Thích chí ngao du) Xét cho kỹ mọi nhẽ thì việc hành lạc đối với con người cũng là việc rất phải, nên làm,không để cho hư danh ràng buộc bản thân mình: Cuộc hành lạc bao nhiêu là lãi đấy (Chơi xuânkẻo hết xuân đi). Ở phương diện nào, Nguyễn Công Trứ cũng luôn luôn là con người tự khẳng định mìnhmột cách mạnh mẽ, và dĩ nhiên ông có cơ sở để khẳng định. Chính vì vậy mà ông dám vượt lên,bất chấp mọi được mất khen chê. Dám dấn thân cho mọi hành vi, ứng xử hành đạo và hành lạc,Nguyễn Công Trứ đã tạo cho mình được một sự cân bằng cần thiết, tránh được mọi cơn “stress”rất dễ có ở thời đại ông nhất là đối với ông. Dường như ông đã tạo được cho mình một sự thoảimái tận độ trong mọi trạng thái tâm lý, tinh thần và vươn đến cái tự do có thể có. Con người cánhân với mọi khả năng và nhu cầu trần thế có thể có trong văn học Việt Nam trung đại đếnNguyễn Công Trứ là một bước phát triển đột xuất. Thơ văn ông là sự khẳng định con người cánhân trên mọi phương diện của lý tưởng kẻ sĩ và lý tưởng nhân sinh. “Không có gì thuộc về conngưòi mà lại xa lạ đối với”... con người này. Hơn thế, mọi sự đều có thể đẩy đến mức ngấtngưởng, khác người. Đấy vừa là một sự khẳng định vừa là một thách thức. Trong triều (và đâuchỉ có trong triều) ai ngất ngưởng như ông?. Một cái tôi ngông, một cá tính mạnh mẽ lừng lữngtrong thơ văn Nguyễn Công Trứ như muốn nổi loạn, phá tung mọi quy củ nền nếp sáo mònnhàm chán nói rất nhiều điều cho ý thức cá tính, bản ngã, cho sự thể hiện phong cách cá nhân.Trong văn học trung đại Việt Nam, trước Nguyễn Công Trứ, ít thấy có sự tự thể hiện mình, nhìnmình phong phú đa chiều như trường hợp ông Hy Văn này. Ngoài sự thể hiện mình một cách trực tiếp (thường là bằng đại từ nhân xưng ngôi thứnhất tôi, ta, tao, ông...), Nguyễn Công Trứ còn làm một cuộc phân thân, tự tách mình ra khỏimình, đúng như nhận xét của Vương Trí Nhàn: “nhà thơ tự nói về mình bằng một đại từ ở ngôithứ ba” (ông), “nhìn mình như một kẻ khác”(12), nghĩa là khách thể hoá bản thân mình một cáchcao độ. Có thể xem Bài ca ngất ngưởng là tiêu biểu nhất cho sự tự thể hiện mới mẻ độc đáo ấy.Bài thơ làm hiện lên đầy đủ, sinh động, châ ...