Tài liệu: Vấn đề hiện thực xã hội chủ nghĩa trong văn học Việt Nam - Nhìn từ lịch sử

Trở lại lịch sử hình thành khái niệm hiện thực xã hội chủ nghĩa gắn với thời đại cách mạng vô sản ở Việt Nam đã có độ dài lịch sử hơn nửa thế kỷ - tính đến công cuộc Đổi mới, ta thấy sự tất yếu có tính quy luật của nó, ở thời kỳ đầu hình thành.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Tài liệu: Vấn đề hiện thực xã hội chủ nghĩa trong văn học Việt Nam - Nhìn từ lịch sửVấn đề hiện thực xã hội chủ nghĩa trong văn học Việt Nam - Nhìn từ lịch sử Phần 2 Trở lại lịch sử hình thành khái niệm hiện thực xã hội chủ nghĩa gắn với thời đại cáchmạng vô sản ở Việt Nam đã có độ dài lịch sử hơn nửa thế kỷ - tính đến công cuộc Đổi mới,ta thấy sự tất yếu có tính quy luật của nó, ở thời kỳ đầu hình thành. Đó là thời kỳ giai cấp vôsản còn đang trong một cuộc chiến quyết liệt để giành và giữ chính quyền; và tương lai làcái chưa thuộc tầm tay hoặc chỉ mới được hình dung sơ bộ; dẫu thế nào mặc lòng, tương laiđó dứt khoát phải khác với cái cũ, phải là sự phủ định cái cũ. Tất cả những gì đang còn làmong muốn hoặc mới chỉ là định hướng ấy đều nằm trong phạm trù cái mới, cái cách mạng,cái đang vươn tới; chính yêu cầu mới này Gorki đã nói đến hùng hồn trong bài diễn vănnăm 1934; và dễ hiểu vì sao nó đã đến với các giới công chúng ở nước ta trong một ánh hàoquang rực rỡ. Nhưng toàn bộ sự phát triển của văn học trên định hướng hiện thực xã hội chủ nghĩamà ta muốn là ưu việt ấy, kể cả trong nước và trên thế giới, rồi ra như ta đã thấy, sẽ khôngthể là một cái gì cô lập, biệt lập, mà vẫn phải gắn với toàn bộ di sản văn hoá của nhân loại.Có lúc nó muốn là khác với tất cả những gì đã qua, đã có, và yêu cầu tìm ra những đặctrưng khác biệt này là hợp lý; nhưng rồi dần dần, nó vẫn phải là sự tiếp tục, nếu không nóilà trở về cùng dòng chảy với các thời đại đã qua. Nó muốn khác với văn học trong nhiều thếkỷ của chủ nghĩa tư bản, của văn minh tư sản; nhưng bản thân chủ nghĩa tư bản và vănminh tư sản đã từng là, và vẫn là một giai đoạn phát triển cao của xã hội loài người, đã từngsản sinh những thời đại văn học lớn với những nền, những trào lưu, những nhà văn vĩ đại.Chính Ăng-ghen đã khẳng định điều này trong Phép biện chứng của tự nhiên: “Nhữngngười đã đặt cơ sở cho nền thống trị hiện đại của giai cấp tư sản có thể được coi bất cứ lànhững người như thế nào, nhưng quyết không phải là những người có tính hạn chế tưsản...”. Và, rộng hơn: “Các cuộc cách mạng 1648 và 1789 không phải là cuộc cách mạngAnh hay cuộc cách mạng Pháp, đó là những cuộc cách mạng trong phạm vi châu Âu (...)Trong hai cuộc cách mạng đó, giai cấp tư sản đã giành được thắng lợi, thế nhưng thắng lợicủa giai cấp tư sản hồi đó có nghĩa là thắng lợi của chế độ xã hội mới; thắng lợi của chế độsở hữu tư sản đối với chế độ sở hữu phong kiến; thắng lợi của cạnh tranh đối với phườnghội; thắng lợi của chế độ phân chia tài sản đối với chế độ kế thừa của người con trưởng;thắng lợi của hiện tượng ruộng đất phụ thuộc vào người sở hữu đối với hiện tượng người sởhữu phụ thuộc vào ruộng đất; thắng lợi của giáo dục đối với mê tín; thắng lợi của gia đìnhđối với thị tộc; thắng lợi của hoạt động công nghiệp đối với phong thái lười biếng của ngườihiệp sĩ; thắng lợi của pháp quyền tư sản đối với đặc quyền Trung cổ”(19). Như vậy nếu xét trên tổng thể lịch sử và hành trình chung của nhân loại thì khuvực văn học vô sản, cách mạng, như là bộ phận tiền trạm của văn học hiện thực xã hộichủ nghĩa và văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa kể từ khi nó có cái tên ấy quả cónhững điểm mới, khác, mang giá trị cách tân ở thời kỳ đầu theo quy luật chung của sựphát triển nghệ thuật - nhưng không thể là sự đi chệch ra ngoài, hoặc tự đặt mình ở vị trícao hơn, ưu việt hơn những thành tựu chung của văn minh nhân loại. Mặt khác, cũngchính do xuất phát từ bản chất và đặc trưng của nghệ thuật mà ta hiểu sự kế tục này. Nếukhoa học là sự phủ định, để cái sau phải hơn cái trước, thì nghệ thuật là sự sáng tạo,không lặp lại để cái sau phải khác cái trước. Mọi đỉnh cao của nghệ thuật ở bất cứ thờinào vẫn cứ sừng sững là đỉnh cao, là ở trình độ cổ điển, không bao giờ lặp lại và chekhuất lẫn nhau. Độ lùi và cái nhìn toàn cảnh sẽ cho ta một đánh giá bao quát và chân xáchơn trong việc so sánh và nhìn nhận lại các giá trị. Văn học viết theo phương pháp hiệnthực xã hội chủ nghĩa muốn là một giai đoạn phát triển cao hơn trong yêu cầu nhận thứchiện thực và phát hiện ra các xu thế của hiện thực. Nhưng suốt cả một thời gian dài,chúng ta đã quá chủ quan và đánh rơi mất phép biện chứng của lịch sử. Sự thật, đãkhông có được sự toàn vẹn và tin cậy trong một bộ phận sáng tác chính thống của nềnvăn học mang danh là hiện thực xã hội chủ nghĩa. Còn ở bộ phận không chính thống thìbị cấm đoán, vùi dập; và chân giá trị đích thực của nó phải nhiều năm, hoặc nhiều chụcnăm sau mới được khẳng định. Và trong cách hiểu về xu thế phát triển của hiện thực rồisẽ không chỉ có một chiều đi lên, với các kết thúc sáng sủa. Sự lạc quan không thể vàkhông chỉ được hiểu theo một nghĩa, khi, trong thực tế, bất chấp vào lúc nào, và bất chấpthế giới thuộc “phe” nào, cũng đã diễn ra bao đổ vỡ, thất bại, bi kịch và những điều đaulòng. Thế nhưng, trong cả một thời gian dài chúng ta đã dồn hết lòng ...