Thiết kế một số tình huống học tập giải tích tổ hợp nhằm tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh

Bài viết trình bày quy trình thiết kế các tình huống học tập (THHT) theo quan điểm lý thuyết tình huống (LTTH) nhằm giúp học sinh tích cực hóa hoạt động nhận thức (HĐNT). Đồng thời, bài báo này giới thiệu một số THHT giải tích tổ hợp được thiết kế theo quy trình đã xây dựng.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Thiết kế một số tình huống học tập giải tích tổ hợp nhằm tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh THIẾT KẾ MỘT SỐ TÌNH HUỐNG HỌC TẬP GIẢI TÍCH TỔ HỢP NHẰM TÍCH CỰC HÓA HOẠT ĐỘNG NHẬN THỨC CỦA HỌC SINH NGUYỄN THỊ TRANG ĐÀI Trường Đại học Sư phạm – Đại học Huế Tóm tắt: Bài báo trình bày quy trình thiết kế các tình huống học tập (THHT) theo quan điểm lý thuyết tình huống (LTTH) nhằm giúp học sinh tích cực hóa hoạt động nhận thức (HĐNT). Đồng thời, bài báo này giới thiệu một số THHT giải tích tổ hợp được thiết kế theo quy trình đã xây dựng. Từ khóa: tình huống học tập, tích cực nhận thức, giải tích tổ hợp, lý thuyết tình huống1. MỞ ĐẦUDạy học vận dụng LTTH là giáo viên ủy thác cho học sinh những tình huống trong thực tiễnhoặc trong nội bộ môn học có chứa đựng sự mâu thuẫn, khó khăn, mất cân bằng trong tư duy,kích thích các em tích cực suy nghĩ, nhận thức để giải quyết vấn đề nhằm thiết lập lại sự cânbằng [1], [9], [12]. Do đó, việc trải nghiệm các THHT giúp học sinh phát triển những tri thứcnhất định được cài đặt trong những tình huống này. Quá trình dạy học với sự xuất hiện liêntiếp các THHT phù hợp sẽ giúp học sinh phát triển tư duy và kiến thức một cách liên tục. Vìvậy, giáo viên cần thiết kế các THHT trong đó chú ý đến việc ủy thác cho học sinh những tìnhhuống sao cho các em có cơ hội tham gia vào các hoạt động để tự mình kiến tạo nên các kiếnthức toán học cho bản thân [4], [10].2. TÌNH HUỐNG HỌC TẬP2.1. Khái niệm tình huống học tậpTHHT là tình huống trong đó có sự ủy thác của người thầy. Sự ủy thác chính là quá trình -giáo viên đưa những nội dung cần truyền thụ vào trong các sự kiện của tình huống và cấu trúccác sự kiện sao cho phù hợp với lôgíc sư phạm, để khi người học giải quyết nó sẽ đạt đượcmục tiêu dạy học [1], [4].THHT tạo ra bối cảnh làm nảy sinh những mâu thuẫn về mặt nhận thức khi học sinh giảiquyết những vấn đề toán học đặt ra trong THHT đó và các em sẵn sàng dùng sức lực và trí tuệcủa mình để theo đuổi các phương án giải quyết vấn đề [2], [5], [12].2.2. Đặc trưng của tình huống học tập [1], [5], [7]- Chứa đựng vấn đề.- Gây sự chú ý ban đầu, kích thích hứng thú, khởi động tiến trình nhận thức của học sinh. Cácem chấp nhận mâu thuẫn khách quan thành mâu thuẫn chủ quan.- Vấn đề cần giải quyết được phát biểu rõ ràng, gồm cả những điều kiện đã cho và mục đíchcần đạt được. Học sinh cảm thấy có khả năng giải quyết được vấn đề.a) Vai trò của tình huống học tập [5], [7]- Phát huy tính tích cực, chủ động trong học tập cho người học.- Học sinh sớm tiếp cận những vấn đề thực tiễn.- Bài học được tiếp thu, được lưu giữ lâu trong trí nhớ học sinh.Kỷ yếu Hội nghị Khoa học Sau Đại học lần thứ haiTrường Đại học Sư phạm Huế, tháng 10/2014: tr. 27-3428 NGUYỄN THỊ TRANG ĐÀI- Phát huy được năng lực tư duy phê phán, năng lực tư duy sáng tạo của người học.b) Nguyên tắc sử dụng tình huống học tập trong dạy học toánNgoài việc phải tuân thủ tất cả các nguyên tắc chi phối và định hướng quá trình dạy học nóichung, sử dụng THHT trong quá trình dạy học cần thực hiện các nguyên tắc sau [2], [3], [4], [6]:- Thứ nhất, THHT phải thể hiện mục tiêu bài dạy;- Thứ hai, trong quá trình dạy học sử dụng THHT trên lớp, cần đảm bảo mối quan hệ biệnchứng giữa hoạt động hướng dẫn của giáo viên với hoạt động học tập chủ động, tích cực vàsáng tạo của học sinh;- Thứ ba, dạy học sử dụng THHT cần được tổ chức với các hình thức và phương pháp dạyhọc phong phú, đa dạng;- Thứ tư, đảm bảo các mối quan hệ hợp tác chặt chẽ trong quá trình dạy học sử dụng THHT;- Thứ năm, dạy học sử dụng THHT trong quá trình học tập trên lớp cần đảm bảo tính hệ thống;- Thứ sáu, việc sử dụng THHT trong quá trình dạy học trên lớp cần phải được quy định vềmặt thời gian.3. TÍCH CỰC NHẬN THỨCTính tích cực nhận thức là tính khát khao tìm kiếm kiến thức, khám phá những điều chưa biết,từ đó cố gắng nỗ lực suy nghĩ để chiếm lĩnh tri thức [13].Biểu hiện của tính tích cực nhận thức [8], [11], [12], [13]:- Biểu hiện bên ngoài:+ Biểu hiện qua thái độ, hành vi và hứng thú: chú ý lắng nghe, quan sát, mong muốn đónggóp với thầy, với bạn, hăng hái tự nguyện tham gia các hoạt động học tập, nêu thắc mắc, đặtcâu hỏi...+ Biểu hiện qua kết quả học tập: các chiến lược sử dụng để giải quyết vấn đề, phương án tốiưu, giao tiếp với các bạn trong lớp và giáo viên.- Biểu hiện bên trong: sự chuyển biến, phát triển về tư duy, thành thạo và sáng tạo hơn trước.4. QUY TRÌNH THIẾT KẾ THHTCăn cứ vào chương trình dạy học,vai trò của THHT, nguyên tắc sử dụng THHT, chúng tôi đềxuất quy trình xây dựng THHT trong quá trình dạy học trên lớp như sau [5], [7], [11], [12]:Bước 1: Xác định mục tiêu bài học.Mục tiêu bài học là những điều mà học s ...