Tài liệu tham khảo: Rabelais và Gogol (Nghệ thuật ngôn từ và văn hóa trào tiếu dân gian)

Trong cuốn sách về Rabelais (1) chúng tôi đã cố gắng chỉ ra rằng những nguyên tắc cơ bản trong sáng tác của nhà văn vĩ đại này được quyết định bởi nền văn hoá trào tiếu dân gian của quá khứ. Một trong những nhược điểm căn cốt của ngành nghiên cứu văn học đương thời là ở chỗ nó cố gắng nhồi nhét toàn bộ văn học
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Tài liệu tham khảo: Rabelais và Gogol (Nghệ thuật ngôn từ và văn hóa trào tiếu dân gian) Rabelais và Gogol (Nghệthuật ngôn từ và văn hóa trào tiếu dân gian) Trong cuốn sách về Rabelais (1) chúng tôi đã cố gắng chỉ ra rằng những nguyê ntắc cơ bản trong sáng tác của nhà văn vĩ đại này được quyết định bởi nền văn hoá tràotiếu dân gian của quá khứ. Một trong những nh ược điểm căn cốt của ngành nghiêncứu văn học đương thời là ở chỗ nó cố gắng nhồi nhét to àn bộ văn học – trong đó cóvăn học Phục Hưng nói riêng – vào khuôn khổ của văn hoá chính thống. Nhưng thựcra sáng tác của Rabelais chỉ có thể thật sự hiểu đ ược trong dòng chảy của văn hoá dângian, nền văn hoá ấy trong mọi giai đoạn phát triển của mình luôn đối nghịch với vănhoá chính thống và đã xác lập nên một giác độ nhìn nhận đặc biệt về thế giới vànhững hình thức đặc biệt để phản ánh nó bằng h ình tượng. Nghiên cứu văn học và mỹ học thường xuất phát từ những biểu hiện hạn hẹp vànghèo nàn của tiếng cười trong văn học ba thế kỷ gần đ ây, và cố gắng nhét cả tiếngcười thời Phục Hưng vào những quan niệm hạn hẹp đó về tiếng c ười và cái hài;nhưng thực ra những quan niệm đó c òn xa mới đủ thậm chí chỉ để hiểu được Molière. Rabelais là người thừa kế và hoàn tất tiếng cười dân gian của hàng nghìn nămấy. Sáng tác của ông là chiếc chìa khóa không thể thay thế đối với toàn bộ nền vănhoá trào tiếu châu Âu trong những biểu hiện mạnh mẽ nhất, sâu sắc nhất v à độc đáonhất của nó. C húng tôi xin đ ề cập đến ở đây một hiện t ượng quan trọng nhất trong v ănhọc tr ào tiếu thời đại mới – s áng tác c ủa Gogol. Chúng tôi chỉ quan tâm đến cácyếu tố văn hoá tr ào tiếu dân gian trong sáng tác của ông. Chúng tôi sẽ không đề cập đến vấn đề ảnh hưởng trực tiếp và gián tiếp củaRabelais đến Gogol (qua Sterne và trường phái tự nhiên Pháp). Ở đây đối với chúngtôi chỉ quan trọng những đặc điểm nào trong sáng tác c ủa Gogol mà chúng - khôngphụ thuộc vào Rabelais - được quyết định bởi mối liên hệ trực tiếp của Gogol vớinhững hình thức hội hè dân gian trên quê hương thân th iết của ông. Đời sống hội chợ và hội hè dân gian ở Ukraina, vô c ùng quen thuộc với Gogol,đã tạo nên phần lớn những truyện ngắn trong Chiều chiều trong xóm gầnDikanka như Hội chợ ở Sorochintsy, Đêm tháng năm, Đêm Giáng sinh, Bu ổi tốitrước lễ Ivan Kupal. Chính m ảng đề tài ngày lễ và không khí hội hè vui vẻ phóngkhoáng đã quyết định cốt truyện, các hình tượng và giọng điệu của các truyệnngắn này. Lễ hội, những tín niệm đi kèm với nó, không khí tự do và vui vẻ đặc biệtcủa nó đã đưa cuộc sống ra khỏi nếp s ống thường nhật và biến cái không thể thành cóthể (trong đó có cả việc diễn ra những cuộc hôn nhân tr ước đó là không thể). Cảtrong những truyện ngắn thuần túy hội hè chúng tôi vừa nêu lẫn trong những truyệnngắn khác đóng vai trò quan trọng nhất là những trò quỷ vui nhộn, rất gần gũi về tínhcách, giọng điệu và chức năng với những “linh thị” vui nhộn về âm phủ và các vởquỷ kịch được diễn trong các hội carnaval(2). Đồ ăn, thức uống và sinh hoạt tính giaotrong những truyện ngắn đó mang tính chất hội hè, tính chất carnaval của lễ tiễn mùađông. Chúng tôi xin nhấn mạnh thêm vai trò to lớn của sự cải trang, các trò lừa đủloại cũng như những màn đánh đấm và hạ bệ. Cuối cùng, tiếng cười của Gogol trongcác truyện ngắn đó là tiếng cười hội hè dân gian thuần tuý. Nó nhị chức năng vàduy vật một cách tự phát. Cái nền tảng dân gian đó đ ã được lưu giữ đến cùng trongtiếng cười Gogol, mặc dù có những biến đổi quan trọng về sau. Những lời nói đầu cho Chiều chiều (đặc biệt trong phần một) về mặt kết cấu vàvăn phong rất gần gũi với những lời nói đầu của Rabelais. Chúng đ ược xây dựng theogiọng điệu những chuyện phiếm suồng s ã một cách cố ý với độc giả; lời nói đầu chophần một bắt đầu bằng một tràng mắng mỏ tương đối dài (tuy đây không phải của bảnthân tác giả, mà là lời mắng dự đoán của độc giả): “Cái quái g ì thế này: Chiều chiềutrong xóm gần Dikanka? Chiều chiều gì vậy? Mà lại một anh nuôi ong nào đó!..”. Vàtiếp theo là những câu rủa đặc trưng (“một thằng ranh rách tướp nào đó, xem ra rõ đồbỏ đi, đang sục sạo ở sân sau...”), những lời thề và nguyền rủa (“hãy giết nó đi”, “cầucho quỷ dữ đẩy bố chúng nó rơi xuống cầu”, v.v...). Cũng gặp những h ình tượng đặctrưng kiểu này: “Bàn tay của Phoma Grigorievich, lẽ ra phải nắm lại và giơ ngón tr ỏthì lại chìa về phía tấm bánh bột. Cũng có câu chuyện về cậu học tr ò Latinh hoá (đốichiếu với tình tiết về chàng sinh viên ở Limuzin của Rabelais). Phần kết lời nói đầumô tả hàng loạt đồ ăn, tức là các hình tượng tiệc tùng. Xin dẫn ra một hình tượng rất đặc trưng về tuổi già nhảy nhót (gần như là thầnchết nhảy nhót) trong Hội chợ ở Sorochintsy : “Tất cả đều nhảy. Nhưng có lẽ một cảmgiác lạ lùng hơn, khó đoán đ ịnh hơn sẽ trào lên từ đáy sâu tâm hồn khi ta nhìn nhữngbà già mà trên gương mặt lụ khụ của họ đã phảng phất sự lãnh đạm của nấm mồ,đang che ...