Thông loại khóa trình: Chuyên san văn hóa - giáo dục đầu tiên ở Việt Nam _2

Tên tuổi Trương Vĩnh Ký thường được gắn với vai trò tiên phong trên nhiều lĩnh vực văn hóa, trong đó có hoạt động báo chí. Trong hai tờ báo luôn được nhắc đến trong lịch sử báo chí Việt Nam và sự nghiệp Trương Vĩnh Ký là Gia Định báo và Thông loại khóa trình thì Thông loại khóa trình dường như vẫn ở ngoài vùng khảo cứu của giới khoa học.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
"Thông loại khóa trình": Chuyên san văn hóa - giáo dục đầu tiên ở Việt Nam _2 Thông loại khóa trình:Chuyên san văn hóa - giáo dục đầu tiên ở Việt Nam Tên tuổi Trương Vĩnh Ký thường được gắn với vai trò tiên phong trên nhiều lĩnhvực văn hóa, trong đó có hoạt động báo chí. Trong hai tờ báo luôn được nhắc đến tronglịch sử báo chí Việt Nam và sự nghiệp Trương Vĩnh Ký là Gia Định báo và Thông loạikhóa trình thì Thông loại khóa trình dường như vẫn ở ngoài vùng khảo cứu của giới khoahọc. Có lẽ lý do chủ yếu là việc tiếp cận tờ báo này quá khó khăn, do nó là tờ báo tư nhânvà chỉ tồn tại trong vòng hai năm, trong khi Gia Định báo là tờ công báo của chính phủPháp, được bảo trợ phát hành liên tục 44 năm, nên ít nhiều đã được các kho lưu trữ Pháphoặc nước ngoài quan tâm hơn. Thêm nữa, xét về tác động chính trị xã hội, Thông loạikhóa trình có thể lùi sau Gia Định báo, nhưng nhìn từ nội dung và phương thức làm báođây lại là một đối tượng đáng chú ý, ít nhất là trong sự nghiệp riêng của người chủ báo. 1. Thông loại khóa trình ra số đầu tiên vào năm 1888, do Trương Vĩnh Ký tự điềuhành, xuất bản. Trong 18 số xuất bản trong hai năm 1888-1889, trừ hai số đầu tiên khôngghi ngày tháng phát hành, từ số 3 lại ghi đầy đủ (Juillet 1888 - tháng 7 năm 1888), nhưngđến số 11 (Mars 1889, 2e année - tháng 3 năm 1889, năm thứ hai) thì chủ bút cho biết:“Nay đã hết năm Mậu Tí sang qua năm Kỉ Sửu rồi, mà nhân vì số đầu khỉ [khởi] từ tháng3 nên còn số 11 nầy và số sau nữa thì đủ trọn một năm rồi mới kể lại đầu”. Do số báokhông trùng với tháng ra báo nên 12 số báo đầu tiên được Trương Vĩnh Ký tính tròn mộtnăm xuất bản nhưng 8 số đầu, N01 (?) đến N08 (Décembre 1888) ghi năm thứ nhất(1re année), còn 4 số sau, N09 (Janvier 1889) đến N012 (Avril 1889) ghi năm thứ hai(2re année); 6 số báo tiếp đó lại đánh số từ N01 (Mai 1889) đến N06 (Octobre 1889) vàcũng thuộc năm xuất bản thứ hai. Như vậy, có thể thấy sau 2 số đầu còn “chập choạng”, Thông loại khóa trình đãthành là một tờ nguyệt san - báo tháng ra đều đặn. Về số lượng trang báo: số 1 và số 2 mỗi số 11 trang, số 3 là 12 trang; còn từ số 4 trởđi mỗi số có 16 trang. Từ số đầu đến số 5, các bài đều không ghi tên tác giả, nhưng theolời “Bảo” ở số 1 thì có thể xem tất cả các bài ấy đều của Trương Vĩnh Ký viết. Từ số 6 trởđi bắt đầu có thêm một vài bài diễn Nôm của Trương Minh Ký làm để giải nghĩa các câuchữ Nho. Từ số 7 trở đi còn có bổ sung thêm một số cây bút khác như Léon Trương VĩnhViết, Trần Chánh Chiếu, Antoire Trần Hữu Hạnh, Nguyễn Khắc Huề (Hòa)... Trang bìa Thông loại khóa trình luôn có hình thức khá thống nhất: phía trên cóhàng chữ Hán (Thông loại khóa trình), phía dưới là hàng chữPháp “Miscellaneés ou Lectures Instructives” (Tạp văn hay những bài học giáo dục), khổ16cmx24cm, không có hình ảnh minh họa hay trang trí kèm theo. 2. Khảo sát toàn bộ 18 ấn bản, chúng tôi thấy tất cả các bài viết, dù là văn xuôi hayvăn vần đều sử dụng chữ quốc ngữ. Trừ 2 số đầu, 16 số sau đều có mục lục đặt ở trangđầu tiên giới thiệu khái quát nội dung tờ báo. Nếu đặt Thông loại khóa trình cạnh mộtnguyệt san văn hóa ngày nay, dù có nhiều cách biệt về thời gian, chất liệu và chất lượng inấn... vẫn có thể chỉ ra một số mục cơ bản, gần như mang tính định kỳ như: “Thơ”,“Truyện”, “Trang văn hóa”, “Vui cười”... Ngoài ra, một số mục như “Cho hay” hoặc“Cho ai nấy đặng hay” giống với mục “Lời tòa soạn”, “Bảo” tương đương với “Lời nóiđầu” của báo chí sau này. Những bài viết ở các mục này cho thấy chủ bút luôn có tinhthần cầu thị, thái độ hết sức cởi mở, chân thành: “Xin kẻ coi sách hoặc có thấy lớp langsắp đặt, hoặc có điều khoản nào chẳng ưng bụng thì xin cho ta hay mà sửa lại” (“Cho ainấy đặng hay”, số 11, tháng 3 năm 1889). Việc người viết muốn đối thoại với người đọcvà mong nhận được những phản hồi từ họ như vậy thật khó tìm thấy trong không gian vănhóa cổ truyền. Khác với những tờ báo được bảo trợ về tài chính, Thông loại khóa trình, như đãnói, là tập san tư nhân, nghĩa là người chủ báo đồng thời phải lo cả nội dung và việc in ấn,phát hành báo. Tính chất hàng hóa của Thông loại khóa trình cũng thể hiện khá rõ qua lờithông báo giá cả của chủ bút kiêm chủ báo: “Đủ một năm trọn 12 số, thì sẽ phát mãi mỗibộ giá là 1 đồng bạc” (“Cho ai nấy đặng hay”, số 11, tháng 3 năm 1889). Hay: “12 số nămngoái, tưởng là đóng nhập lại cho gọn, thì ra giá là 1$; mà nay ta đề 12 số vậy bao lại màthôi thì cũng y giá trước là 0$ 60 cents vậy. Ai muốn mua thì nhắn, sẽ gởi cho” (“Chohay”, số 1, tháng 5 năm 1889). Tuy nhiên, việc hàng hóa hóa Thông loại khóa trình cũngnhư một số sản phẩm văn hóa khác không phải mục đích của Trương Vĩnh Ký mà chỉđược coi là điều kiện tồn tại cho báo: “miễn là bán được lấy tiền mà trả tiền tổn phí màin, cho tiện việc học, thì là toại chí, chẳng kì là có lợi” (“Cho hay”, số 12, tháng 4 năm1889). Như trên đã nói, tiêu đề chính thức của báo chỉ ...