Từ Chí Ma – tư tưởng và phong cách nghệ thuật

Từ Chí Ma – tư tưởng và phong cách nghệ thuậtThS. Nguyễn Văn Hoài Khoa Văn học và Ngôn ngữ - Đại học KHXH&NV TP.Hồ Chí Minh. Từ Chí Ma徐志摩 (1896 – 1931) tên là Chương Tự 章垿, ban đầu tên tự là Dậu Sâm 槱森 sau đổi là Chí Ma, lại còn có tự là Hựu Thân 又申, bút danh Nam Hồ 南湖, Thi Triết 诗哲, Vân Trung Hạc 云中鹤,… người Hải Ninh tỉnh Chiết Giang(1). Giữa thập niên 20 của thế kỉ XX, Từ Chí Ma là vị chủ tướng của phong trào thơ tân cách luật do...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Từ Chí Ma – tư tưởng và phong cách nghệ thuật Từ Chí Ma – tư tưởng và phong cách nghệ thuật ThS. Nguyễn Văn Hoài Khoa Văn học và Ngôn ngữ - Đại học KHXH&NV TP.Hồ Chí Minh. Từ Chí Ma徐志摩 (1896 – 1931) tên là Chương Tự 章垿, ban đầu tên tự là Dậu Sâm槱森 sau đổi là Chí Ma, lại còn có tự là Hựu Thân 又申, bút danh Nam Hồ 南湖, Thi Triết诗哲, Vân Trung Hạc 云中鹤,… người Hải Ninh tỉnh Chiết Giang(1). Giữa thập niên 20của thế kỉ XX, Từ Chí Ma là vị chủ tướng của phong trào thơ tân cách luật do phái Tânnguyệt phát động. Ông không những đưa ra sáng tác luận đối với thể cách thơ mới TrungQuốc, mà còn đạt được những thành tựu thi ca nổi bật từ rất nhiều thực nghiệm thơ tâncách luật trong thực tiễn sáng tác của mình. Đối với thi nhân phái tân cách luật và thi đànhiện đại Trung Quốc đương thời, ông đã có những ảnh hưởng hết sức to lớn. Hiện nay,trong các bộ văn học sử Trung Quốc hiện đại, ông luôn được xếp vào hàng tác gia tiêubiểu. Chúng tôi giới thiệu sự nghiệp thi ca của Từ Chí Ma như là một nhân tố trọng yếugóp phần hiện đại hóa thi ca Trung Quốc. 1. Có thể nói, ngoài khí chất đa cảm, mang thiên hướng nghệ thuật ra, thì một trongnhững tác nhân quan trọng khiến Từ Chí Ma trở thành thi sĩ ấy là việc ông “rơi xuống”nước Anh – chiếc nôi thi ca lãng mạn thế kỉ XIX. Ông tự thuật rằng, sau khi đến Đại họcCambridge thì “hứng thú với văn học nghệ thuật” mới “thành hình vững chắc” trong ông.“Cambridge đã khiến tôi mở mắt ra, Cambridge đã khơi dậy sự ham học hỏi trong tôi,Cambridge đã gieo mầm ý thức bản ngã trong tôi”(2). Rõ ràng “Cambridge không nhữngcho ông một lí tưởng chính trị dân chủ kiểu Anh và thái độ nhân sinh của một trí thức tự dochủ nghĩa, mà còn bồi dưỡng hứng thú sống và hứng thú nghệ thuật lãng mạn chủ nghĩatrong ông”(3). Về lí tưởng nhân sinh của ông, Hồ Thích từng nói: “Nhân sinh quan của ông thật sự làmột “tín ngưỡng đơn giản”, bên trong nó chỉ có 3 chữ lớn: một chữ Ái, một chữ Tự do,một chữ Mĩ. Ông ước mơ 3 điều kiện lí tưởng này có thể hợp lại đầy đủ trong cuộc sốngcon người, […]. Lịch sử cả đời ông chỉ là lịch sử truy cầu việc thực hiện “tín ngưỡng đơngiản” ấy”(4). Trong bài Ngày giỗ Lênin – bàn về cách mạng (Lạc diệp), Từ Chí Ma chorằng, chỉ cần người nào có thể khiến cho tinh thần con người đạt đến sự tự do phát triển, thìông sẽ “sụp lạy” người ấy. Trong đó, ông bộc lộ khá rõ tư tưởng của mình, một tư tưởnghướng thiện, tự do truy cầu những gì tốt đẹp, dường như không chính kiến, không chủnghĩa. Từ Chí Ma công khai tuyên bố: “Tôi là một kẻ cá nhân chủ nghĩa không thể giáohuấn được. Điều này chẳng có gì cao thâm, đấy chỉ là nói tôi chỉ biết cá nhân, chỉ nhậnthức rõ ràng cá nhân, chỉ tin tưởng vào cá