Tác động của việc thực thi các Hiệp định thương mại tự do (FTA) và chuyển dịch cơ cấu kinh tế đến thu nhập và bất bình đẳng ở Việt Nam

Tăng trưởng kinh tế, giảm nghèo và bất bình đẳng luôn là những vấn đề trọng yếu mà cả Thế giới cũng như mỗi quốc gia phải quan tâm. Đối với những quốc gia nghèo đang trong giai đoạn phát triển thì vấn đề phải gắn tăng trưởng kinh tế với việc giảm nghèo bền vững trong đó có vấn đề kiểm soát hố ngăn cách giàu nghèo lại cần phải được quan tâm mạnh mẽ. Bài viết trình bày quan điểm cũng như các kết quả phân tích về mối quan hệ giữa việc thực thi các FTA giai đoạn 1991 – 2017 với vấn đề phân phối thu nhập và bất bình đẳng ở Việt Nam.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Tác động của việc thực thi các Hiệp định thương mại tự do (FTA) và chuyển dịch cơ cấu kinh tế đến thu nhập và bất bình đẳng ở Việt Nam Trường Đại học Kinh tế - Đại học Đà Nẵng TÁC ĐỘNG CỦA VIỆC THỰC THI CÁC HIỆP ĐỊNH THƯƠNG MẠI TỰ DO (FTA) VÀ CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ ĐẾN THU NHẬP VÀ BẤT BÌNH ĐẲNG Ở VIỆT NAM THE IMPACTS OF FREE TRADE AGREEMENTS (FTAs) AND THE ECONOMIC STRUCTURE TO INCOME AND INEQUALITY IN VIETNAM PGS.TS. Đào Hữu Hòa Trường Đại học Kinh tế - Đại học Đà Nẵng TÓM TẮT Tăng trưởng kinh tế, giảm nghèo và bất bình đẳng luôn là những vấn đề trọng yếu mà cả Thế giới cũng như mỗi quốc gia phải quan tâm. Đối với những quốc gia nghèo đang trong giai đoạn phát triển thì vấn đề phải gắn tăng trưởng kinh tế với việc giảm nghèo bền vững trong đó có vấn đề kiểm soát hố ngăn cách giàu nghèo lại cần phải được quan tâm mạnh mẽ. Đặc biệt đối với các quốc gia có nền kinh tế Kế hoạch hóa tập trung chuyển sang kinh tế thị trường với biểu hiện quan trọng nhất đó là quá trình Hội nhập kinh tế quốc tế mà biểu hiện cao nhất đó là việc ký kết và thực thi các thỏa thuận tự do thương mại (FTA) với các quốc gia, các tổ chức và các vùng lãnh thổ khác trên thế giới. Việc mở rộng tham gia vào các FTA sẽ kéo theo việc điều chỉnh giảm thuế XNK và các điều kiện kinh doanh khác dẫn đến bùng nổ FDI, bùng nổ các hoạt động xuất nhập khẩu, bùng nổ các hoạt động giao lưu văn hóa, du lịch... thúc đẩy sự dịch chuyển cơ cấu kinh tế theo ngành, cũng như theo lãnh thổ trong nội bộ mỗi quốc gia. Điều này đến lượt nó lại có tác động ảnh hưởng đến phân phối thu nhập và phân hóa giàu nghèo của các quốc gia tham gia FTA, trong đó đặc biệt sâu sắc tại các quốc gia đang phát triển như Việt Nam. Báo cáo này trình bày quan điểm cũng như các kết quả phân tích về mối quan hệ giữa việc thực thi các FTA giai đoạn 1991 – 2017 với vấn đề phân phối thu nhập và bất bình đẳng ở Việt Nâm. Từ khóa: FTA, xuất nhập khẩu; FDI; du lịch; thu nhập; phân hóa giàu nghèo 1. Đặt vấn đề Hiệp định thương mại tự do (FTA: Free Trade Agreement) là một Hiệp ước thương mại giữa hai hoặc nhiều quốc gia. Theo đó, các nước sẽ tiến hành theo lộ trình việc cắt giảm và xóa bỏ hàng rào thuế quan cũng như phi thuế quan nhằm tiến tới việc thành lập một khu vực mậu dịch tự do. Theo thống kê của Tổ chức thương mại thế giới, đến thời điểm hiện tại đang có hơn 200 Hiệp định thương mại tự do có hiệu lực. Một FTA thường bao gồm những nội dung chính sau: (1) quy định về việc cắt giảm các hàng rào thuế quan và phi