Thuế – công cụ kinh tế trong vấn đề bảo vệ môi trường và phát triển bền vững

Trong các công cụ kinh tế, chính sách được nhà nước sử dụng nhằm bảo vệ môi trường thì thuế được xem là công cụ hiệu quả, giảm các tác nhân gây ô nhiễm môi trường, cân bằng lợi ích giữa các doanh nghiệp và xã hội, khuyến khích ý thức bảo vệ môi trường đồng thời cũng tạo nguồn thu cho ngân sách nhà nước. Bài viết đưa ra một số nội dung liên quan đến chính sách thuế trong vấn đề bảo vệ môi trường, góp phần đảm bảo mục tiêu phát triển kinh tế bền vững.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Thuế – công cụ kinh tế trong vấn đề bảo vệ môi trường và phát triển bền vững THUẾ – CÔNG CỤ KINH TẾ TRONG VẤN ĐỀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG VÀ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG ThS Ngô Thị Duyên* Nguyễn Thị Hương Thảo* TÓM TẮT Tại Việt Nam, khi xây dựng nền kinh tế theo định hướng chiến lược phát triển bền vững (Chương trình nghị sự 21 của Việt Nam), chúng ta đã thực hiện nhiều biện pháp về kinh tế – xã hội theo hướng phát triển bền vững, đạt nhiều kết quả. Tuy nhiên vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế đặc biệt là trong vấn đề bảo vệ môi trường. Trong các công cụ kinh tế, chính sách được nhà nước sử dụng nhằm bảo vệ môi trường thì thuế được xem là công cụ hiệu quả, giảm các tác nhân gây ô nhiễm môi trường, cân bằng lợi ích giữa các doanh nghiệp và xã hội, khuyến khích ý thức bảo vệ môi trường đồng thời cũng tạo nguồn thu cho ngân sách nhà nước. Bài viết đưa ra một số nội dung liên quan đến chính sách thuế trong vấn đề bảo vệ môi trường, góp phần đảm bảo mục tiêu phát triển kinh tế bền vững. Từ khóa: Thuế, bảo vệ môi trường, phát triển bền vững, công cụ kinh tế, pháp luật. Đặt vấn đề Trong Báo cáo “Tương lai chung của chúng ta” của Hội đồng Thế giới về Môi trường và Phát triển (WCED) của Liên hợp quốc vào năm 1987, thuật ngữ “phát triển bền vững” được định nghĩa “là sự phát triển đáp ứng được những yêu cầu của hiện tại, nhưng không gây trở ngại cho việc đáp ứng nhu cầu của các thế hệ mai sau”. Hội nghị Thượng đỉnh Thế giới về Phát triển bền vững tổ chức ở Johannesburg (Cộng hoà Nam Phi) năm 2002 đã xác định “phát triển bền vững” là quá trình phát triển có sự kết hợp chặt chẽ, hợp lý và hài hoà giữa ba mặt của sự phát triển, bao gồm: phát triển kinh tế, phát triển xã hội và bảo vệ môi trường. Tiêu chí để đánh giá sự phát triển bền vững là sự tăng trưởng kinh tế ổn định; thực hiện tốt tiến bộ và công bằng xã hội; khai thác hợp lý, sử dụng tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ và nâng cao được chất lượng môi trường sống. Có thể thấy, việc bảo vệ môi trường là một mặt rất quan trọng trong phát triển bền vững. Và dù không thể hiện trực tiếp bằng các số liệu cụ thể liên quan đến vấn đề tăng trưởng kinh tế, nhưng công cụ kinh tế được sử dụng để thực hiện việc bảo vệ môi trường tác động trực tiếp Khoa Kinh tế – Luật, Trường Đại học Tài chính – Marketing. * - 47 hay gián tiếp đến yếu tố của phát triển bền vững. Nhà nước với các sự can thiệp khác nhau đã có tác động để bảo vệ các yếu tố của môi trường, ngăn chặn ô nhiễm, suy thoái để bảo vệ môi trường, đảm bảo quyền sống trong môi trường trong lành đã