Thơ trong kịch bản tuồng của Đào Tấn

Thơ đóng vai trò quan trọng trong văn bản tuồng. Với việc sử dụng nhuần nhuyễn, linh hoạt các thể thơ Trung Hoa và thơ dân tộc; khả năng vận dụng tinh tế điển cố, thi liệu..., Đào Tấn đã tạo nên cả một thế giới thi ca trong tuồng.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Thơ trong kịch bản tuồng của Đào Tấn58 TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ H NỘI THƠ TRONG KỊ KỊCH BẢ BẢN TUỒ TUỒNG CỦ CỦA ĐO TẤ TẤN 1 Đinh Thị Kim Thương Trường Đại học Thủ ñô Hà Nội Tóm tắtắt: Thơ ñóng vai trò quan trọng trong văn bản tuồng. Với việc sử dụng nhuần nhuyễn, linh hoạt các thể thơ Trung Hoa và thơ dân tộc; khả năng vận dụng tinh tế ñiển cố, thi liệu..., Đào Tấn ñã tạo nên cả một thế giới thi ca trong tuồng. Trong thế giới ấy, mọi cung bậc cảm xúc của con người ñều ñược thể hiện một cách chân thực và sâu sắc. Chính “chất thơ” ñã làm nên một phong cách tuồng Đào Tấn vừa hiện thực vừa trữ tình và ñưa các vở tuồng của ông trở thành “quốc bảo” của nghệ thuật dân tộc. Từ khóa: khóa thơ, kịch bản, tuồng Đào Tấn1. MỞ ĐẦU Tuồng thuộc loại hình kịch tự sự trữ tình phương Đông mang tính tổng hợp cao. Kịchbản tuồng chứa trong nó nhiều thể loại văn học như văn biền ngẫu, văn xuôi, thơ, từ, hátnói... Việc sử dụng tỉ lệ thơ trong kịch bản tuồng cũng là một yếu tố thể hiện phong cáchtác giả. Đối với kịch bản tuồng của Đào Tấn, thơ chiếm tỉ lệ khá cao và giữ vai trò quantrọng trong việc thể hiện quan ñiểm nghệ thuật của ông. Tìm hiểu thơ trong tuồng Đào Tấncũng là một cách ñể tiếp cận giải mã tác phẩm trực tiếp từ văn bản.2. NỘI DUNG2.1. Vai trò của thơ trong văn bản tuồng Đào Tấn Bàn về ñặc ñiểm của văn học tuồng, Mịch Quang nhận ñịnh: “Tuồng là một loại kịchthơ hợp thể gồm văn xuôi trong lời hường, văn vần trong nói lối, các thể thơ trong lời hát”[1, tr.55]. Đồng quan ñiểm ñó, Hoàng Chương cũng cho rằng “Thơ là ñiểm xuất phát ñếnvới tuồng vì kịch bản tuồng là một bài thơ dài hợp thể [2, tr.23]. Khái quát về các thể loạicấu thành nên văn bản tuồng, Hoàng Châu Ký khẳng ñịnh kịch bản tuồng là sự kết hợp củaba thể loại: văn xuôi, văn biền và thơ [3]. Văn xuôi ñược sử dụng trong lời hường và lời kẻ1 Nhận bài ngày 25.11.2016; gửi phản biện và duyệt ñăng ngày 25.12.2016 Liên hệ tác giả: Đinh Thị Kim Thương; Email:dtkthuong@daihocthudo.edu.vnTẠP CHÍ KHOA HỌC − SỐ 11/2016 59nhằm mục ñích vừa bổ sung cho các mệnh ñề trong văn vần và thơ, làm rõ nghĩa hơn chonó, vừa làm cho lời kịch (mặc dù vẫn là văn vần và thơ) vẫn rất gần gũi với ñời sống sinhhoạt hàng ngày. Văn biền (văn vần, song quan liên vận hay biền ngẫu), số chữ trong mỗicâu văn vần tăng ít nhiều tùy theo tình huống sân khấu, do ñó văn biền trong