Thời tiết và khí hậu - Phần 1 Năng lượng và khối lượng - Chương 3

Tài liệu tham khảo Giáo trình Thời tiết và khí hậu của Edward Aguado và James E. Burt, nhà xuất bản Đại học quốc gia Hà Nội do Đặng Thị Hồng Thủy và Nguyễn Lan Anh biên dịch - Thời tiết và khí hậu - 1 Năng lượng và khối lượng - Chương 3 Cân bằng năng lượng và nhiệt độ
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Thời tiết và khí hậu - Phần 1 Năng lượng và khối lượng - Chương 3 Ch ¬ng 3 C©n b»ng n¨ng l îng v nhiÖt ®é S¸ng sím ng y 24/10/1998, xo¸y thuËn nhiÖt ®íi Mitch võa m¹nh lªn th nhmét trËn b·o thùc sù ë phÝa t©y §¹i T©y D ¬ng. MÆc dï c¸c nh dù b¸o tin ch¾cxo¸y thuËn sÏ m¹nh lªn tiÕp v di chuyÓn vÒ phÝa t©y, song kh«ng ai biÕt r»ngtrong Ýt ng y Mitch cã thÓ trë th nh mét trËn b·o tåi tÖ nhÊt tÊn c«ng vïng TrungMü kÓ tõ n¨m 1780. Møc ®é ph¸ hñy tæng céng cña nã khã m ®¸nh gi¸. Con sè tænthÊt sinh m¹ng chÝnh x¸c tõ b·o Mitch sÏ kh«ng bao giê ® îc biÕt, song cã lÏ ®©u ®ãkho¶ng 9 000 v 18 000 ng êi. Giã giËt cì h¬n 320 km/h v l îng m a h¬n 50 cm ®·l m tr¬ trôi nhiÒu l ng m¹c. N¬i chÞu ®ùng tåi tÖ nhÊt l Honduras, h¬n 20 % d©nc ®Êt n íc n y bçng d ng trë th nh v« gia c . Vïng nói cña Nicaragoa bÞ thiÖt h¹i®Æc biÖt nÆng nÒ bëi nh÷ng trËn tr ît ®Êt ph¸ ho¹i t n b¹o. Mét n«ng d©n, tªn lJosÐ Morales, kÓ l¹i tr¶i nghiÖm cña m×nh víi mét trong nh÷ng vô tåi tÖ nhÊt, vôtr ît ®Êt Casitas ë t©y b¾c Nicaragoa: “§ã l mét khèi cÇu ®Êt v c©y cèi v lËp tøct«i kh«ng cßn cã thÓ nh×n thÊy nh cöa n÷a” (xem h×nh 3.1). H×nh 3.1. ¶nh vÖ tinh b·o Mitch, trËn b·o t n khèc nhÊt tr n tíi Trung Mü cuèi thÕ kû 20 http://www.ebook.edu.vn 85 Nçi thèng khæ do b·o Mitch vÉn tiÕp tôc. C¸c quèc gia bÞ h¹i cña khu vùc ®·ph¶i chèng chäi víi nguy c¬ bÖnh t¶, sèt rÐt v bÖnh sèt nhiÖt ®íi - kh«ng kÓ n¹n®ãi ho nh h nh do mïa m ng bÞ ph¸ ho¹i. ë Hoduras kho¶ng 70 % mïa m ng bÞph¸ ho¹i v mét tØ lÖ t ¬ng tù c¬ së h¹ tÇng giao th«ng bÞ triÖt ph¸. Mét sè chuyªngia cøu n¹n ®· íc tÝnh r»ng sÏ cÇn 15 ®Õn 20 n¨m tr íc khi nh÷ng hËu qu¶ cñatrËn b·o ® îc kh¾c phôc ho n to n. Gièng nh nh÷ng trËn b·o m¹nh kh¸c, Mitch tr n tíi mét diÖn tÝch lín h¬nmét phÇn t triÖu km2, kÐo d i gÇn mét tuÇn, x¶ xuèng h ng triÖu tÊn n íc m a vgiã hung d÷ cuèn ph¨ng c¶ nh÷ng l ng m¹c. Mét ho¹t ®éng nh thÕ ®ßi hái l îngn¨ng l îng khæng lå, v nh chóng ta ®· thÊy ë ch ¬ng 2, bøc x¹ MÆt Trêi cungcÊp tÊt c¶ nh÷ng n¨ng l îng ®ã. Nh ng c©u chuyÖn ch a ph¶i ®· hÕt, bëi v× phÇnlín n¨ng l îng chøa trong khÝ quyÓn kh«ng tÝch lòy b»ng c¸ch hÊp thô trùc tiÕpbøc x¹ MÆt Trêi. Ng îc l¹i, phÇn lín n¨ng l îng cã ® îc mét c¸ch gi¸n tiÕp tõ MÆtTrêi sau khi ®· bÞ hÊp thô tr íc nhÊt bëi bÒ mÆt Tr¸i §Êt. Tõ ®©y, mét sè qu¸ tr×nhkÕt hîp víi nhau ®Ó vËn chuyÓn n¨ng l îng hÊp thô n y v o khÝ quyÓn. Trongch ¬ng n y chóng ta xem xÐt sù vËn chuyÓn n¨ng l îng ®ã, nã cung cÊp nhiªn liÖucho nh÷ng hiÖn t îng thêi tiÕt h ng ng y v nh÷ng sù kiÖn tai häa nh b·o Mitch.