Tìm hiểu địa danh Cam Ranh_Khánh Hòa

Trước nay có rất nhiều tài liệu viết về địa danh Cam Ranh (tỉnh Khánh Hòa),trong đó không thấy các tác giả giải thích vì sao có tên gọi Cam Ranh hoặc chỉ giải thích sơ xài hoặc chỉ đề cập đến tên gọi Cam Ranh về mặt địa lí hoặc truyền thuyết nêu lên giả thuyết
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Tìm hiểu địa danh Cam Ranh_Khánh Hòa 1 Tìm Tìm hieåu nguoàn goác ñòa danh “Cam Ranh” 1. Tröôùc nay coù raát nhieàu taøi lieäu vieát veà ñòa danh Cam Ranh (tænh Khaùnh Hoøa), 1.trong ñoù khoâng thaáy caùc taùc giaû giaûi thích vì sao coù teân goïi Cam Ranh; hoaëc chæ giaûithích sô saøi, hoaëc chæ ñeà caäp ñeán teân goïi Cam Ranh veà maët ñòa lí hoaëc truyeàn thuyeát, neâuleân nhieàu giaû thuyeát, töïu trung coù 2 yù chính laø: a) Cam Ranh laø teân môùi, baét nguoàn töø teân cuõ Cam Linh. b) Cam Ranh coøn coù teân goïi khaùc laø Cam Danh. Trong baøi vieát naøy chuùng toâi böôùc ñaàu tìm hieåu nguoàn goác cuûa ñòa danh CamRanh. 2. Veà maët ñòa lyù, Cam Ranh laø teân goïi chung cuûa caû 3 ñòa ñieåm sau: 2. “(1) Vònh bieån kín ôû phía nam tænh Khaùnh Hoaø, moät trong caùc vònh bieån ñeïp nhaáttheá giôùi, thoâng ra bieån Ñoâng qua cöûa Lôùn. Phía baéc vònh coù baùn ñaûo Thuûy Trieàu, trongñoù coù caûng Cam Ranh, moät caûng quan troïng cuûa mieàn Nam Trung Boä. Teân Cam Ranh töøtieáng Vieät cuõ laø Cam Linh maø ra. (2) Teân khaùc cuûa baùn ñaûo Thuûy Trieàu ôû phía Baéc cuûa vònh bieån cuøng teân. (3) Thò xaõ thuoäc tænh Khaùnh Hoøa, ñöôïc thaønh laäp 07/07/2000 treân cô sôû dieän tích,daân soá cuûa huyeän Cam Ranh (cuõ). Dieän tích: 684,3km2. Thò xaõ Cam Ranh ñoâng giaùpbieån Ñoâng, taây giaùp huyeän Khaùnh Sôn, nam giaùp tænh Ninh Thuaän, baéc giaùp thaønh phoáNha Trang vaø huyeän Dieân Khaùnh.” [2,48] “Ngöôøi ñòa phöông truyeàn tuïng raèng: trong cuoäc chieán tranh vôùi (quaân) Taây Sôn,moät hoâm chuùa Nguyeãn AÙnh ñem thuyû quaân töø Gia Ñònh ra ñaùnh Quy Nhôn, chaúng maygaëp baõo lôùn, moät soá chieán thuyeàn bò ñaém, Vöông beøn ra leänh cho quaân só laùi thuyeàn tröïcchæ vuøng moät doi ñaát (Cam Ranh hieän nay) ñeå traùnh baõo. Tôùi ñaây, ñoaøn chieán thuyeànñöôïc yeân oån, nhöng laïi gaëp moät trôû ngaïi lôùn laø thieáu nöôùc ngoït. Sau maáy ngaøy tìm kieámkhoâng ra, Vöông beøn laäp ñaøn teá caùo trôøi ñaát, roài sai quaân ñaøo saâu döôùi caùt tìm nöôùc.Chaúng bao laâu, moät maïch nöôùc hieän ra, Vöông quyø xuoáng uoáng thöû, thì ñoù laø nöôùc ngoït.Noãi vui