Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Ngữ văn: Sự chuyển đổi diễn ngôn lý luận, phê bình văn học Việt Nam từ thời kỳ đổi mới đến nay

Mục đích của luận án là tìm hiểu quy luật vận động của diễn ngôn lý luận, phê bình văn học Việt Nam. Từ đó thấy được tác động của diễn ngôn lý luận phê bình, văn học đến thực tiễn nghiên cứu văn học từ thời kỳ đổi mới đến nay. Mời các bạn cùng tham khảo.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Ngữ văn: Sự chuyển đổi diễn ngôn lý luận, phê bình văn học Việt Nam từ thời kỳ đổi mới đến nayBỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠOTRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘITrần Thị Ngọc AnhSỰ CHUYỂN ĐỔI DIỄN NGÔNLÝ LUẬN, PHÊ BÌNH VĂN HỌC VIỆT NAMTỪ THỜI KỲ ĐỔI MỚI ĐẾN NAYChuyên ngành : Lý luận văn họcMã số: 62.22.01.20TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGỮ VĂNHÀ NỘI, 2015Công trình được hoàn thành tại:TRường Đại học Sư phạm Hà NôiNgười hướng dẫn khoa học: GS.TS Trần Đình SửPhản biện 1: PGS.TS Trịnh Bá ĐĩnhPhản biện 2 PGS.TS Lí Hoài ThuPhản biện 3: PGS.TS Đào Thủy NguyênLuận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Trường họp tại:Vào hồi …..giờ … ngày … tháng… nămCó thể tìm hiểu luận án tại:- Thư viện Quốc gia Việt Nam- Thư viện Trường Đại học Sư phạm Hà Nội:1MỞ ĐẦU1. Lí do chọn đề tài1.1. Lý luận, phê bình văn học từ thời kỳ đổi mới đến nay là một đề tàilớn nhận được nhiều sự quan tâm của giới nghiên cứu văn học. Các công trìnhđã được thực hiện dường như có chung một quy luật, chủ yếu bàn về lý luận,phê bình văn học từ góc độ nhận thức luận. Đó là sự phân tích và chỉ ra nhữnggiới hạn đúng – sai, rộng – hẹp, mới – cũ, thành tựu – hạn chế ... trong lý luận,phê bình văn học mà bỏ qua vai trò trung gian của ngôn ngữ trong nhận thứckhoa học văn học. Đây là một cách nhìn cần được bổ sung. Bởi vì, ngoài việcmang các tính chất, quy luật khoa học một cách thuần túy, lý luận, phê bình vănhọc cũng là một hệ thống ký hiệu về văn học được biểu hiện qua ngôn ngữ. Mọisự chuyển đổi, cách tân lý luận, phê bình văn học đều thể hiện qua sự thay đổibộ mặt ngôn ngữ của nó. Lý luận, phê bình văn học vì vậy, có thể xem như làmột không gian ngôn ngữ đặc thù. Tư cách ngôn ngữ ấy của lý luận, phê bìnhvăn học lại không chịu sự quy định của các đặc điểm ngữ âm, từ vựng, ngữpháp một cách thuần túy mà chịu sự quy định của mối quan hệ tương tác giữacác cơ chế tâm lý, chính trị, xã hội và hệ hình tri thức chủ lưu. Điều này tất yếuđòi hỏi một cách thức tiếp cận khác về lý luận, phê bình văn học.1.2. Sự xuất hiện của lý thuyết “diễn ngôn” về căn bản đã làm thay đổiquan niệm, cách tiếp cận, cách nghiên cứu về ngôn ngữ và các vấn đề xã hộitrong đó có văn học nghệ thuật. Trước khi thuật ngữ này trở nên thông dụng,người ta vẫn quan niệm “ngôn ngữ là cái vỏ vật chất của tư duy”. Nhưng trênthực tế, ngôn ngữ không chỉ tồn tại như một công cụ, kí hiệu để phản ánh mà nócòn chính là nội dung được biểu đạt. Một phát ngôn được hình thành không chỉphụ thuộc vào quy tắc tạo nghĩa của ngôn ngữ mà còn phụ thuộc vào cơ chếphát sinh của nội dung cụ thể. Cơ chế đó ràng buộc, quy định các phát ngôn củacá nhân trong các điều kiện xã hội lịch sử cụ thể được nói gì, không được nói