Thời tiết và khí hậu - Phần 1 Năng lượng và khối lượng - Chương 2

Tài liệu tham khảo Giáo trình Thời tiết và khí hậu của Edward Aguado và James E. Burt, nhà xuất bản Đại học quốc gia Hà Nội do Đặng Thị Hồng Thủy và Nguyễn Lan Anh biên dịch - Thời tiết và khí hậu - 1 Năng lượng và khối lượng - Chương 2 Bức xạ mặt trời và các mùa
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Thời tiết và khí hậu - Phần 1 Năng lượng và khối lượng - Chương 2 Ch ¬ng 2 Bøc x¹ MÆt Trêi v C¸c mïa Trong c¸c ng y 5-9 th¸ng Giªng n¨m 1998, c d©n cña mét bé phËn réng lín ëmiÒn ®«ng n íc Mü v Cana®a ®· gÆp mét sù kiÖn m a ¶nh h ëng rÊt lín tíi ®êisèng cña hä. Kh«ng gièng phÇn lín nh÷ng trËn m a kh¸c, nh÷ng h¹t m a r¬ixuèng bÞ ®«ng cøng ngay khi ch¹m tíi bÒ mÆt ®Ó t¹o th nh mét líp b¨ng ph¼ng,tr¾ng phñ d y liªn tôc. B¨ng trë nªn d y tíi møc l m cho c nh c©y bÞ gÉy, tuyÕnd©y ®iÖn bÞ ®øt sËp v ® êng x¸ kh«ng thÓ ®i l¹i ® îc. M a ®ãng b¨ng tr¶i ra rÊtréng v hñy ho¹i kh¾p n¬i, l m cho h ng triÖu d©n ë New England, bang New Yorkv tØnh Quebek cña Cana®a mÊt ®iÖn - trong h¬n hai tuÇn ë mét sè n¬i. ChØ riªng ëQuebek, 3 triÖu ng êi - 40 % d©n c - bÞ mÊt ®iÖn v íc tÝnh thiÖt h¹i kho¶ng 1 tØ®« la. Mét trong nh÷ng ng êi trong cuéc, «ng Andre Champagne ë Montreal, m« t¶c¶nh ®ã nh sau: “Trêi thËt tèi t¨m, cø nh t«i ®ang ë trªn sao Háa vËy”. B·o kÐo theo rÊt nhiÒu hËu qu¶ - tÊt c¶ ®Òu l nh÷ng hËu qu¶ xÊu. ë miÒn®«ng nam v c¸c bang thuéc Trung §¹i T©y D ¬ng, m a g©y nªn lò lôt rÊt lín, métphÇn l do dßng ch¶y m a trùc tiÕp ®æ v o c¸c s«ng. N íc m a thÊm v o trong c¸cbån tuyÕt nhanh chãng bÞ ®«ng cøng c ng l m c¨ng th¼ng thªm vÊn ®Ò lò lôt. Bènbang ph¶i kªu gäi trî gióp cña Côc B¶o vÖ Quèc gia. § n gia sóc bÊt h¹nh còng bÞliªn ®íi, bëi v× mÊt ®iÖn l m cho n«ng d©n kh«ng thÓ cÊp n íc uèng cho ® n bß cñam×nh v ng nh n«ng nghiÖp thiÖt h¹i h¬n 1 triÖu ®« la. H¬n 30 ng êi ë Mü vCana®a bÞ chÕt v× trËn b·o. B·o l¹nh mïa ®«ng cña th¸ng Giªng n¨m 1998 l mét sù tr¸i ng îc râ rÖt sovíi ®ît bïng ph¸t thêi tiÕt cùc ®oan diÔn ra ë miÒn b¾c n íc Mü v miÒn namCana®a v o c¸c ng y 30-31 th¸ng 5, khi giã lèc, m a ®¸ v sÐt giÕt h¹i Ýt nhÊt 17ng êi. Nh÷ng trËn b·o nh vËy, mÆc dï cã thÓ x¶y ra bÊt kú thêi gian n o trongn¨m, nh ng th êng phæ biÕn nhÊt v o mïa xu©n. Råi sau ®ã l ®ît sãng nhiÖt mïahÌ cña th¸ng 6 n¨m 1999, nã reo r¾c sù thèng khæ tõ miÒn ®«ng Cana®a cho tíi c¸cvïng ®ång b»ng phÝa nam v phÇn ®«ng nam cña n íc Mü. H¬n 250 ng êi thiÖtm¹ng ë kh¾p n íc Mü trong thêi kú hai tuÇn. Nh c¸c thÝ dô n y cho thÊy, nhiÒu lo¹i thêi tiÕt cùc ®oan cã thÓ reo r¾c t nph¸, song mçi lo¹i cã vÎ nh xuÊt hiÖn