Tìm hiểu nền văn hóa Rơ Măm: Phần 2

Nối tiếp nội dung phần 1, phần 2 cuốn sách "Văn hóa Rơ Măm" tiếp tục cung cấp tới người đọc những nội dung về: Văn hóa tinh thần đồng bào Rơ Măm; bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống của người Rơ Măm phục vụ hoạt động bảo tàng văn hóa các dân tộc Việt Nam.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Tìm hiểu nền văn hóa Rơ Măm: Phần 2 VÃN HÓA Rơ MÃM Chương 4 VĂN HÓA TINH THẦN I. T ÍN N G Ư Ở N G 1. Quan niệm về vũ trụ và thần, ma Từ xa xưa, người Rơ Măin có quan niệm rấtriêng vè vũ trụ, vê đât và trời. Từ đinh núi trở lênđồng bào cho là địa phận của Trời Ông (mặt trời),Trời Bà (mặt trăng), nơi ở của các vị thần linh, conngười luôn co găng vươn tới. Từ đỉnh núi trơ xuốngđến chân núi là nơi ở của con người, các loại cây vàmuông thú. Khu vực thấp bao gồm cả cây cối, đất đai,sông suối và con vật đều thuộc nơi ở của ma, nênngười Rơ Măm không sinh sống ở những nơi đó. Đâycũng là “ lời nguyền” của bao đời người Rơ Măm. Từsự nhận thức và phân định như vậy, người Rơ Mămcoi tất cả cái gì chưa biết, còn bí ẩn là thần và ma, tuyquan niệm thần từ đinh núi trớ lên là tốt, ma ở dưới là 219VÀN HÓA Rơ MẢMkhông tốt, nhưng họ chưa phân biệt rạch ròi các loạithần nào là tốt, loại ma nào là xấu mà cho rằng tất cảthần và ma đều có thể hại và giúp người. 2. Tín ngưỡng thờ thần Từ trước tới nay, người Rơ Măm ơ làng Le vẫnduy trì tín ngưỡng mộc mạc với quan niệm vạn vật cóhôn, cuộc sông của con người bị chi phôi bới rât nhiềuthần linh: Trời Ống (Yàng Gteh), Trời Bà (YàngPôm), Thần Lúa (Yàng Xtri), Thần Nước (Yàng Diếc),Thần Núi (Yàng Puốt), Thần Câu (Yàng Loong PoọT ’puông), Thần Cúng lúa (Yàng Pôm PMeng). ThầnLên dốc (Yàng Pông,. Thần Đất (Yàng K ’ne), ThầnĐá (Yàng N h’hao), Thần Ngà hay Thần Ngà voi(Yàng Ngà),... Thậm chí linh hồn con người sau khichết cũng trờ thành siêu nhiên bí ẩn và quyền năng. Người Rơ Măm tin vào các vị thần và ma. Tínngưỡng và sự bù đẳp những niềm tin hư ảo ấy đượcthể hiện trong rất nhiều lễ hội truyền thống như: Lỗhội cúng trâu, lễ cúng cơm mới, lễ mở kho thóc vàcác lề khác trong quá trình trồng lúa... Trong số đó,phần nhiều lễ cúng của người Rơ Măm đều gắn vớisản xuất nông nghiệp nương rẫy, đirợc tổ chức liêntục trong năm, kê từ thời điêm băt đâu đên khi kêt220 VÃN HÓA Rơ MÃMthúc vụ rầy. Các lề còn lại gắn với các nghi thứctrong cưới hoi, bo mả, dây tháng, mừng tuôi chocon... Họ thờ cúng tất ca những vị thần huyền bí đẻcầu mong cuộc sống an lành, may mắn, khoe mạnh.Trong số đó, Thân Lúa, Thần Ngà, Thần Đất, ThầnĐá, Thân Rìu và Thân Gậy chọc lỗ là những vị thầnquan trọng, được người Rơ Măm thờ cúng nhiều nhất. a. Tín ngưỡng thờ Than Lúa (Yàng Xtri, YangHri) Thần Lúa là vị thần chi phối trực tiếp đến đờisống, ảnh hưởng đến cái bụng của người Rơ Măm.Thân Lúa được cúng tới bảy lần trong một vụ rẫy, từkhi đốt rẫy tới khi thu hoạch, nhưng tiêu biếu hơn cảlà 5 lễ chính: Chọc trỉa (et choh may), cúng mừng lênđòng (et arah), cúng lúa mới sớm (ét xét may), cúnglúa mới muộn (et sọt) và lề mở kho lúa (ẹt nhur),nhăm càu mong một mùa rầy bội thu, tạ ơn các thần. Mỗi nóc nhà của người Rơ Mâm đều có ThầnLua trú ngụ. Thần luôn đi theo và bảo vệ con người.Trong đó, bà chủ gia đình là người trông coi và chămsoc cho hồn lúa. Vì vậy trong cả 7 nghi lễ cúng ThầnLúa, bà phải tuân thủ nhiêu kiêng cữ đê gia đình gặpnhiều may mắn, tránh bị Thần Lúa trừng phạt. Bên 221VÃN HÓA RO MẢMcạnh đó, cộng đông Rơ Măm phai tránh sự trừng phạtcủa Thần Lúa với các kiêng kị: Không làm cháy kholúa, không đá, ném các đồ đựng lúa, gạo và đồ dùngnấu cơm, không mắng chửi nhau ơ trên ray lúa,không đánh mắng các vật nuôi trong nhà. Neu mồi lễcúng mà không tuân thủ những kiêng cữ này, thân sèkhông linh nghiệm và không giúp đỡ cho gia đinh. Cùng với thờ Thần Lúa, người Rơ Măm thườngxuyên thờ cúng các vị thần: Trời Ong, là thần lớnnhất), Trời Bà, Thần Nước, Thần Núi, Thần Cây,Thần Đất, Thần Cúng ma, Thần Lên dốc... Các vịthần này được cúng sau lễ chọn đât (rang ca ne moi),sau khi đôt rẫy (choh sik), lúc chọc trỉa, chủ yếumang tính tạ ơn thần đã chỉ cho khu đất như ý vàmong các thần phù hộ cho phát cây nhanh, lành, đốtrẫy cháy hết, cây lúa mọc tốt, có nhiều hạt. b. Tín ngưỡng th ờ Thần Đá (Yàng ISh’hao),Thần Ngà (Yàng Ngà): Thờ Thần Đá, Thần Ngà là tín ngưỡng đặc biệtcua người Rơ Măm. Thần Ngà được thờ trong mộtngôi nhà sàn nhỏ (miếu thờ) ơ giữa làng. Miếu thờ caokhoảng gần 2m, vách và sàn làm băng gồ, mái lợp tâmproximang. Tập tục này không biết có từ bao giờ, già222 VÃN HÒA RO MĂMlàng Bloong chi nhớ: “Yang Ngà” đã có từ thời các cụlập làng, trong cuộc đi săn thất bại. Một ngày các cụ đisăn không được con thú nào, mọi người đang chán nanra vê, bồng những con chó đi săn sủa vang trong mộtlùm cây. Ai cũng vui mừng nghĩ răng có thú ân náu,nhưng dù bẳn nỏ hay đập gậy, bụi cây vẫn im lìmkhông tiếng động. Mọi người đã bo ra về, nhưng chóvẫn tiếp tục sủa. Thấy lạ, các cụ vạch cây ra xe ...