gìvà nên nói như thế nào hay dựa vào đâu để nói. Do đó diễn ngôn còn được hiểulà “hoạt động diễn đạt bằng lời nói biểu nghĩa được hiểu như tổng thể của quátrình và kết quả, nó có bình diện ngôn ngữ học thuần tuý và cả những bình diệnngoài ngôn ngữ học”.1.3 Nghiên cứu lý luận phê bình văn học từ thời kì đổi mới đến nay ở gócđộ diễn ngôn là hướng đi quan tâm đến không gian ngôn ngữ chứa đựng nhữngquan điểm về học thuật, quan tâm đến sự sinh sôi, nảy nở của các hệ thuật ngữchính trong lý luận, phê bình văn học cũng như toàn bộ nền văn học. Lý thuyếtdiễn ngôn sẽ cho phép nghiên cứu lí luận, phê bình văn học như một phươngtiện giao tiếp có chức năng truyền đạt, lưu giữ và sáng tạo thông tin của cá nhâncũng như xã hội. Từ góc độ tiếp cận này, người nghiên cứu có thể nhận ra chânlí khoa học không chỉ phụ thuộc vào đối tượng khách quan mà còn phụ thuộcvào chủ thể nhận thức. Nó không chỉ là hình ảnh hiện thực mà còn là sự đồngthuận liên chủ thể trong hoạt động giao tiếp. Cũng từ góc độ tiếp cận này, lịch2sử khoa học nói chung, lịch sử lí luận và phê bình văn học nói riêng, sẽ hiện lênnhư một tiến trình có sự bứt phá, nhưng cũng có những bước đứt gẫy, mâuthuẫn, tiếp biến vô cùng phức tạp.1.4. Cho đến nay, việc vận dụng lý thuyết diễn ngôn trong nghiên cứu vănhọc trên thế giới cũng như ở Việt Nam vẫn còn non trẻ và có nhiều bất đồng.Tuy nhiên, chúng tôi mong rằng, kết quả của luận án sẽ tiếp tục khẳng địnhhướng tiếp cận các vấn đề của văn học nói chung và lý luận, phê bình văn họcViệt Nam thời kỳ đổi mới nói riêng từ góc nhìn diễn ngôn là khả thi, hiệu quả.2. Đối tượng, phạm vi ngiên cứu2.1. Đối tượng nghiên cứuĐối tượng nghiên cứu của luận án là sự chuyển đổi diễn ngôn lý luận phê bìnhvăn học Việt Nam từ thời kì đổi mới đến nay.2.2. Phạm vi nghiên cứuVới đối tượng nghiên cứu như trên, luận án xác định phạm vi nghiên cứulà: các công trình lý luận, phê bình văn học Việt Nam thời kì trước và sau đổimới dưới góc nhìn diễn ngôn. Thời gian đổi mới được chúng tôi xác định bắtđầu từ 1986 đến nay theo dấu mốc Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ VI(1986) – Đại hội của kỷ nguyên đổi mới và hội nhập toàn cầu.Tuy nhiên, do số lượng các công trình lý luận, phê bình văn học trước vàsau đổi mới rất lớn nên chúng tôi tập trung chủ yếu vào các công trình nghiêncứu đã được công nhận, đánh giá cao và có ý nghĩa đối với việc tạo ra sự thayđổi diễn ngôn lý luận, phê bình văn học như: các văn kiện, chỉ thị, nghị quyếtcủa Đảng về văn hóa, văn học, giáo trình lý luận văn học, giáo trình văn họcphương Tây, giáo trình văn học Việt Nam, các tập bài giảng về văn học, vănhóa của Trường Chính trị trước, một số chuyên luận văn học trước và sau đổimới; các bài lý luận, phê bình văn học trên các tạp chí như: Tạp chí Cộng sản –với tư cách là cơ quan ngôn luận của Đảng cộng sản Việt Nam – nơi tập trungquyền lực chính trị xã hội mạnh nhất với diện phổ biến rộng nhất và tạp chíNghiên cứu văn học – vốn được coi là không gian học thuật uy tín của lý luận,phê bình văn học trước và sau đổi mới. Các nghiên cứu lý luận, phê bình vănhọc trên báo Văn nghệ, Tạp chí Khoa học cũng được chúng tôi sử dụng phối kếthợp trong quá trình triển khai các vấn đề quan trọng của luận án. ...