Tài liệu: Rabelais và Gogol (Nghệ thuật ngôn từ và văn hóa trào tiếu dân gian)

Gogol cảm nhận sâu sắc tính thế giới quan và tính phổ quát của tiếng cười của mình, song ông lại không thể tìm thấy vị trí phù hợp cũng như cơ sở lý luận, sự lý giải cho tiếng cười đó trong điều kiện của nền văn hoá “nghiêm trang” thế kỷ XIX. Khi ông giải thích trong những suy luận của mình tại sao ông cười, rõ ràng ông đã không dám bộc lộ đến cùng bản chất của tiếng cười, tính chất toàn dân phổ quát, bao trùm tất cả của nó;...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Tài liệu: Rabelais và Gogol (Nghệ thuật ngôn từ và văn hóa trào tiếu dân gian) Rabelais và Gogol (Nghệthuật ngôn từ và văn hóa trào tiếu dân gian) Gogol cảm nhận sâu sắc tính thế giới quan và tính phổ quát của tiếng c ười củamình, song ông lại không thể tìm thấy vị trí phù hợp cũng như cơ sở lý luận, sự lýgiải cho tiếng cười đó trong điều kiện của nền văn hoá “nghiêm trang” thế kỷ XIX.Khi ông giải thích trong những suy luận của mình tại sao ông cười, rõ ràng ông đãkhông dám bộc lộ đến cùng bản chất của tiếng c ười, tính chất toàn dân phổ quát, baotrùm tất cả của nó; ông thường biện hộ cho tiếng c ười của mình bằng thứ luân lý hạnhẹp của thời đại. Trong những biện hộ ấy, có tr ù tính đến tr ình độ thấu hiểu của cửtọa, Gogol đã vô tình hạ thấp, giới hạn, đôi khi thực lòng cố gắng khuôn vào nhữngkhung khổ chính thống cái sức mạnh cải biến vô c ùng to lớn, luôn tuôn trào ra ngoàitrong sáng tác trào tiếu của ông. Cái hiệu quả đầu tiên và bề ngoài, “cười nhạo” vàphủ định, đụng chạm và làm lộn nhào những khái niệm quen thuộc, đã không chophép những người quan sát trực tiếp nhìn thấy bản chất tích cực của sức mạnh đó.“ Song cớ sao trái tim tôi lại thấy buồn?” – Gogol tự hỏi trong Cuộc ra về từ nhàhát (1842) và trả lời: “không một a i nhận thấy một nhân vật lương thiện có mặt trongvở kịch của tôi”. Sau khi thổ lộ tiếp theo rằng “nhân vật l ương thiện, cao thượng ấylà tiếng cười”, Gogol tiếp tục: “Tiếng cười cao thượng bởi nó dám cả gan xuất hiện,bất chấp ý nghĩa thấp kém mà người ta dành cho nó trong thế gian này”. Chính cái ý nghĩa dân gian, “thấp kém”, hạ đẳng ấy đ ã ban cho tiếng cười, theođịnh nghĩa của Gogol, một “bộ mặt cao thượng”, lẽ ra ông cũng có thể bổ sung thêm:một bộ mặt thần thánh, bởi các thần linh đã cười như thế trong môi trường trào tiếudân gian của hài kịch dân gian cổ đại. Tiếng c ười đó (ngay cả thực tại của nó nh ư một“ nhân vật”) không dồn nén được vào những cách giải thích tồn tại hay có thể tồn tạivào thời đại ấy. “ Không, tiếng cười có ý nghĩa to lớn hơn và sâu xa hơn người ta nghĩ, - Gogolviết tiếp. – Không phải cái cười được sinh ra bởi sự tức giận nhất thời, bởi tính cáukỉnh bệnh hoạn của nhân cách; cũng không phải cái c ười nhẹ nhàng phục vụ chonhững trò tiêu khiển và mua vui nhàn rỗi của người đời, - mà là cái cười lan tỏa từbản chất tươi sáng của con người, lan tỏa từ đó, bởi vì tự đáy sâu của nó ẩn chứa mộtnguồn mạch tuôn trào bất tận... Không, những người nói rằng dường như tiếng cười thể hiện sự phẫn nộ làkhông đúng. Chỉ những gì u tối mới làm p hẫn nộ, còn tiếng cười thì tươi sáng. Rấtnhiều thứ có thể làm con người phẫn nộ, khi chúng bị phơi ra một cách trần trụi;nhưng khi được rọi sáng bởi sức mạnh của tiếng c ười, nó mang tới sự hoà giải chotâm hồn... Song người ta không nghe thấy sức mạnh lớn lao của tiếng cười đó: cái gìbuồn cười, là cái đó thấp kém, cả thế gian nói như vậy; chỉ những gì được nói ra bằnggiọng điệu nghiêm khắc, căng thẳng mới được ban cho tên gọi là cái cao cả. Tiếng cười tích cực, tươi sáng, cao cả của Gogol, lớn lên trên nền tảngcủa văn hoá trào tiếu dân gian, đã không được thấu hiểu (nó không đ ược hiểu ở nhiềuđiểm cho đến tận bây giờ). Tiếng c ười ấy, không dung hòa với tiếng cười của nhàtrào phúng(6), đã quyết định cái cốt yếu trong sáng tác của Gogol. Có thể nói bản tínhnội tâm đã khiến ông cười như các thần linh, nhưng ông lại cho là cần thiết phảithanh minh cho tiếng cười của mình bằng luân lý hạn hẹp của nhân gian trong thờiđại ông. Tuy nhiên, tiếng cười ấy đã hoàn toàn lộ ra trong thi pháp của Gogol, trong bảnthân cấu tạo ngôn ngữ. Đời sống ngôn lời phi văn chương của nhân dân (những vỉatầng phi văn học của nó) đã tự do bước vào ngôn ngữ ấy. Gogol sử dụng những khuvực ngôn ngữ không công bố. Các cuốn sổ ghi chép của ông đầy ắp những từ lạ tai, bíẩn, lưỡng trị về mặt ý nghĩa và phát âm. Ông thậm chí có ý định xuất bản cuốn Từđiển tường giải tiếng Nga của mình, trong lời nói đầu cho cuốn sách ông khẳng định:Một cuốn từ điển như thế càng tỏ ra cần thiết với tôi hơn, bởi vì trong cuộc sống bắtchước ngoại quốc của xã hội chúng ta, xa lạ đến thế với tinh thần của đất nước vànhân dân, những ý nghĩa đích thực, trực tiếp của các từ Nga gốc đ ã bị bóp méo, mộtsố từ bị gán cho nghĩa khác, một số khác ho àn toàn bị lãng quên. Gogol c ảm nhậnnhạy sắc sự thiết yếu của cuộc đấu tranh giữa ngôn lời tự nhiên của nhân dân vớinhững vỉa tầng ngoại diện, chết cứng của ngôn ngữ. Sự thiếu vắng một ngôn ngữthống nhất, có uy tín, không thể c ưỡng lại, là đặc trưng đối với tâm thức Phục Hưng,được ông hưởng ứng trong sáng tác bằng cách tạo ra những tương tác trào tiếu toàndiện giữa các khu vực ngữ ngôn. Trong ngôn từ của ông chúng ta quan sát thấy sựgiải phóng thường xuyên các ngữ nghĩa bị cấm đoán hay đã bị lãng quên. Những ý nghĩa bị lãng quên, bị mất đi trong quá khứ bắt đầu liên hệ với nhau,thoát ra khỏi cái vỏ của mình, tìm ...