Tiếp cận hệ sinh thái - xã hội trong đánh giá tác động môi trường của các dự án phát triển giao thông đường bộ ở Tây Nguyên

Nghiên cứu này đề cập đến các yếu tố về xã hội trong mối tương tác với các hệ sinh thái tự nhiên. Cách tiếp cận này đã được sử dụng trên thế giới và có thể áp dụng phù hợp trong đánh giá tác động môi trường của các dự án phát triển giao thông đường bộ ở Tây Nguyên, tại các khu vực có tính đa dạng sinh học cao. Mời các bạn tham khảo!
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Tiếp cận hệ sinh thái - xã hội trong đánh giá tác động môi trường của các dự án phát triển giao thông đường bộ ở Tây Nguyên TIẾP CẬN HỆ SINH THÁI - XÃ HỘI TRONG ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG MÔI TRƯỜNG CỦA CÁC DỰ ÁN PHÁT TRIỂN GIAO THÔNG ĐƯỜNG BỘ Ở TÂY NGUYÊN Phạm Hoài Nam Viện Công nghệ Mới, Viện Khoa học và Công nghệ Quân sự Tóm tắt Tiếp cận hệ sinh thái - xã hội trong đánh giá tác động môi trường là một hướng đi mới. Nghiên cứu này đề cập đến các yếu tố về xã hội trong mối tương tác với các hệ sinh thái tự nhiên. Cách tiếp cận này đã được sử dụng trên thế giới và có thể áp dụng phù hợp trong đánh giá tác động môi trường của các dự án phát triển giao thông đường bộ ở Tây Nguyên, tại các khu vực có tính đa dạng sinh học cao. Từ khóa: Tiếp cận; Hệ sinh thái - xã hội; Sinh thái học giao thông đường bộ; Đánh giá tác động môi trường; Tây Nguyên. ĐẶT VẤN ĐỀ Việt Nam là một quốc gia đang phát triển, việc xây dựng hệ thống giao thông đường bộ đang là một nhu cầu bức thiết và có một ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Gần đây, trong báo cáo quốc gia của Việt Nam tại Hội nghị cấp cao của Liên Hợp Quốc về Phát triển bền vững (Rio+20, 6/2012) đã khẳng định: Quá trình thực hiện phát triển bền vững ở Việt Nam là quá trình có sự tham gia của các bên liên quan bao gồm Chính phủ, các tổ chức xã hội dân sự và cộng đồng doanh nghiệp bao gồm cả nhà nước và tư nhân. Trong quá trình hoạch định và thực hiện các chính sách phát triển phải được toàn dân tham gia theo phương thức “dân biết, dân bàn, dân làm và dân kiểm tra” (Bộ GTVT, 2012; CHXHCNVN, 2012). Trong quá trình triển khai các dự án giao thông đường bộ, các báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM) đã được lập và tuân thủ nghiêm túc theo quy định của Luật Bảo vệ môi trường của Việt Nam. Nhiều phương pháp nghiên cứu đã được áp dụng trong quá trình lập ĐTM, tuy nhiên cách tiếp cận dựa trên hệ sinh thái hay tiếp 305 cận hệ sinh thái - xã hội trong các báo cáo còn hạn chế hoặc chưa được đề cập. Trên thế giới, hiện nay, cách tiếp cận hệ sinh thái - xã hội trong các dự án phát triển giao thông đã trở nên phổ biến. Việc tiếp cận này giúp giải thích sự tương tác giữa đường bộ với hệ sinh thái, cảnh quan, các vùng sinh thái liền kề, các vấn đề xã hội và cuối cùng đưa ra đánh giá tác động môi trường đầy đủ hơn trong phát triển giao thông đường bộ (Trương Quang Học và Phạm Hoài Nam, 2014). Trên quan điểm tiếp cận dựa trên hệ sinh thái (HST), nghiên cứu này xem xét cách tiếp cận hệ sinh thái - xã hội trong đánh giá tác động môi trường của các dự án giao thông đường bộ đi qua các khu vực có tính đa dạng sinh học cao, các hệ sinh thái “nhạy cảm” ở Việt Nam, lấy một số trường hợp phát triển giao thông ở Tây Nguyên làm minh họa, nhằm hướng tới phát triển bền vững. 1. CÁCH TIẾP CẬN DỰA TRÊN HỆ SINH THÁI 1.1. Khái niệm sinh thái học giao thông đường bộ Sinh thái học giao thông đường bộ (road ecology) là một bộ phận quan trọng thuộc sinh thái học. Tại các khu vực rộng lớn, đi qua nhiều khu vực với nhiều hệ sinh thái liền kề, có tính đa dạng sinh học cao, mục tiêu chính của nghiên cứu là quần xã, số loài, mức độ suy giảm của HST do tác động của việc phát triển giao thông đường bộ gây ra. Việc phân tích các mối tương quan phức tạp của sinh thái giao thông cần được nghiên cứu một cách hệ thống và có sự phối hợp giữa nhà sinh thái học và cơ quan phát triển giao thông. Nghiên cứu giao thông cần xác định “phát triển bền vững” là một tiêu chí hành động khoa học và định hướng lâu dài (Forman và Alexander, 1998; Dolan và Whelan, 2004). Cơ sở sinh thái học giao thông đường bộ (foundations of road ecology) xuất phát từ việc xem xét sự tác động qua lại giữa thảm thực vật, dòng chảy, xói mòn, đời sống hoang dã và đường giao thông. Trả lời cho sự thay đổi của đời sống động, thực vật cùng với việc phát triển đường giao thông ở khu vực đó dẫn đến nghiên cứu sinh thái học đường bộ. Theo đó, nghiên cứu sinh thái học về mối tương tác hữu cơ giữa con đường, phương tiện vận chuyển và môi trường là cơ sở của sinh thái học đường bộ (Forman và Alexander, 1998). 306 Hiện tại ở Việt Nam, các nghiên cứu về sinh thái học giao thông đường bộ còn tản mát, cách tiếp cận vẫn còn mang nặng tính đơn ngành. 1.2. Từ sinh thái học nhân văn đến hệ sinh thái - xã hội trong đánh giá tác động môi trường giao thông Quan niệm tương tác con người - môi trường như mối tương tác giữa hệ thống con người (hệ xã hội nhân văn) với phần sinh quyển còn lại của riêng sinh vật. Hệ xã hội nhận từ HST các dịch vụ sinh thái: năng lượng vật chất thông tin nuôi dưỡng sự sống. HST nhận từ hệ xã hội sự tương tác của con người qua dòng năng lượng, vật chất, thông tin, như dân số, tri thức, tổ chức xã hội, công nghệ... Mỗi HST, hệ xã hội đều được cấu tạo từ các hạ hệ và đồng thời là một thành phần của ...