¶nh h ëng cña khÝ quyÓn ®èi víi bøc x¹ tíi Bøc x¹ MÆt Trêi ®¹t tíi ®Ønh cña khÝ quyÓn kh«ng ®i qua khÝ quyÓn mét c¸chkh«ng bÞ c¶n trë, m ng îc l¹i, bÞ suy yÕu bëi rÊt nhiÒu qu¸ tr×nh. KhÝ quyÓn hÊpthô mét phÇn bøc x¹ mét c¸ch trùc tiÕp v do ®ã thu ® îc nhiÖt. Mét phÇn kh¸ctiªu t¸n mÊt nh nh÷ng tia yÕu h¬n ®i ra theo nhiÒu h íng kh¸c nhau th«ng quamét qu¸ tr×nh gäi l t¸n x¹. Mét sè bøc x¹ t¸n x¹ h íng trë l¹i kh«ng gian; phÇncßn l¹i bÞ t¸n x¹ h íng tíi nh l ¸nh s¸ng m chóng ta nh×n thÊy tõ phÇn bÇu trêië xa ®Üa MÆt Trêi. Trong mäi tr êng hîp, phÇn n¨ng l îng t¸n x¹ kh«ng bÞ hÊp thôbëi khÝ quyÓn v do ®ã kh«ng gãp phÇn l m nãng nã. Bøc x¹ tíi cßn l¹i kh«ng bÞ hÊp thô v t¸n x¹ v ®i qua khÝ quyÓn kh«ng bÞbiÕn ®æi, ®¹t tíi bÒ mÆt víi t c¸ch l bøc x¹ trùc tiÕp. Nh ng kh«ng ph¶i tÊt c¶n¨ng l îng ®¹t tíi bÒ mÆt ® îc hÊp thô. Ng îc l¹i, mét bé phËn bÞ t¸n x¹ trë l¹iv o kh«ng gian v gièng nh bøc x¹ bÞ t¸n x¹ bëi khÝ quyÓn, nã kh«ng gãp phÇnl m nãng h nh tinh. C¸c qu¸ tr×nh n y - hÊp thô, t¸n x¹ v vËn chuyÓn bøc x¹ MÆt Trêi - trùc tiÕp¶nh h ëng tíi ph©n bè nhiÖt ®é trong to n khÝ quyÓn. Chóng còng gi¶i thÝch mét sèhiÖn t îng khÝ quyÓn ®¸ng quan t©m th êng ng y nh bÇu trêi xanh lam trongmét ng y quang m©y hay s¾c ®á cña mét buæi ho ng h«n. Trong môc n y, chóng takh¸m ph¸ nh÷ng qu¸ tr×nh t¸c ®éng tíi bøc x¹ tíi.HÊp thô C¸c chÊt khÝ khÝ quyÓn, c¸c h¹t li ti v nh÷ng giät m a ®Òu l m suy gi¶mc êng ®é cña bøc x¹ tíi b»ng hÊp thô. §iÒu quan träng ph¶i l u ý l hÊp thô thÓhiÖn sù truyÒn n¨ng l îng cho vËt hÊp thô. Sù truyÒn n y cã hai hÖ qu¶: vËt hÊp http://www.ebook.edu.vn86thô nhËn ® îc n¨ng l îng v nãng lªn, trong khi l îng n¨ng l îng cung cÊp cho bÒmÆt bÞ gi¶m. C¸c chÊt khÝ cña khÝ quyÓn kh«ng ph¶i ®Òu hiÖu qu¶ nh nhau trong hÊp thô¸nh s¸ng MÆt Trêi, v c¸c b íc sãng bøc x¹ kh¸c nhau kh«ng bÞ hÊp thô nh nhau.ThÝ dô, bøc x¹ cùc tÝm gÇn nh bÞ hÊp thô ho n to n bëi «z«n trong b×nh l u quyÓn.Ng îc l¹i, bøc x¹ nh×n thÊy ®i qua khÝ quyÓn chØ víi mét l îng hÊp thô cùc tiÓu.§iÒu n y cã mét hÖ qu¶ kh«ng ph¶i nhá, bëi v× nÕu nh khÝ quyÓn cã kh¶ n¨ng hÊpthô tÊt c¶ n¨ng l îng MÆt Trêi ®i ®Õn, th× bÇu trêi sÏ tèi ho n to n. C¸c lo¹i ¸nhs¸ng nh©n t¹o sÏ l v« ...