nhân”(5). Với quan niệm đậm màu chủ nghĩa cá nhân như thế nên nhiều lúc người ta thấy TừChí Ma có vẻ mâu thuẫn trong thái độ và chính kiến. Chẳng hạn, trong bài Ngày giỗ Lênin– bàn về cách mạng, trong lời tựa Tỉnh thế nhân duyên, hay trong Xibêri tạp kí (Âu du mạnlục), ta thấy ông ca ngợi Lênin chỉ là ca ngợi cá nhân Lênin, chứ hoàn toàn không ca ngợichủ nghĩa Lênin; ông ca ngợi tính cách anh hùng của nhân dân Nga trong Cách mạngTháng Mười, nhưng không tán thành con đường của Cách mạng Tháng Mười. Đối với chủnghĩa đế quốc và các thế lực hắc ám trong nước, thái độ của ông cũng cho thấy những mâuthuẫn như vậy. Từ những biểu hiện căn bản trên, tác giả Trung Quốc tân thi sử cho rằng, hạt nhân tưtưởng của Từ Chí Ma là chủ nghĩa dân chủ cá nhân(6). 2. Từ Chí Ma thuộc thế hệ thi nhân trẻ tân tiến sáng tác dưới sự tác động trực tiếp củatrào lưu thơ mới từ phong trào “Ngũ tứ”. Vốn mang trong hồn nụ mầm thi ca lãng mạn ÂuMĩ mới lạ, nên chỉ cần gặp không khí đổi mới là tâm hồn Từ Chí Ma bùng nở như hoa gặpkhí xuân. Ông tự thuật việc sáng tác của mình ở thời kì đầu ấy rằng: “Có một thời kì ý thơcủa tôi đúng là giống như nước lũ tự núi cao đổ xuống, tuôn tung tóe bất kể phươnghướng”(7). Ư Khả Huấn cho rằng: “Điều này có điểm rất giống với chất dạt dào cảm hứng sángtác như hỏa sơn phun trào và phương thức sáng tác “kiểu tuôn lửa” của Quách MạtNhược”(8). Nhưng về quan niệm thi ca và thực tiễn sáng tác ông lại khác với Quách MạtNhược. Nếu như họ Quách theo thuyết “mĩ nhân khỏa thân” chủ trương “tự do đến cùng”về hình thức của thơ, cho rằng “nếu là người đẹp đích thực thì mặc cái gì cũng đẹp, khỏathân chẳng mặc thứ gì càng đẹp hơn”(9), thì họ Từ lại chủ trương thơ phải có “hình thể hoànmĩ”, “hình thể hoàn mĩ là biểu hiện duy nhất một tinh thần hoàn mĩ”(10). Nghĩa là họ Quáchkhông quan tâm đến hình thức thể hiện, chỉ chú trọng nội dung tư tưởng, còn họ Từ thì chútrọng cả hai. Điều này chủ yếu được lí giải ở khía cạnh khí chất và sự ảnh hưởng. Cái thiên bẩm nghệ thuật có thiên hướng lãng mạn, duy mĩ có sẵn trong Từ Chí Mađược định hình vững chắc khi ông tiếp xúc nhiều với các tác gia lãng mạn chủ nghĩa ÂuMĩ. Họ không những làm biến đổi khí chất mà còn ảnh hưởng sâu sắc đến toàn bộ thái độnhân sinh và quan điểm nghệ thuật của ông. Quách Mạt Nhược và Từ Chí Ma tuy cùng làkiểu thi nhân có khí chất lãng mạn, đều bị ảnh hưởng bởi chủ nghĩa lãng mạn Âu Mĩ, đốivới chủ nghĩa lãng mạn Âu Mĩ đều có thái độ giống nhau, nhưng nguồn ảnh hưởng lạikhông như nhau. “Quách Mạt Nhược thiên về vận dụng thể thơ tự do phóng bút phơi bàytất cả của nhà thơ Mĩ W. Whitman, làm một hỏa sơn phun trào tâm tư tình cảm”, còn “TừChí Ma thì thiên về lối thơ cách điệu giàu vận luật của thời đại Victoria nước Anh, bộc lộnhững uẩn khúc chứa chan tình cảm của riêng mình”(11). Về sự ảnh hưởng của các tác gia Anh đối với Từ Chí Ma, Ư Khả Huấn cho rằng:“Nếu như nói W. Wordsworth, G..G. Byron, P.B. Shelley, J. Keats khiến cho Từ Chí Matrở thành một nhà thơ lãng mạn chủ nghĩa gần gũi với tự nhiên, ca hát về tình yêu và cáiđẹp, thì A. Tennyson, vợ chồng Browning và T. Hardy đã khiến Từ Chí Ma tiến thêm mộtbước, trở thành một thi sĩ lãng mạn chủ nghĩa coi trọng hình thức tin ...