Tính phức điệu Thế giới quan của văn học Nga những năm 1920-1930

Văn học Nga thế kỷ XX với hai dòng chảy của nó, mà nay đã được hoà làm một: văn học nơi chính quốc và văn học lưu vong - là một hiện tượng quan trọng xét cả ở bối cảnh dân tộc, lẫn bối cảnh thế giới.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Tính phức điệu Thế giới quan của văn học Nga những năm 1920-1930 Tính phức điệu Thế giới quan của văn học Nga những năm 1920-1930 Văn học Nga thế kỷ XX với hai dòng chảy của nó, mà nay đã được hoà làmmột: văn học nơi chính quốc và văn học lưu vong - là một hiện tượng quan trọngxét cả ở bối cảnh dân tộc, lẫn bối cảnh thế giới. Và đỉ nh cao mỹ học, triết học củanó, theo tôi, chính là văn học những năm 1920-1930, một nền văn học phong phúđến kỳ lạ và tươi rói những tài năng, đã đưa vào văn học dân tộc những tip ngườimới, những xung đột, vấn đề và chân trời tư tưởng mới... Nó vừa tiếp tục thế kỷvàng cổ điển và thế kỷ bạc của văn học Nga, vừa có nh ững đào sâu mới về mặtnguy ên tắc vào bản chất của con ng ười và th ế giới, cái ác xã hội và bản thể - tronggiai đoạn bước ngo ặt đại chúng hoá của lịch sử, những chấn động cách mạng, sựtấn công của văn minh công nghi ệp- đô thị vào xã hội nông dân Kit ô giáo truyềnthống, những say mê mới và những thất vọng cay đắng, áp lực của những hệ tưtưởng khuy ết tật… Từ các tầng lớp thấp của xã hội Nga, được kích hoạt bởi nhữngbiến động và bước ngoặt của thời đại, những rung chuy ển dữ dội các nền tảng củacuộc sống, đã tràn vào văn học cả một th ế hệ ngh ệ sĩ tài năng và táo bạo khácthường - các nhà thơ (chỉ cần kể tới Sergei Esenin, Vladimir Maiakovski vàNikolai Zabolotski…), và các nhà văn xuôi bằng một làn sóng rộng lớn nh ữngtruy ện vừa và truy ện ngắn đã cày xới mảnh đất Nga rối ren, tắm trongmáu (Vsevolod Ivanov, Artiom Vesiolyi, Andrei Platonov, Aleksandr Neverov,Aleksandr Phadeev, Isaak Babel…), để đi tới nh ững bức tranh ngh ệ thu ật tổnghợp, bao trùm, nhằm suy ngẫm sâu xa về những gì trải qua, về số phận bi th ảmcủa nhân dân trong cách mạng. Nếu văn xuôi và đặc biệt là thơ ca ở chính quốc những năm 1920-1930 hoạtđộng nhiều trong môi trường không tưởng của lý tưởng cải cách tối cao, khi đưa racách tiếp cận sáng tạo mới với những mâu thuẫn định mệnh, và những giới hạn của sốphận con người hữu tử, thì văn học thế hệ trẻ những kiều dân Nga các năm tháng đó lạiđi sâu vào các vấn đề hiện sinh của cái tôi cá nhân, đối mặt với cái kết thúc và sựtuyệt vọng siêu hình (Gaito Gazdanov, Vladimir Nabokov, Boris Poplavski…). Phạmvi tư duy của các tư tưởng, cách tiếp cận đối với con người, Chúa, tự nhiên, xã hội vàtương lai ở đây rất rộng, bao gồm cả những khuynh hướng đối lập nhau, lẫn gần gũinhau bên trong, bổ sung cho nhau. Chúng ta đều biết là văn học Nga, bắt đầu từ thế kỷ XIX hoàng kim của mình,và có lẽ cũng không có nền văn học nào khác trên thế giới, rất quan tâm tới những vấnđề thế giới quan, hơn thế là những vấn đề tối cao, hướng tới những luận cứ và mụcđích cuối cùng của sự xuất hiện con người trong thế giới, tới cốt lõi của bản tính đầyphức tạp, mâu thuẫn của nó, mối quan hệ với những thực tại nền móng của sự sinh tồncủa nó: Chúa, tự nhiên, vũ trụ, cái ác, cái chết, tình yêu (eros), những người khác…Khá phổ biến là ý kiến cho rằng chính văn học Nga đã sinh ra tư tưởng triết học dântộc hết sức độc đáo. Dostoievski, - N.A. Berdiaev viết, - không chỉ là một nghệ sĩ vĩđại, ông còn là một tư tưởng gia vĩ đại và một người thấu thị tâm linh vĩ đại(1). Ở mứcđộ này hay mức độ khác, cũng có thể nói đúng như thế về những tác gia lỗi lạc nhấtcủa nước Nga, từ Pushkin, Lermontov, Tiutchev, Gogol, Tolstoi đến Andrei Platonov,Mikhain Prishvin, Leonid Leonov… Nếu nói về triết học đích thực như một ngành khoa học nhân văn riêng biệt,được nhận thức ở nước Nga trước hết như là thế giới học, nhân học, như là sự mòmẫm tiên tri những con đường tương lai của cứu rỗi, thì nó, quả thực, đã phát triển vàchín muồi trong lòng văn học, trong thân thể sống động, rộng lớn của thơ ca, văn xuôi,phê bình, và đạt tới sự tồn tại độc đáo mạnh mẽ vào cuối thế kỷ XIX - một phần ba đầuthế kỷ XX, khi nó thể hiện mình trước hết như một loại tư biện đạo đức-tôn giáo, đặt rachủ yếu vẫn là những vấn đề cơ bản tương tự như trong văn học: về Chúa và conngười, về viễn cảnh tiến hoá về mặt bản thể của nó và những trở ngại đối với điều đó,trước hết là những trở ngại bên trong, về lịch sử và hậu thế... Tư tưởng cách tân sángtạo xuất hiện ở Nikolai Phedorov và Vladimir Soloviev, Sergi Bulgakov và NikolaiBerdiaev, Pavel Florenski và Aleksandr Gorki và các đại biểu khác của phong tràoPhục hưng triết học-tôn giáo, cũng như trào lưu triết học tự nhiên, thường được kết hợplại trong khái niệm “thuyết vũ trụ Nga” (russkij kosmizm), về phần mình bắt đầu ảnhhưởng đến văn học của cả thế kỷ bạc lẫn văn học những năm 1920-1930. Hơn thếtrong văn học nơi chính quốc, được đặc biệt phấn khích bởi niềm hứng khởi tái cấutrúc thế giới và con người, sự đột phá của lao động sáng tạo tập thể vào cái sau-lịch-sửtương lai, thì những tư tưởng ấy không hiếm khi thu lượm âm hưởng Promethée, âmhưởng Nhân-Thần, góp mặt vào tính phức điệu tư tưởng phức tạp, năng động-tươngphản của văn họ ...