nói lối tuồngñặc biệt chú trọng ñến tiết tấu. Thơ (bao gồm tất cả các thể thơ cổ ñiển và dân gian ViệtNam) ñược sử dụng trong các lời hát nhằm bộc lộ vị thế, tâm trạng, lý tưởng, cảm xúc...của nhân vật. Nếu kịch bản tuồng thiếu ñi chất thơ sẽ không khác gì kịch nói. Trong tuồng,văn xuôi, văn biền ngẫu gắn với nói lối và lời hường, lời kẻ ñể thể hiện tính tự sự còn thơthường xuất hiện trong trong các ñiệu hát ñể thể hiện tính trữ tình. Thơ chỉ xuất hiện khinhân vật bộc lộ cảm xúc trong những hoàn cảnh như tâm sự khuê phòng, tâm sự trênñường ñi, cuộc chia ly, cuộc hội ngộ... và gắn với các ñiệu hát: tẩu, tán, khách, oán, thán,nam, lý... Kịch bản tuồng giàu chất thơ là kịch bản chứa ñựng những giá trị tinh thần sâusắc, với thế giới nội tâm phong phú của các nhân vật. Vì vậy, có thể nói thơ là một trongnhững tiêu chí quan trọng nhất ñể ñánh giá văn chương của kịch bản tuồng. Theo Hoàng Chương, “không biết làm thơ thì không thể sáng tác tuồng” [2, tr.23]. Sởdĩ Đào Tấn có thể tạo ra những “kiệt tác” cho sân khấu tuồng bởi trước khi là một nghệ sĩ,một nhà biên kịch thì ông ñã là một nhà thơ với hàng trăm bài thơ và từ xuất sắc. Thơ trongtuồng của ông nếu tách riêng ra cũng là một di sản vô giá cho nền thi ca dân tộc còn khi ñặttrong chỉnh thể văn bản tuồng thì chứa ñựng trong nó toàn bộ khí chất, tinh thần và giá trịtuồng Đào Tấn. Chính qua thơ mà ngôn ngữ tuồng Đào Tấn có những bước tiến vượt bậc,giúp ông trở thành tác giả tiêu biểu nhất của thể loại này: “... Sáng tác của Đào Tấn là mộtbước nhảy vọt của văn học tuồng mà thơ là ñòn bẩy. Chỉ với Đào Tấn, chất bác học về vănchương trong tuồng mới mẫu mực, mới ñầy sức hấp dẫn... Ông ñã tạo ra một bước ngoặtñỉnh cao trong văn học tuồng” [2, tr.26]. Nếu trong tuồng cổ, văn biền ngẫu chiếm vị thế chủ ñạo trong hầu hết các kịch bảnnhư Sơn Hậu, Tam nữ ñồ vương, Đào Phi Phụng, Võ Hùng Vương... thì ở các tác phẩm củaĐào Tấn, thơ chiếm vị trí thượng phong và có xu hướng “thơ hóa” văn biền ngẫu. Chính vìvậy, có những ñoạn tuồng văn biền ngẫu, văn xuôi và thơ ñan xen, hòa quyện lẫn nhaukhiến chúng ta không thể phân ñịnh ñược chính xác từng thể loại. Do ñó, kết quả thống kêthơ trong văn bản tuồng của chúng tôi chỉ mang tính chất tương ñối. Chúng tôi chỉ thốngkê những câu thơ ñứng ñộc lập và gắn với các ñiệu hát. Còn bộ phận thơ ñan xen trong cáclời hường, lời kẻ, lời nói lối chúng tôi coi như văn biền ngẫu có hơi hướng thơ (thơ hóavăn biền). Kết quả khảo sát thơ trong tuồng Đào Tấn:60 TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ H NỘI Số cảnh/ Số lượng thơ TT Văn bản tuồng tình huống xuất hiện thơ (câu) 1 Hoàng Phi Hổ quá Giới Bài quan 15 95 2 Trầm Hương các 24 126 3 Hộ sinh ñàn 32 235 ...