thuế quan; (2) quy định danh mục mặt hàng đưa vào cắt giảm thuế quan; (3) quy định lộ trình cắt giảm thuế quan; (4) quy định về quy tắc xuất xứ. Các nội dung khác đề cập tới vấn đề tự do hóa trong lĩnh vực dịch vụ và đầu tư, các biện pháp hạn chế định lượng, các rào cản kỹ thuật, quyền sở hữu trí tuệ, cạnh tranh, mua sắm chính phủ, lao động, bảo hiểm và môi trường… Việc triển khai các FTA có tác động lớn đến việc gia tăng thương mại do FTA giúp dỡ bỏ hàng rào thuế và phi thuế; giảm chi phí, giảm giá hàng hóa, giảm lạm phát, và thúc đẩy tăng trưởng GDP. Việc thực thi FTA còn giúp gia tăng cạnh tranh vì các doanh nghiệp có cơ hội cắt giảm chi phí và tăng doanh số, giúp mở rộng thị trường, giúp nâng cao chất lượng hoạt động cho các doanh nghiệp. Ngoài ra, việc triển khai FTA còn giúp thúc đẩy cải cách hệ thống pháp luật. thúc đẩy nền kinh tế phát triển và hội nhập sâu rộng hơn vào 15 Trường Đại học Kinh tế - Đại học Đà Nẵng nền kinh tế toàn cầu; tạo điều kiện gia tăng cơ hội học hỏi, chuyển giao tri thức, công nghệ và thông tin; tạo ra động cơ, kỳ vọng về chính trị và an ninh của quốc gia, khu vực và thế giới. Những tác động sâu rộng của các FTA về kinh tế, chính trị đến lượt nó lại tác động đến các vấn đề xã hội, trong đó có vấn đề thu nhập, việc làm và phân hóa giàu nghèo trong xã hội, Việc thực thi các FTA ngoài các tác động tích cực, nó cũng hàm chứa các tác động tiêu cực do tính 02 mặt của tự do hóa thương mại dẫn đến mức độ hưởng lợi của các nhóm xã hội không giống nhau. Có những nhóm dân cư tham gia vào các ngành, các khu vực được hưởng lợi từ các FTA có xu hướng sẽ có thu nhập cao hơn nhưng cũng có những nhóm dân cư sẽ gặp khó khăn hơn do tham gia vào các ngành, các khu vực ít có lợi thế hoặc bị cắt giảm bảo hộ dưới tác động của FTA có xu hướng sẽ khó khăn hơn… Chình điều này có khả năng sẽ dẫn đến việc làm sâu sắc hơn hố ngăn cách giàu nghèo giữa các nhóm dân cư trong xã hội. Trong những năm qua, cùng với quá trình hội nhập sâu rộng hơn vào nền kinh tế thế giới, việc ký kết và thực thi các FTA đã góp phần thúc đẩy sự phát triển vượt bậc của nền kinh tế Việt Nam. Nếu như GDP của năm 1995 là 20,74 tỉ USD thì năm 2017 đã là 223,9 tỉ USD, tức gấp khoảng 10,8 lần. Việc hội nhập quốc tế cùng với các FTA đã có những tác động mạnh mẽ trong việc thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế, dẫn đến thay đổi cơ cấu việc làm và phân phối thu nhập của người dân. Đa số người dân đã trở nên khấm khá, tuy nhiên cũng có những bộ phận dân cư đang bị nghèo đi một cách tương đối, làm cho hố ngăn cách giàu nghèo có xu hướng mở rộng. Kết quả điều tra mức sống hộ gia đình (VHLSS) cho thấy khoảng cách về thu nhập giữa nhóm giàu với 04 nhóm còn lại, đặc biệt là nhóm nghèo và cận nghèo đã tăng nhanh, tạo ra khoảng cách ngày càng lớn về thu nhập. Khảo sát của Oxfam năm 2016 lại cho thấy khoảng cách này đã lên đến 21 lần, trong khi đó năm 2012 mới là 9,4 lần và năm 2010 mới là 8,5 lần. Báo cáo này đi vào nghiên cứu thực trạng phân phối thu nhập và ngăn cách giàu nghèo dưới tác động của việc thực thi các hiệp định thương mại tự do ở Việt Nam trong những năm qua. Phương pháp chính được sử dụng trong nghiên cứu này là phương pháp nghiên cứu định lượng với cách tiếp cận nghiên cứu ...