Tiếp cận tác phẩm Người trong bao của A. Chekhov trong nhà trường

Chekhov là nhà văn lớn, “một người bạn tốt nhất, một người bạn thông minh, vô tư, trung thực, một người bạn yêu mến, thông cảm nước Nga sâu sắc. Nước Nga xúc động, mãimãi không quên người bạn đó, mãi mãi tìm hiểu cuộc sống qua tác phẩm của ông, trong đó sáng lên nụ cười đau đớn của một trái tim giàu tình cảm”(1).
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Tiếp cận tác phẩm "Người trong bao" của A. Chekhov trong nhà trường Tiếp cận tác phẩm Người trong bao của A. Chekhov trong nhà trường Chekhov là nhà văn lớn, “một người bạn tốt nhất, một người bạn thông minh, vô tư,trung thực, một người bạn yêu mến, thông cảm nước Nga sâu sắc. Nước Nga xúc động, mãimãi không quên người bạn đó, mãi mãi tìm hiểu cuộc sống qua tác phẩm của ông, trong đósáng lên nụ cười đau đớn của một trái tim giàu tình cảm”(1). Nhưng Chekhov không chỉthuộc về nước Nga, ông còn thuộc về nhân loại. Ông là bậc thầy của thể loại truyện ngắn.Dễ gì một đời văn ngắn ngủi (Chekhov sinh năm 1860, mất năm 1904, thọ 44 tuổi) viếtđược hơn 500 truyện ngắn. Tác phẩm của ông đã dựng lên chân dung thảm hại của nhữngkẻ ích kỉ, giả dối, nô lệ, ngã quỵ trước quyền uy - con đẻ của chế độ Nga hoàng đang trượttrên con dốc lịch sử, “chắt lọc loại bỏ từng giọt nô lệ ra khỏi con người” (chữ dùng củaChekhov), thức tỉnh ý thức con người về sự vô nghĩa của cuộc sống hiện tại và khát vọnghướng tới tương lai. Tác phẩm của Chekhov là truyện trong truyện, là truyện trên bề mặtvăn bản, nhưng đồng thời cũng là truyện dưới văn bản, là dòng chảy ngầm dưới mỗi câu từ,chi tiết, bởi vậy rất đa nghĩa và nhiều âm điệu.Человек в футляре (Người trongbao) (1898) là một trong những truyện rất tiêu biểu như thế và truyện ngắn này xứng đángđược đưa vào chương trình dạy và học môn Ngữ văn bậc trung học phổ thông. Bài viết củachúng tôi hi vọng góp thêm hướng tiếp cận và góp thêm tiếng nói giải mã tác phẩm này. Trước hết, cần chú ý đến bối cảnh lịch sử xã hội nhà văn sống và sáng tác. Đây làyếu tố ngoài văn bản nhưng là chỉ dẫn quan trọng giúp hiểu và “giải mã” tác phẩm. Từ cuối những năm 70 thế kỉ XIX, lợi dụng cuộc khủng hoảng chính trị ở Nga,những người Dân túy thuộc nhóm “Tự do của nhân dân” chủ trương ám sát Nga hoàngAleksandr II để phát động khởi nghĩa toàn dân. Ngày 1/3/1881, Aleksandr II bị ám sátnhưng cuộc khởi nghĩa không nổ ra do lực lượng còn non yếu. Nga hoàng Aleksandr III lênngôi (1881 – 1894) đã thực hiện chiến dịch khủng bố khốc liệt. Chế độ nhà tù, cảnh sátđược tăng cường, những tư tưởng mới bị bóp nghẹt, báo chí tiến bộ bị ngăn cấm… Hơnmười năm đen tối của chế độ khủng bố, xã hội Nga như một nhà tù u ám, ngột ngạt đếnkhủng khiếp. Đây có thể xem là “buổi hoàng hôn ảm đạm” của nước Nga. Cuộc sốngngưng đọng trong khuôn khổ chật hẹp tù túng đã tạo nên tâm lí nô lệ, bảo thủ, bạc nhược, tựti, con người sống ích kỉ, háo danh, phù phiếm, lẩn tránh cuộc đời. Những tư tưởng thịnhhành thời đó khuyên người ta “không dùng bạo lực chống lại điều ác”, chỉ nên làm những“việc nhỏ”. Song, cũng trong thời kì đó, nhất là từ đầu những năm 90 của thế kỷ XIX,những lực lượng, tư tưởng tiến bộ và cách mạng vẫn không ngừng phát triển ở nước Nga.Nước Nga đang trông ngóng, hi vọng “Bình minh của cuộc sống mới sẽ rạng lên” (Phòng6 - Палата 6). Đó cũng là những vấn đề mang tính xã hội phổ biến và cũng là đề tài trở đitrở lại nhưng không cũ ở hàng trăm truyện ngắn Sêkhôp, trong đó có Người trong bao. Sau khi tốt nghiệp đại học y năm 1884, Chekhov làm bác sĩ tại một thành phố nhỏngoại ô Moskva. Đây là dịp ông có nhiều điều kiện hiểu sâu thêm đời sống nhân dân.Chekhov không chỉ chữa bệnh thể xác mà còn dùng văn học để chữa bệnh tinh thần chonhân dân, cho thời đại. Những tập truyện ngắn đầu tay đã đem lại vinh quang cho ông. Nhàvăn được Viện Hàn lâm khoa học Nga tặng giải thưởng Puskin. Năm 1890, Chekhov đi Sakhalin, chốn tận cùng Sibir, hòn đảo mà Nga hoàng dùnglàm nơi đày ải tù nhân. Thực tiễn nghiệt ngã không thể tưởng tượng nổi ở chốn địa ngụctrần gian đã làm cho Chekhov có cái nhìn nghiêm khắc hơn, thái độ phê phán quyết liệthơn đối với thực tại và càng nặng trĩu tấm lòng thương yêu nhân dân, thương yêu nhữngnạn nhân của chế độ Nga hoàng. Nhiều đề tài, nhân vật được thai nghén cho những truyệnmà Chekhov sẽ viết về sau. Người trong bao có dung lượng tương đối dài, sách giáo khoa Ngữ văn lớp 11, tậphai (bộ cơ bản và bộ nâng cao)(2)không trích đầy đủ, đã lược ba đoạn sau đây ở ba vị tríkhác nhau của truyện: 1) Đoạn mở đầu, bác sĩ thú y Ivan Ivanych và giáo viên trung họcBurkin đi săn về quá muộn, phải nghỉ đêm trong nhà kho của ông trưởng xóm. Tại đây,Burkin đã kể cho bác sĩ Ivan Ivanych nghe chuyện về Belikov; 2) Đoạn kể việc Belikov tuysống thu mình, đơn độc, nhút nhát, nghi kị nhưng vẫn tính chuyện lấy Varenka tuổi chừngba mươi, tính tình hồn nhiên, hay nói, hay hát, hay cười, làm xao động không khí tỉnh lẻbuồn chán; 3) Đoạn kết: những đối thoại và thái độ của bác sĩ Ivan Ivanych và Burkin vềcon người và cuộc sống từ câu chuyện về Belikov trong đêm trăng vừa im lặng, ngưngđọng, vừa thơ mộng, trìu mến như đang thanh lọc tâm hồn và cuộc sống trên trái đất này. Tuy có lược thuật, nhưng việc lược bỏ ba đoạn nói trên của sách giáo khoa Ngữvăn 11 đã khiến tác phẩm nổi tiếngNg ...