möøng cuûa Vöông vaø ba quaân khoâng keå xieát. Do söï vieäc treân, Vöông beøn ñaët teân cho doi ñaát naøy laø Cam Linh, nguï yù laø nhôø coùsöï linh öùng (linh) neân môùi coù nöôùc ngoït (cam). Danh töø Cam Linh coù töø ñoù. Cam Linhcoøn coù teân goïi laø Cam Danh, veà sau ngöôøi Phaùp phieân aâm treï ra laø Cam Ranh. Sau khithaéng ñöôïc Taây Sôn, Vöông beøn ra leänh xaây döïng moät ngoâi mieáu taïi nôi tìm ra nöôùcngoït, caét ngöôøi thöôøng xuyeân nhang ñeøn ñeå toû loøng tri aân ñaáng thieâng lieâng ñaõ cöùu giuùpmình trong côn hoaïn naïn. Ngaøy nay, ngoâi coå mieáu haõy coøn, daân chuùng ñòa phöông vaãnnaêng lui tôùi cuùng vaùi.” [7, 113-114] Ngoaøi ra coøn moät soá baøi thô do caùc taùc giaû ñöông thôøi vieát veà Cam Ranh, hoaëctrong baøi coù nhaéc ñeán ñòa danh Cam Ranh, Cam Linh. Trong giai ñoaïn naøy, hai teân goïi Cam Linh vaø Cam Ranh cuøng toàn taïi vaø ñöôïc söûduïng ñoàng thôøi vôùi nhau. 2 3. 3. Theo Haùn Vieät töï ñieån [4, 547], coù ñeán 24 chöõ Haùn cuøng ñoïc aâm LINH vôùicaùc nghóa khaùc nhau, trong ñoù coù moät töø (chöõ/ tieáng) coù nghóa ñaùng löu yù: Linh: Thieâng lieâng. Thaàn linh. Linh hoàn. ÖÙng nghieäm. Lanh lôïi. Oai linh. Phöôùc. LinhNgöôøi cheát. Hoï. Cuõng theo Haùn Vieät töï ñieån [4, 89] coù ñeán 4 chöõ Haùn cuøng ñoïc aâm CAM vôùi caùcnghóa khaùc nhau, trong ñoù coù moät töø coù nghóa ñaùng quan taâm: Cam: Ngoït. Buøi tai, eâm tai. Baèng loøng. Ñaønh chòu. Cam Huình Tònh Paulus Cuûa [1, 862] coù ñöa ra 2 töø RANH coù nghóa: (1) choã ngaên raøo laøm giôùi haïn; (2) sinh ñeû khoâng neân, nhoû moïn. Taàm nguyeân töï ñieån (Leâ Ngoïc Truï) cuõng coù chuù moät töø RANH duy nhaát vôùi nghóa:“treû nít cheát non, con ranh” [6, 378]. Roõ raøng, caùc nghóa treân cuûa “ranh” khoâng coù lieân quan gì ñeán tieáng “ranh” trongñòa danh Cam Ranh. Noùi caùch khaùc, “ranh” trong Cam Ranh laø moät yeáu toá khoâng coùnghóa veà maët töø vöïng. Nhö vaäy, ta coù theå taïm nhaän xeùt raèng “ranh” ôû ñaây laø tieáng ñöôïc bieán aâm töø“linh” maø ra. Thoaït tieân chuùa Nguyeãn ñaët ñòa danh laø Cam Linh, veà sau ñöôïc ñoåi thaønhCam Ranh. 4. Nhöng 4. Nhöng söï chuyeån ñoåi töø “linh” thaønh “ranh” dieãn ra nhö theá naøo? Leâ Ngoïc Truï coù nhaän ñònh raát xaùc ñaùng: “Loái dò hoaù laø söï bieán ñoåi traïi khaùc vôùitieáng goác veà aâm khôûi ñaàu – vaän - thinh (nay goïi laø aâm ñaàu – vaàn – thanh, NV); ñoù laøtröôøng hôïp loái dò aâm maø ta deã thaáy sau: baùi > vaùi > vía; ñòa > (ñaát) ñai ...