Tân thư và phong trào Duy tân ở Nhật Bản, Trung Quốc và Việt Nam thời kì cận đại_1

Dưới ảnh hưởng của Tân thư, lịch sử xã hội và lịch sử tư tưởng Trung Quốc chuyển biến một cách mau lẹ. Tuy những “biến pháp” trong Mậu Tuất chính biến (1898) do Khang Hữu Vi cùng các đồng sự của ông chủ trương không thành (người thì bị giết, người phải bỏ trốn ra nước ngoài
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Tân thư và phong trào Duy tân ở Nhật Bản, Trung Quốc và Việt Nam thời kì cận đại_1 Tân thư và phong trào Duy tânở Nhật Bản, Trung Quốc và Việt Nam thời kì cận đại Dưới ảnh hưởng của Tân thư, lịch sử xã hội và lịch sử tư tưởng Trung Quốc chuyểnbiến một cách mau lẹ. Tuy những “biến pháp” trong Mậu Tuất chính biến (1898) doKhang Hữu Vi cùng các đồng sự của ông chủ trương không thành (người thì bị giết,người phải bỏ trốn ra nước ngoài); cách mạng Tân Hợi (1911) thất bại do chưa có mộtđường lối chính trị phù hợp và một lực lượng quân sự đủ mạnh, nhưng những tư tưởngchính trị, tri thức khoa học, văn học nghệ thuật và tư duy lý luận phương Tây đã qua Tânthư mà thâm nhập vào đời sống xã hội chính trị, vào tâm hồn, tình cảm và lý tưởng cáchmạng của những trí thức ưu tú đang nuôi khát vọng canh tân đất nước. Phong trào Ngũ Tứ (4-5-1919) là sự kiện có ý nghĩa khép lại thời kỳ Cận đại – mộtthời kỳ chứa đựng những biến thiên vĩ đại trong lịch sử tư tưởng Trung Quốc, mở ra thờikỳ hiện đại với những nhân vật lịch sử khác, những phong trào cách mạng khác đáp ứngđược yêu cầu của lịch sử. Trong phong trào này, tư tưởng dân chủ mới của giới trí thức,của học sinh, sinh viên và hành động yêu nước của họ có thể được xem như là kết quả củaquá trình tiếp nhận những tư tưởng từ Tân thư thông qua những con đường khác nhau. Trên phương diện văn hóa và văn học nghệ thuật, Tân thư là yếu tố quan trọng đểhình thành và phát triển tân văn (văn bạch thoại), hình thành nên các cuộc vận động vănhóa mới với các đại biểu ưu tú như: Lý Đại Chiêu, Trần Độc Tú, Ngô Du, Lỗ Tấn, HồThích, Thái Nguyên Bồi… Với Tân thư, các nhà cải cách và duy tân Trung Quốc cận đại không chỉ tìm thấyphương cách và con đường để đưa Trung Quốc thoát khỏi chế độ phong kiến cổ hủ, mà còntìm thấy phương cách và con đường để giải phóng những năng lực trí tuệ - tinh thần tiềm ẩntrong con người Trung Quốc; tìm thấy phương cách và con đường để chấn hưng đất nướcTrung Hoa, đưa đất nước Trung Hoa ra nhập với tiến trình phát triển chung của khu vực vàthế giới. Ở Việt Nam, thời kỳ Cận đại được bắt đầu từ 1858 khi người Pháp nổ súng tấncông vào Đà Nẵng và kết thúc vào năm 1930 để chuyển sang thời kỳ Hiện đại. Như vậylà, khác với Nhật Bản, Việt Nam và Trung Quốc đều mở đầu thời kỳ Cận đại bằng tiếngsúng khai màn chiến tranh của thực dân phương Tây. Điểm giống nhau giữa Việt Nam vàTrung Quốc cũng như Nhật Bản là trong suốt thời kỳ Cận đại đều diễn ra các cuộc vậnđộng cải cách và phong trào duy tân nhằm bảo vệ và canh tân đất nước. Tuy nhiên, dohoàn cảnh xã hội chính trị ở mỗi nước không giống nhau nên phong trào duy tân ở mỗinước cũng có những điểm khác biệt. Chắng hạn ở Trung Quốc, những người chủ trươngduy tân phần lớn là trí thức, quan lại trong triều đình phong kiến, thậm chí cả nhà vua(Quang Tự) cũng tham gia duy tân (Mậu Tuất chính biến). Mục tiêu của họ là cải cách xãhội, cải cách văn hóa. mở mang tư duy, kiến thức khoa học và kinh tế để tự cường, đểphát triển đất nước. Còn ở Việt Nam, lực lượng duy tân chủ yếu là tầng lớp chí sĩ. Quanlại và triều đình phong kiến gần như thúc thủ chịu sự đô hộ của thực dân. Vì vậy mục tiêucủa các nhà duy tân Việt Nam trước hết là hướng vào việc đánh đuổi thực dân, giành độclập chủ quyền để từ đó tự cường và canh tân đất nước. Có lẽ từ điểm khác biệt đó mà ởViệt Nam tuy cũng có những đề nghị cải cách của Nguyễn Trường Tộ, Nguyễn Lộ Trạchgần giống như “biến pháp” của Khang Hữu Vi và Lương Khải Siêu nhưng không nổ ranhững sự kiện kiểu như Mậu Tuất chính biến (1898), thay vào đó là các phong trào cáchmạng của tầng lớp sĩ phu yêu nước như Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh, Huỳnh ThúcKháng và Lương Văn Can, Nguyễn Thượng Hiền, v.v… Cũng như ở Nhật Bản và Trung Quốc, ở Việt Nam trong suốt quá trình duy tân thờikỳ cận đại, Tân thư có một vị trí cực kỳ quan trọng. Nó là vũ khí tư tưởng, là liệu pháptinh thần, là nhịp cầu nối Việt Nam với thế giới phương Tây. Ở thời kỳ Cận đại, các tríthức Nho học Việt Nam vẫn còn giữ được vị trí đáng kể trong đời sống chính trị và vănhóa của xã hội. Với vốn kiến thức Hán học uyên thâm, Tân thư trở thành nguồn tri thứcmới lạ, tân kỳ giúp các nhà duy tân Việt Nam mở mang tầm nhìn, khai trí, khai tâm đểhướng đến mục tiêu tự chủ tự cường dân tộc. Nhật Bản, Trung Quốc trở thành những tấmgương duy tân thu hút các chí sĩ Việt Nam đến học tập, tiếp thu để cứu nước cứu nòi.Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh đã từng sang Nhật gặp gỡ và đàm đạo trực tiếp vớiLương Khải Siêu và mỗi người đã tiếp thu từ nhà cải cách nổi tiếng này những tư tưởng,những chủ trương khác nhau để sau đó, khi về nước, người thì chủ trương bạo động,người thì chủ trương cải lương, nhưng cả hai đều hướng về mục tiêu duy tân, mục tiêudân tộc. Tuy vào thời kỳ này, để củng cố địa vị thống trị lâu dài ở Việt Nam, thực dân Phápđã đưa nhiều học sinh, sinh viên và trí thức trẻ Việt Nam sang du học tại Pháp. Họ giỏitiếng Phá ...