TẤM GIA THU TRONG NHỮNG NGÔI NHÀ RƯỜNG XỨ QUẢNG

Nếu ở Hội An có loại vài vỏ cua đặc biệt và đẹp nhất trong những ngôi nhà gỗ của phố cổ, thì vùng nông thôn Quảng Nam lại tự hào về vài nóc với tấm gia thu được chạm trổ công phu gây ấn tượng cho khách phương xa. Để phân biệt được những ngôi nhà được tạo dựng bởi những nhóm thợ hay phường thợ nào, ta có thể trông kỹ vào bộ vì nóc. Và cũng để khẳng định về mức độ giàu có, địa vị xã hội thì chủ nhân khi dựng nhà quan tâm...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
TẤM GIA THU TRONG NHỮNG NGÔI NHÀ RƯỜNG XỨ QUẢNGTẤM GIA THU TRONG NHỮNGNGÔI NHÀ RƯỜNG XỨ QUẢNGNếu ở Hội An có loại vài vỏ cua đặc biệt và đẹp nhất trong những ngôinhà gỗ của phố cổ, thì vùng nông thôn Quảng Nam lại tự hào về vàinóc với tấm gia thu được chạm trổ công phu gây ấn tượng cho kháchphương xa.Để phân biệt được những ngôi nhà được tạo dựng bởi những nhóm thợhay phường thợ nào, ta có thể trông kỹ vào bộ vì nóc. Và cũng đểkhẳng định về mức độ giàu có, địa vị xã hội thì chủ nhân khi dựng nhàquan tâm đến bộ vì đỡ nóc, đó là phần vì nóc ở đầu hồi. Trong ngôi nhà3 gian 2 chái khá phổ biến ở Quảng Nam thì hai bộ vì tạo nên 1 gian,với 3 gian ta có 4 bộ vì. ở phía Nam Quảng Nam, những vùng ít bịngập lụt như:Thăng Bình, Tam Kỳ, Phú Ninh, Núi Thành đến tận vùngtrung du Tiên Phước thì đa số các bộ vì nóc đều được chống đỡ bằngmột con đội đặt trên lưng trính gọi là bộ phận Trỏng quả (gồm đế tôm,quả bí, ấp quả), chúng được kết cấu ở bộ vì tạo gian giữa. Nhưng ở 2gian đầu hồi thì được thay bằng hình thức đỡ kèo bằng một tấm ván(giống vì ván mê ở ngoài Bắc) gọi là tấm Gia thu.Đó là tấm ván dày bằng gỗ mít vừa có công năng đỡ kèo nóc, vừa phôbày tài nghệ trang trí chạm trổ của người thợ chạm ngày trước. Cácmảng chạm trổ chỉ được thực hiện trên một mặt (mặt sau là chái nhà)nhưng lại có đầy đủ kỹ thuật hình thức chạm: lấy đất (chạm nổi), xuyênqua (chạm thủng) chạm lộng (bong kênh 3/4 luôn cả mặt sau), ám họa(chạm lõm có tô mực xạ)...Trong một bố cục chung, tấm Gia thu có hình tam giác cân (xem ảnh)nằm trong lòng của hai đoạn kèo nóc bắt chéo (kèo thượng tiền/kèolòng nhất tiền và kèo thượng hậu/kèo lòng nhất hậu) gối trên lưng củatrính/tránh. Có bao nhiêu nhà xưa thì có bấy nhiêu hình thức trang trítên tấm Gia thu. Nhìn chung tấm tam giác này thường có kiểu bố trísau: phần đỉnh chóp trang trí hình con dơi dang cánh, miệng dơi ngậmcuốn thư bên dưới (cuốn thư lòng mở). Kiểu thức thông dụng này gọi là“Gia thu thủ quyển”. Những chi tiết mặt chính của tấm Gia thu thườnglà chữ Thọ lồng trong nền các hoa văn dây lá. Các nếp gấp hai bênchạm nổi hoặc lõm hình quả đào, quả lựu, cành mai, hoa sen, mẫu đơn(bông tây), hoa quỳ; các đề tài như tùng - lộc (nai), chim trĩ có các dâylá xung quanh; các ô hình mai rùa (mình quy), các đề tài Bát bửu như:kiếm, sách, ống sáo... những dòng chữ Hán (minh văn) cũng đượcchạm trên gờ gỗ cao phỏng theo hình cuốn sách có dây nơ buộc trangtrọng. Phần thủ quyển cuộn tròn, hai biên ngoài gãy góc trang trí chữVạn. Các đường gờ bao quanh thường dùng hoa văn hình học chữ T.Để lấp kín tam giác này người ta còn thêm một số ô đơn giản là songtiện hoặc tấm ván có bào soi nhiều gờ chỉ.Trong quá trình đi khảo sát các ngôi nhà ở miền Trung từ Quảng Bình,Quảng Trị, Huế ở phía Bắc cho đến Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yênở phía Nam, tôi có nhận xét thú vị rằng những ngôi nhà xưa bằng gỗ ởNam Quảng Nam (vùng không bị lụt) mới có tấm “Gia thu thủ quyển”này. Dễ dàng nhận thấy rằng khi thiết kế cái Rầm thượng (thường bố tríở hai gian đầu hồi) để chứa đồ tránh nước lụt người ta đã che hai tamgiác này, vì vậy không phải làm tấm Gia thu trang trí chạm trổ côngphu như thế này. Dĩ nhiên các vùng khác nếu có để lộ phần kèo nóc đầuhồi này cũng không gia công chạm trổ như ở Quảng Nam (xem ảnh kèonóc hồi nhà ở Bình Định), và một điều mà người địa phương QuảngNam đã sáng tạo mang tính thẩm mỹ cao là để che các đầu hồi có sườngỗ của đầu chái thò vào nên đã lấp kín hoặc chí ít che lại thể hiện tínhcách “xấu che tốt khoe”. Vì vậy có nhà đã lập lại hình thức như bộphận Trỏng quả có thêm vài ô hộc bằng ván phủ kín (xem ảnh).Cuối cùng người viết bài này cũng mong rằng có ai đó thích tấm Giathu trang trí này thì hãy cùng làm bộ sưu tập (ảnh chụp) với tôi chắc sẽgặp nhiều điều thú vị mà người xưa đã gửi gắm ở chỗ trang trọng củangôi nhà ngày trước.Nguyễn Thượng HỷChủ nhân - Địa chỉ1/ Ông Võ Trung Đông Bình Quý, Thăng Bình;2/ Ông Nguyễn Đào Phê, Bình An, Thăng Bình;3/ Ông Nguyễn Công Hoà, Hà Lam, Thăng Bình;4/ Ông Võ Đệ Tam Dân, Phú Ninh;5/ Ông Nguyễn Châu Trí, Tam Tiến, Núi Thành;6/ Cụ Nguyễn Huỳnh Anh,Tiên Cảnh, Tiên Phước;7/ Ông Nguyễn Đình Mẫn, Tiên Cảnh, Tiên Phước ...