nhiÒu h¬n v o mét thêi gian cô thÓ n o ®ãcña n¨m. ThËm chÝ ch a cã thêi tiÕt cùc ®oan th× ®êi sèng cña chóng ta ®· ®ang bÞ¶nh h ëng nhiÒu bëi chu tr×nh mïa x¶y ra mçi n¨m. MÆc dï nh÷ng thay ®æi c¸cmïa quan träng ®èi víi ho¹t ®éng h ng ng y, nhiÒu ng êi trong chóng ta ch a thËtsù hiÓu c¸i g× g©y nªn c¸c mïa. Trong nhiÒu tr êng hîp, chóng ta nghÜ sai lÇm http://www.ebook.edu.vn 51r»ng chóng ta biÕt nguyªn nh©n. ThÝ dô, nhiÒu ng êi tin r»ng nh÷ng thay ®æi vÒkho¶ng c¸ch gi÷a Tr¸i §Êt v MÆt Trêi chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ nh÷ng thay ®æi cña c¸cmïa, r»ng mïa hÌ diÔn ra khi Tr¸i §Êt v MÆt Trêi ë gÇn nhau nhÊt. Nh ng Tr¸i§Êt v MÆt Trêi ë gÇn nhau nhÊt v o kho¶ng ng y 3 th¸ng Giªng - v o gi÷a mïa®«ng ë B¾c b¸n cÇu! Còng nh vËy, MÆt Trêi ë xa Tr¸i §Êt nhÊt v o ng y 3 th¸ng7, thêi gian m c d©n B¾c b¸n cÇu kh«ng liªn quan víi mïa ®«ng, m víi nh÷ngng y d i v nãng lùc, víi cuéc d· ngo¹i víi thÞt n íng ngo i trêi v ph¸o hoa. VËy 뮩y râ r ng l ph¶i cã mét c¸ch gi¶i thÝch kh¸c. Trong ch ¬ng n y, chóng t«i sÏ m«t¶ chÝnh x¸c quü ®¹o Tr¸i §Êt quanh MÆt Trêi t¹o ra c¸c mïa cña chóng ta ra sao.Chóng t«i b¾t ®Çu b»ng mét sè ®iÒu c¬ b¶n.N¨ng l îng N¨ng l îng theo truyÒn thèng ® îc ®Þnh nghÜa l “kh¶ n¨ng thùc hiÖn c«ng”.§Þnh nghÜa n y kh«ng ho n to n chÝnh x¸c v nã l¹i l m n¶y sinh nh÷ng c©u hái(C«ng l g×?), song kh«ng thÓ l m g× kh¸ h¬n trong v i lêi ® îc. Thay v× lang thangqu¸ xa ®i t×m mét ®Þnh nghÜa chÝnh x¸c, chóng ta sÏ thõa nhËn mäi ng êi ®Òu ÝtnhÊt cã mét ý niÖm mang m¸ng vÒ n¨ng l îng nh mét t¸c nh©n cã kh¶ n¨ng l mcho mét vËt chuyÓn ®éng, l m nãng mét chiÕc Êm ®un n íc, hay nãi c¸ch kh¸c, biÓuhiÖn chÝnh m×nh trong c¸c sù kiÖn h ng ng y. §¬n vÞ chuÈn cña n¨ng l îng trongHÖ Quèc tÕ (SI) dïng trong c¸c øng dông khoa häc l jun (ký hiÖu b»ng J). MÆc dïc¸c sinh viªn cã thÓ quen h¬n víi calo nh l ®¬n vÞ cña n¨ng l îng, nh ng trongng÷ c¶nh n y th× jun hay h¬n (1 J = 0,239 calo). Mét thuËt ng÷ liªn quan, c«ng, ltèc ®é m n¨ng l îng ® îc gi¶i phãng, truyÒn ®i, hay ® îc nhËn. §¬n vÞ cña c«ng lwat (W), nã t ¬ng øng víi 1 J trong 1 gi©y. ThËm chÝ mét ho¹t ®éng ®¬n gi¶n nhÊt ®ßi hái sù truyÒn n¨ng l îng. ThËt vËy,trong khi b¹n ®ang ®äc nh÷ng tõ n y, th× sù truyÒn n¨ng l îng ®ang diÔn ra khin¨ng l îng hãa häc tõ thøc ¨n m b¹n ®· ¨n, ® îc chuyÓn hãa th nh ®éng n¨ng(n¨ng l îng cña chuyÓn ®éng) cÇn thiÕt ®Ó di chuyÓn m¾t b¹n qua nh÷ng dßng ch÷.Nh ng c¬ thÓ b¹n, gièng nh mét chiÕc m¸y bÊt kú kh¸c, kh«ng ho n to n ho nh¶o, nã l m mÊt mét sè n¨ng l îng nhiÖt (nhiÖt l îng) khi n¨ng l îng hãa häc ® îcchuyÓn hãa th nh ®éng n¨ng. VËy c¸c c¬ cña m¾t ...