Triết lí âm dương ngũ hành trong ẩm thực Việt

Mang màu sắc văn hóa nông nghiệp lúa nước, cư dân người Việt có nền ẩm thực vô cùng phong phú không chỉ ở số lượng các món ăn mà cả ở sắc thái văn hóa giao tiếp ứng xử qua ẩm thực. Từ bao đời nay, người Việt đã biết kết hợp hài hòa các nguyên liệu để tạo ra các món ăn có lợi tốt nhất cho sực khỏe.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Triết lí âm dương ngũ hành trong ẩm thực ViệtTriết lí âm dương ngũ hành trong ẩm thực ViệtMang màu sắc văn hóa nông nghiệp lúa nước, cư dân người Việt có nền ẩmthực vô cùng phong phú không chỉ ở số lượng các món ăn mà cả ở sắc tháivăn hóa giao tiếp ứng xử qua ẩm thực.Từ bao đời nay, người Việt đã biết kết hợp hài hòa các nguyên liệu để tạo racác món ăn có lợi tốt nhất cho sực khỏe. Đó chính là triết lý âm dương ngũhành trong văn hóa ẩm thực.Người xưa thường nói “có thực mới vực được đạo”. Trong các nhu cầu củacon người: thực, y, cư, hành, khang, lạc,… thì Thực (ăn) đứng đầu. Mọihành vi của con người đều được ghép với ăn: ăn uống, ăn mặc, ăn học, ănnói, ăn ở, ăn chơi, ăn ngủ, ăn nằm,…Đặc biệt người Việt Nam đặc biệt chútrọng đến quan hệ biện chứng âm dương trong ẩm thực, bao gồm 3 mặt quanhệ hết sức mật thiết với nhau, đó là: bảo đảm hài hòa âm dương của thức ăn;bảo đảm sự quân bình âm dương trong cơ thể và bảo đảm sự cân bằng âmdương giữa con người với môi trường tự nhiên.Ẩm thực phải bảo đảm hài hòa âm dương. Để tạo nên các món ăn có sự cânbằng âm dương, người Việt phân biệt năm mức âm dương của thức ăn theongũ hành, bao gồm: Hàn (lạnh, âm nhiều, hành thủy), Nhiệt (nóng, dươngnhiều, hành hỏa), Ôn (ấm, dương ít, hành mộc), Lương (mát, âm ít, hànhkim), Bình (trung tính, hành thổ) hay cũng thể phân biệt như sau: chuathuộc mộc, đắng thuộc hỏa, ngọt thuộc thổ, cay thuộc kim và mặnthuộc thủy.Khi chế biến thức ăn, người Việt luôn thủ nghiêm ngặt luật âm dương bù trừvà chuyển hóa khi kết hợp các loại lương thực, thực phẩm, gia vị với nhautạo thành các món ăn có sự cân bằng âm – dương, thủy – hỏa. Có như vậy,thức ăn mới có lợi cho sức khỏe và ngon miệng. Chẳng vậy mà rau răm,gừng cay là nhiệt (dương) được ăn kèm với trứng lộn là hàn (âm) thì ngonmiệng, dễ tiêu hóa. Hoặc gừng là thứ gia vị nhiệt (dương) có tác dụng thanhhàn, giải cảm, khi nấu kèm với các loại thực phẩm như: cá, rau cải (kho cá,canh rau cải) là thực phẩm có tính hàn thì ăn rất thơm, ngon.Triết lý âm dương ngũ hành trong ẩm thực Việt còn thể hiện ở việc bảo đảmsự quân bình âm dương trong cơ thể. Người Việt Nam sử dụng thức ăn nhưlà các vị thuốc để trị bệnh. Chính vì vậy mới có tên gọi thuốc Bắc, thuốcNam. Theo quan niệm của người Việt Nam thì mọi bệnh tật sinh ra là do cơthể bị mất quân bình âm dương, hàn nhiệt và thức ăn chính là vị thuốc đểđiều chỉnh sự mất quân bình âm dương ấy, giúp cơ thể khỏi bệnh. Những vịthuốc có giá trị chữa bệnh rất cao đó chính là gừng, tỏi, và các loại khác nhưmuối, vừng, hạt sen, ngó sen, long nhãn, táo, nho,...Vì vậy, nếu người bệnh ốm do quá âm cần phải ăn đồ ăn dương (đau bụnglạnh, cảm mạo uống nước gừng, cháo hành hoa, nước ngân hoa, canh hànhđậu xị sẽ khỏi); ngược lại nếu người bệnh ốm do quá dương thì cần phải ănđồ ăn âm (bệnh kiết lị, ăn trứng gà rang với lá mơ)…Một trong những triết lý âm dương nữa trong văn hóa ẩm thực Việt là bảođảm sự quân bình âm dương giữa con người và môi trường. Người ViệtNam có tập quán ăn uống theo vùng khí hậu và theo mùa. Chẳng hạn, mùahè nóng (nhiệt – hành hỏa) nên ăn các loại thức ăn hàn, lương (mát), có nước(âm – hành Thủy), có vị chua (âm) thì vừa dễ ăn, vừa dễ tiêu hóa, vừa giảinhiệt. Mùa đông lạnh (hàn – âm) thì nên ăn các loại thức ăn khô, nhiều mỡ(dương), như các món xào, rán, kho…Trong chế biến thức ăn, phải đảm bảo đủ ngũ chất gồm: bột, nước, khoáng,đạm, béo; đủ ngũ vị gồm: chua, cay, ngọt, mặn, đắng; đủ ngũ sắc gồm:trắng, xanh, vàng, đỏ, đen. Chính vì vậy mà du khách khi đến Việt Nam rấtkhoái khẩu với món phở Việt Nam, chỉ trong một bát phở ta thấy có đủ sựtổng hợp của mọi chất liệu, mùi, vị, màu sắc. Nó vừa có cái mềm của thịt bòtái hồng, cái dẻo của bánh phở trắng, cái cay dìu dịu của lát gừng vàng, hạttiêu đen, cái cay xuýt xoa của ớt đỏ, cái thơm nhè nhẹ của hành hoa thơmnhạt, cái thơm hăng hắc của rau thơm xanh đậm, vị chua thanh của chanh vàhòa hợp tất cả lại là nước phở dùng được nấu từ xương…Tóm lại có thể khẳng định, văn hóa ẩm thực Việt chính là sự hòa quyện củasự cân bằng âm dương, hàn nhiệt. Hầu như các đồ ăn thức uống của ngườiViệt ở bất cứ đâu, vùng miền nào cũng thể hiện cho triết lý này. Ngày ngay,cùng với sự phát triển của xã hội, đồ ăn thức uống phong phú, đa dạng, conngười hưởng thụ tốt hơn và quan niệm triết lý âm dương, ngũ hành càngđược quan tâm hơn để đảm bảo sức khỏe của con người. ...