Thực trạng dạy học khai thác và tập luyện các hoạt động cho học sinh trung học phổ thông trong quá trình dạy học đại số - giải tích

Bài viết trình bày thực trạng của vấn đề khai thác và tổ chức các hoạt động học tập, nhận định của giáo viên về các dạng hoạt động học tập khi dạy học Đại số - Giải tích; biểu hiện các hoạt động học tập của học sinh trong quá trình chiếm lĩnh tri thức (khảo sát 745 học sinh, 96 giáo viên thuộc ba tỉnh, Thành phố: Thanh Hóa, Nghệ An, Thành phố Hồ Chí Minh).
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Thực trạng dạy học khai thác và tập luyện các hoạt động cho học sinh trung học phổ thông trong quá trình dạy học đại số - giải tíchHNUE JOURNAL OF SCIENCEEducational Sci., 2017, Vol. 62, Iss. 9, pp. 34-44This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vnDOI: 10.18173/2354-1075.2017-0149THỰC TRẠNG DẠY HỌC KHAI THÁC VÀ TẬP LUYỆNCÁC HOẠT ĐỘNG CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNGTRONG QUÁ TRÌNH DẠY HỌC ĐẠI SỐ - GIẢI TÍCHNguyễn Hữu HậuTrường Đại học Hồng ĐứcTóm tắt. Bài báo trình bày thực trạng của vấn đề khai thác và tổ chức các hoạt động họctập; nhận định của giáo viên về các dạng hoạt động học tập khi dạy học Đại số - Giải tích;biểu hiện các hoạt động học tập của học sinh trong quá trình chiếm lĩnh tri thức (khảo sát745 học sinh, 96 giáo viên thuộc ba tỉnh, Thành phố: Thanh Hóa, Nghệ An, Thành phố HồChí Minh). Kết quả nghiên cứu cho thấy giáo viên, học sinh đều thấy sự cần thiết phải khaithác và tập luyện các hoạt động cho học sinh trong quá trình dạy và học toán.Từ khóa: Hoạt động, khai thác và tập luyện, Đại số - Giải tích, nhận thức.1.Mở đầuLuận điểm “Dạy Toán là dạy hoạt động (HĐ) Toán học” [1] đã được thừa nhận. Luận điểmnày có thể hiểu như sau: Muốn dạy Toán có hiệu quả thì nhất thiết phải cho học sinh (HS) HĐ, chỉbằng con đường đó mới có thể làm cho HS nắm bắt tri thức một cách vững vàng. Trong Tâm lýhọc cũng khẳng định: Năng lực chỉ có thể được hình thành và phát triển thông qua HĐ.Các cơ sở Lí luận dạy học đã khẳng định rằng “Tri thức không phải là cái dễ dàng chokhông” [2]. Để dạy một tri thức nào đó, giáo viên (GV) thường không thể trao ngay cho HS điềuGV muốn dạy; cách làm tốt nhất thường là cài đặt tri thức đó vào những tình huống thích hợp đểHS chiếm lĩnh nó thông qua HĐ tự giác, tích cực và sáng tạo của bản thân.Định hướng đổi mới phương pháp dạy học hiện nay cũng lấy các luận điểm đó làm nền tảng.Tuy nhiên, vì những lí do khác nhau, nên không phải GV nào cũng hiểu rõ và vận dụng cácluận điểm trên. Vì vậy, đã và đang tồn tại cách dạy học (DH) theo lối truyền thụ một chiều. Trongquan niệm của nhiều GV, giảng giải các kiến thức Toán học một cách chi tiết rồi sau đó cho HS ápdụng xem như là đủ.“Hoạt động” là một khái niệm khá phổ biến, đã có tương đối nhiều nghiên cứu xoay quanhvấn đề cấu trúc của HĐ [2, 3] thế nhưng, trong từng hoàn cảnh khác nhau thì các dạng thức HĐ,các cấp độ HĐ, ý nghĩa của từng loại HĐ,... cần và có thể được nghiên cứu thêm. Ngay trong nộibộ môn Toán cũng vậy, dù đã có nhiều công trình đề cập cụ thể về các dạng HĐ, chẳng hạn như:HĐ nhận dạng và thể hiện; HĐ ngôn ngữ; HĐ trí tuệ chung và riêng đối với môn toán; HĐ toánNgày nhận bài: 5/5/2017. Ngày nhận đăng: 3/8/2017Liên hệ: Nguyễn Hữu Hậu, e-mail: nguyenhuuhau@hdu.edu.vn34Thực trạng dạy học khai thác và tập luyện các hoạt động cho học sinh trung học phổ thông...học phức hợp [2], nhưng hoàn toàn có thể được nghiên cứu sâu hơn nữa để bổ sung, tìm kiếm cácdạng HĐ khác.Đã có những công trình đề cập về HĐ ở các mức độ khác nhau và trên các bình diện khácnhau, trong đó có thể kể đến công trình của các tác giả [4-10]. Trong [11] có đưa ra khái niệm vềHĐ nhận thức của HS trong dạy học môn toán, đồng thời cũng đưa ra bốn dạng HĐ cơ bản củaHĐ nhận thức thể hiện trong các lý thuyết dạy học và các phương pháp dạy học: HĐ điều ứng; HĐbiến đổi đối tượng; HĐ phát hiện; HĐ mô hình hóa. Tuy nhiên, chưa có công trình nào nghiên cứuviệc khai thác và tập luyện cho HS các HĐ trong quá trình DH Đại số - Giải tích.Mặt khác, Chương trình và sách giáo khoa (SGK) hiện hành có cải tiến đáng kể so vớiChương trình và SGK trước đây đó là các HĐ đã được SGK đặt ra một cách tường minh cho HS.Tuy nhiên, như các tác giả SGK cho rằng, những HĐ được nêu trong SGK chỉ mang tính chất gợiý mà thôi, trong những hoàn cảnh cụ thể người GV cần có sự bổ sung và điều chỉnh sao cho phùhợp với thực tế của quá trình DH [12].Những vấn đề trình bày ở trên là cơ sở cho đánh giá thực trạng khai thác (KT) và tập luyện(TL) các HĐ cho HS THPT (Trung học phổ thông) trong quá trình DH Toán hiện nay.2.Nội dung nghiên cứuĐể thấy được thực trạng của việc KT và TL cho HS các HĐ trong DH Đại số - Giải tích ởtrường THPT, chúng tôi tiến hành nghiên cứu thực tiễn ở 8 trường THPT ở 3 tỉnh, thành phố: (1)Tỉnh Thanh Hóa: THPT Đông Sơn 2, THPT Đào Duy Từ, THPT Đặng Thai Mai, THPT Triệu Sơn3, THPT Thạch Thành 2; (2) Tỉnh Nghệ An: THPT Huỳnh Thúc Kháng, THPT Đô Lương 1; (3)Thành phố Hồ Chí Minh: THPT Khai Minh. Tổng số đối tượng được nghiên cứu là 745 học sinhvà 96 giáo viên. Nghiên cứu của chúng tôi dựa trên một số phương pháp: phỏng vấn, đánh giá quadự giờ, sử dụng phiếu hỏi với các đối tượng là GV và HS; đánh giá qua việc nghiên cứu sản phẩmgiáo dục. Dưới đây là tóm tắt những số liệu và những kết quả thu thập được từ những điều tra vàkhảo sát.2.1.Nhận thức của giáo viên về vấn đề khai thác và tổ chức các hoạt độngVới câu hỏi: Thầy/ Cô cho biết quan niệm của mình về KT ...