được ghi nhận tại Hiến pháp năm 2013. Theo Chiến lược phát triển bền vững Việt Nam giai đoạn 2011 – 2020 (ban hành kèm Quyết định số 432/QĐ-TTg ngày 12/4/2012 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt Chiến lược Phát triển bền vững Việt Nam giai đoạn 2011 – 2020) đưa ra giải pháp: “Tăng cường áp dụng các công cụ tài chính (thuế, phí…) để tăng nguồn tài chính cho việc thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững của quốc gia”. Và qua thực tiễn áp dụng, chính sách thuế đã cho thấy những hiệu quả nhất định trong việc bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, hiệu quả thực tế đối với mục tiêu bảo vệ môi trường hiện nay vẫn còn nhiều hạn chế. Hiện nay vẫn còn một số vướng mắc trong hệ thống các chính sách thuế đang gặp phải. Bài viết tập trung trình bày các quy định của pháp luật và thực tiễn áp dụng chính sách thuế liên quan công tác bảo vệ môi trường, góp phần thực hiện chiến lược phát triển bền vững, từ đó đề xuất định hướng hoàn thiện các quy định của pháp luật có liên quan. 1. Quy định của pháp luật thuế hiện hành với mục tiêu bảo vệ môi trường 1.1. Thuế bảo vệ môi trường (Thuế BVMT) – công cụ mang lại hiệu quả cao, tác động trực tiếp đến công tác bảo vệ môi trường Có thể hiểu công cụ kinh tế được sử dụng nhằm tác động tới chi phí và lợi ích trong hoạt động của tổ chức kinh tế nhằm tạo ra các tác động tới hành vi ứng xử của nhà sản xuất có lợi cho môi trường (Chu Thị Thu & Phạm Thanh Quế,2013). Trong đó, thuế chính là công cụ kinh tế đã tạo ra các tác động ảnh hưởng trức tiếp hay gián tiếp đến hành vi của các tác nhân kinh tế theo hướng có lợi cho môi trường. Công cụ kinh tế này cho phép lồng ghép các chi phí về môi trường vào giá cả thị trường; khuyến khích người tiêu dùng không tiêu thụ các sản phẩm gây tổn hại đến môi trường và khuyến khích các nhà sản xuất không sử dụng các nguyên liệu gây ô nhiễm môi trường, khuyến khích tuân thủ pháp luật môi trường (Nguyễn Thị Huệ, 2020). Theo Điều 2 Luật Thuế BVMT 2010: “Thuế BVMT là loại thuế gián thu, thu vào sản phẩm, hàng hóa khi sử dụng gây tác động xấu đến môi trường”. Luật BVMT năm 2020 sửa đổi bỏ cụm từ thuế gián thu và quy định phù hợp hơn với các sắc thuế khác: “Thuế BVMT áp dụng đối với các sản phẩm, hàng hóa mà việc sử dụng gây tác động xấu đến môi trường hoặc chất ô nhiễm môi trường; Mức thuế bảo vệ môi trường xác định căn cứ vào mức độ gây tác động xấu đến môi trường”. Với định nghĩa trên có thể thấy thuế BVMT có những đặc điểm khác biệt so với các loại thuế khác. Thứ nhất, dù đã bỏ thuật ngữ “thuế gián thu” nhưng bản chất của loại thuế này cũng giống như các loại thuế gián thu khác, dù người nộp thuế là tổ chức, hộ gia đình, 48 - cá nhân sản xuất, nhập khẩu hàng hoá thuộc đối tượng chịu thuế BVMT nhưng người tiêu dùng cũng sẽ là người phải thanh toán số thuế này khi tiêu dùng các sản phẩm hay sản phẩm được sản xuất từ nguyên liệu là đối tượng chịu thuế. Thứ hai, thuế BVMT thực hiện mục tiêu bảo vệ môi trường chính bên cạnh các loại thuế khác liên quan đến công tác quản lý và bảo vệ, cải thiện môi trường. Việc bảo vệ môi trường không phải công việc dễ dàng và nhanh chóng khi nền kinh tế Việt Nam không phải là nền kinh tế xanh (Nguyễn Thị Thu Hoài, ...