Sự thống nhất những đối cực trong phong cách nghệ thuật Nguyễn Công Trứ _4

1. Nguyễn Công Trứ (1778-1859) quan chức, nhà thơ, một hiện tượng độc đáo và phức tạp trong lịch sử văn học Việt Nam giai đoạn nửa sau thế kỷ XVIII - nửa đầu thế kỷ XIX, thế nhưng lịch trình nghiên cứu cũng như số công trình nghiên cứu về ông còn quá mỏng.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Sự thống nhất những đối cực trong phong cách nghệ thuật Nguyễn Công Trứ _4Sự thống nhất những đối cựctrong phong cách nghệ thuật Nguyễn Công Trứ 1. Nguyễn Công Trứ (1778-1859) quan chức, nhà thơ, một hiện tượng độc đáo và phứctạp trong lịch sử văn học Việt Nam giai đoạn nửa sau thế kỷ XVIII - nửa đầu thế kỷ XIX, thếnhưng lịch trình nghiên cứu cũng như số công trình nghiên cứu về ông còn quá mỏng. Phải bắtđầu từ những năm hai mươi của thế kỷ XX, giới nghiên cứu mới quan tâm đến ông. Người đầutiên phải kể đến là Lê Thước với cuốn Sự nghiệp văn chương của Uy Viễn tướng công NguyễnCông Trứ (Lê Văn Tân xuất bản, 1928). Sau Lê Thước khoảng chục năm xuất hiện bài viết ngắncủa Lưu Trọng Lư nhưng đã khái quát được cái thần của Nguyễn Công Trứ: “Thật là sự điều hoàkỳ diệu của những cái tương phản nhau: sự điều hoà của mộng với thực, cái ngông cuồng củamột kẻ lãng tử với cái nề nếp của một nho sinh, và cuối cùng là sự điều hoà của thơ văn vớiKhổng giáo. Nguyễn Du muốn là người bạn hoàn toàn của thơ văn, đã phải lảng Nho mà theoPhật... Nguyễn Công Trứ vẫn ở trong cái phong khí khắc khổ của Nho mà vẫn khoáng dật thíchthảng như một đồ đệ của Lão - Trang. Tiên sinh vừa hành binh trị nước, vừa ngâm hoa vịnhnguyệt, mà cái này không hại đến cái kia”(1). Mười lăm năm sau, Nguyễn Bách Khoa cho côngbố một công trình khá dày dặn với tên gọi Tâm lý và tư tưởng Nguyễn Công Trứ. Tâm lý, tưtưởng cũng như cá tính của Nguyễn Công Trứ được Nguyễn Bách Khoa chú ý đi sâu tìm hiểu,phân tích một cách sắc sảo, có sức thuyết phục ở khá nhiều điểm... Đáng tiếc là cái nhìn xã hộihọc và quan điểm giai cấp đã hạn chế không ít phương pháp và suy luận, khiến ông không tránhkhỏi những cực đoan trong luận giải về tâm lý, tư tưởng và cá tính nhà thơ độc đáo này. Chẳnghạn, về quan niệm hành lạc, và chí nam nhi của Nguyễn Công Trứ, theo Nguyễn Bách Khoa:“Quan niệm hành lạc của Nguyễn Công Trứ… là một quan niệm của đẳng cấp sĩ phiệt quý tộcdùng để phân biệt mình với giai cấp phú hộ và toàn thể dân gian: nghệ thuật hành lạc chỉ là mộtkhía của nghệ thuật thống trị”…; “Thời loạn, tâm lý quý tộc di truyền và xu thế trung hưng của sĩphiệt, ba yếu tố ấy đã giao phối với nhau để sản xuất ra cái “chí nam nhi” của chàng thanh niênNguyễn Công Trứ”(2), v.v… Có lẽ do nhận thấy những “ý kiến thiên lệch” của một số nhà phê bình, nhất là việc “táchrời thơ văn Nguyễn Công Trứ và hoạt động thực tế của ông”, năm 1958, Lê Thước - HoàngNgọc Phách - Trương Chính “cho xuất bản toàn bộ thơ văn Nguyễn Công Trứ” với mong muốn“giúp cho bạn đọc có đủ điều kiện để nhận định chính xác hơn về một bậc hào kiệt lỗi lạc kiêmthi sĩ tài hoa của ta ở thế kỷ trước”(3)... Vậy là phải đợi đến những năm 60, 70 của thế kỷ XX, giới nghiên cứu thuộc nhiều lĩnhvực khác nhau (văn học, văn hóa học, sử học) kể cả ở hai miền Nam, Bắc, đặc biệt là ở miềnBắc, mới có cơ sở đầy đủ hơn, và mới thực sự đặt vấn đề tìm hiểu, tranh luận, xác định vai trò, vịtrí của Nguyễn Công Trứ trong lịch sử cũng như trong văn học dân tộc. Người ta tập trung vàocác vấn đề: - “công” và “tội” của Nguyễn Công Trứ (“Công” được nhấn mạnh: việc tổ chứckhẩn hoang, mở đất. “Tội” bị xem như “vết nhơ khó xoá”: việc “đàn áp khởi nghĩa nông dân”...);- Cuộc đời, thơ văn và những đề tài nổi bật (“chí nam nhi”, “cảnh nghèo và thế thái nhân tình”,“triết lý hưởng lạc”); - Những mâu thuẫn trong tư tưởng và sáng tác... Khá nhiều vấn đề đượcnêu lên, đặc biệt những mâu thuẫn trong tư tưởng và sáng tác của Nguyễn Công Trứ, nhưng cácluận giải ở đây phần lớn đều không tránh khỏi cái nhìn hẹp hòi, thậm chí là cực đoan do sự chiphối của quan điểm giai cấp và cái nhìn xã hội học (chẳng hạn, một số ý kiến của Văn Tân(4),Nguyễn Lộc(5), v.v...). Chặng đường mới trong tìm hiểu, nghiên cứu Nguyễn Công Trứ là từ những năm 90 (thếkỷ XX) được đánh dấu bằng cuộc Hội thảo chuyên đề Nguyễn Công Trứ, con người, cuộc đời vàthơ, tổ chức tại Trường Viết văn Nguyễn Du ngày15 tháng 12 năm 1994. Một số tham luận tạicuộc hội thảo này đã được in thành sách, “chủ yếu muốn giới thiệu với bạn đọc những cách nhìnhôm nay về Nguyễn Công Trứ”, với các vấn đề đáng chú ý như Nguyễn Công Trứ với chúng tahôm nay - Cách đánh giá Nguyễn Công Trứ - Những ý chí, khát vọng của kiểu người anh hùngthời loạn - Tính hiện đại của Nguyễn Công Trứ - Phong cách Nguyễn Công Trứ(6), v.v... Nhìnchung các ý kiến còn sơ giản, nhưng điều quan trọng là đã mở ra cái nhìn mới về Nguyễn CôngTrứ. Năm 2003, trên cơ sở những bài viết đã có, Trần Nho Thìn tập hợp, tuyển chọn và giớithiệu thêm, cho ra đời cuốnNguyễn Công Trứ - về tác gia và tác phẩm(7). Cuốn sách, đặc biệt bàitổng quan giới thiệu của Trần Nho Thìn, đã đưa đến cho người đọc một cái nhìn đầy đủ, hệ thốnghơn về Nguyễn Công Trứ. Tuy nhiên vẫn còn biết bao nhiêu điều về hiện tượng văn học độc đáonày, đáng nói nhất là phong cách tác giả, cho đến nay vẫn còn chưa được tìm hiểu, nghiên cứumột cách thoả đáng. Phong cá ...