Thị tứ và làng buôn ở vùng Thuận Quảng thế kỷ XVIII

Bài viết trình bày nội thương cho dù có chuyển biến và nằm trong phạm trù kinh tế phong kiến; thị tứ hay làng buôn là biểu hiện khá rõ nét của quá trình đô thị hóa nhưng cũng chỉ là nửa đô thị, nó vẫn không đủ sức tạo ra thành thị tự do giữa biển tiểu nông làng xã.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Thị tứ và làng buôn ở vùng Thuận Quảng thế kỷ XVIIITHI Tir VA LÀNG BUON Ò VÙNG THUÀN QUÀNG THÈ KY XVIII Bùi Thi Tàn* L Vài net khài quàt Thuàn - Quàng là vùng dlt thudc quyln quàn ly cùa hg Nguyén, ma vua Le Iraocho Nguyén Hoàng làm tran thù nam 1558 (vdi Thuàn Hda) va nam 1570 (IhémQuàng Nam), bao gèm tu Nam song Gianh (thugc tinh Quàng Bình) cho dén tinhBình Djnh ngày nay. Tu vùng dlt càn bàn này, càc chùa Nguyén bit dau gay dyngco nghigp, tao I$p dlt Dàng Trong, hinh thành giang som riéng, phàt triln manh meva duy tri suót hon hai thI ky. Càc chinh sàch phàt triln kinh ti xa bòi cùa chinhquyln chùa Nguyén hinh thành tu day va cùng thyc thi trudc hit trén vùng trungtàm - noi thù phù bay dd thành dugc thilt làp. Kinh ti Vigt Nam mrdc thè ky XVI luòn coi trgng ndng nghigp, lly ndng nghiéplàm nln tàng, it chù y din thù cdng nghigp va nhit là thuong nghiép.Tuy nbién, khivào Nam, xày dyng co sd càt cu, djnh hudng phàt tiièn kinh ti cùa càc chùa NguyénCd nhimg thay dói dàng kl do bòi cành thI gidi va trong nude tàc dgng. ChùaNguyén da chù y din vi?c phàt triln nln kinh ti toàn dién di phàt huy hét ngudn lyccùa vùng dlt mdi va rlt coi trgng din kinh ti thuong nghi?p. BÓi cành khu vyc vathI gidi bly gid cùng ed nhùng thay dói nhIt djnh, tàc dgng dén nhiéu nude. ThI ky XVII, XVIII, sy phàt yiln kinh ti thuomg mai da din dén sy ra ddi,phàt triln cùa càc thuong càng d vùng Thuàn Quàng va dugc nghién cùu, gidi thiéukhà cdng phu. Ddng gdp vào sy phàt triln dd ed mot phin quan trgng cùa mang ludichg, Ihj tu va làng budn. ThI ky XVIII, vùng Thuàn Quàng cùng nhu cà nucVc diénra nhimg biln dgng chinh tri sàu sic, tàc dgng manh din sy phàt yién kinh té ndichung, thuong nghiép ndi riéng. Sy phàt triln kinh il bang hda va giao luu Irao ddid khu vyc này con chju tàc dgng bdi càc chinh sàch cùa làp doàn phong kièn Le -Trjnh, Tày Son thay Ihl nhau. Trong nghién cùu này, idi mudn lìm hiéu sy ra ddi,phàt triln cùa càc Ihj tu, làng budn d day di làm rò Ihèm tinh hinh kinh té ihucmgnghiép vùng Thuàn Quàng Ibi ky XVIII trong bdi cành chinh trj day bièn dgng. * PGS.TS, Trudng Dai hoc Khoa hoc Hué 512 THI TU VA LÀNG BUON Ò VIJNG THUÀN QUÀNG... 2. Thj tu Nbd ed lai thè ve mai giao Ihdng va sy phàt triln manh me cùa kinh ti nén vàothè ky XVII - XVIII, vùng dal Nam Trung Bd va Nam Bg xull bién càc ly dilmkinh té ma ngudi la ggi là thj tu. Theo GS. Phan Dai Doàn: thj tu ed khi là buyènly, ed khi khòng phài là huyén ly, nhung Ihuòmg ed djch vy va san xull mot sd màihàng thù cdng là kiéu dd thj bay nùa dd ibi... Thj tu Ihuòmg ed kit clu kinh il xahc)i ihucrng, cdng va cà ndng nghiép... Khi lim hiéu sy phàt Irién kinh té hàng bòa va thuong nghiép lai mdl so tinhlhuc)c vùng Thuàn Quàng bay gid, chùng Idi Ihly Binh Djnh là noi ed nhilu thj tu raddi va phàt Irién nhàl trong khu vyc. Vi thè, chùng Idi làp trung gidi thiéu mot sd thjtu d Binh Djnh mdi ra ddi, phàt triln chù ylu d Ibi ky XVIII. Nhd ed uu thè ve dudng bién, dudng song, phù Quy Nhon dudi Ihdi càc chùaNguyén giao ihòng dudng ihùy khà phàt triln. Bly gid biln Quy Nhon vdi nhilucùa khàu va dàm phà de tàu Ihuyln ghé bln va neo dàu nhu Tàn Quan, Thdi Phù,De Gi, Ké Thù, Thj Nai... va càc dàm Nude Nggt, Nude Man... Tu khoàng thI kyXVII - XVIII, Ké Thù là cùa khàu giao luu hàng hda vào Ioai quan trgng nhIt cùaphù Quy Nhon. Ò Ibi ky XVIII, Phù bién tgp lue cho bill, Quy Nhon là noi ed sothuyln vàn lai Idm nhll Dàng Trong. Thdi Tày Son, càc cùa biln An Dù, Thj Nai lànhùng cdng xudng ddng thuyln Idn cùa nhà nude. Phù Quy Nhon vào thI kyXVIII vùa là dàu mdi giao thdng lién lac, vùa là trung tàm hàng hda cùa Xù DàngTrongl Le Quy Ddn tùng nghe mgt lai budn ngudi Hoa kl l?i: Thuyln tu SanNam vi chi mua dugc mgt thù cu nàu, thuyln tu Thuan Hda vi cùng chi mua dugcindi thù hd tiéu, cdn tu Quàng Nam vi thi hàng hda khdng ed món gì là khdng ed,càc nude phién khdng kjp. Phàm hàng hda san vài d phù Thang Hoa, Dign Bàn,Quàng Ngai, Quy Nhon, dudng thùy, dudng bg, di thuyln, di ngya, diu hgi tap dpbd Hgi An^ Nhd bòi dù nhùng dilu ki?n ty nbién, xa hgi, lai thém sy tàc dgngcùa nén kinh té hàng hda trong nude, cùa luèng thuong mai qude ti, phù QuyNhon nhanh cbóng Ird thành dja bàn ed kinh ti ndng, thù cdng va thuong nghiépphàt irién nhàl vùng. Càc ly dilm kinh ti, budn bàn ra ddi va phàn bó rdng khiptrén dja bàn. Dd chinh là co sd cho sy bình thành va phàt triln cùa càc thj tucr day.1. Phan Dai Doàn (1992), Làng Viét Nam. mot .sé vàn di kinh tixà bòi, Nxb KHXH, Nxb Mùi Cà Mau, tr. 58.2. Do Bang (2008), Dò thj Dàng Trong dudi thdi càc chùa Nguyén, Tap chi Hui xira vd nav, tr. 54 -55.3. Le Quy Dòn toàn tgp, Phù bién tgp lue, Nxb Khoa hoc xà bòi, H. 1977, tr. 234. ...