Tư duy truyền thống của người Việt Nam trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế

Bài viết phân tích những thành tố chính của tư duy truyền thống của người Việt Nam: văn hóa bản địa, đạo Nho, đạo Phật, đạo Lão, chủ nghĩa MácLênin, đạo Công giáo...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Tư duy truyền thống của người Việt Nam trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tếTạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 1(74) - 2014TƯ DUY TRUYỀN THỐNG CỦA NGƯỜI VIỆT NAMTRONG THỜI KỲ CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓAVÀ HỘI NHẬP QUỐC TẾNGUYỄN GIA THƠ*Tóm tắt: Bài viết phân tích những thành tố chính của tư duy truyền thống củangười Việt Nam: văn hóa bản địa, đạo Nho, đạo Phật, đạo Lão, chủ nghĩa MácLênin, đạo Công giáo... Tuy nhiên, trong các yếu tố đó thì bốn yếu tố đầu có sứcsống bền vững nhất, vì chúng tồn tại hàng nghìn năm. Tư duy truyền thống cómặt trái là: thiên về kinh nghiệm, trọng tình hơn lý... Để khắc phục những mặttrái của tư duy truyền thống đó, mỗi người Việt Nam cần không ngừng trau dồitư duy khoa học. Bên cạnh đó, song song với việc xây dựng một nền kinh tế thịtrường định hướng xã hội chủ nghĩa, chúng ta cần đổi mới căn bản và toàn diệnnền giáo dục nước nhà đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hộinhập quốc tế.Từ khóa: Tư duy, truyền thống, kinh nghiệm, tiểu nông.Công cuộc đổi mới của Việt Namđược bắt đầu từ đổi mới tư duy, vì tưduy có vai trò rất quan trọng trong hoạtđộng của con người. Tuy công cuộc đổimới đã kéo dài gần ba thập kỷ, nhưngtrên thực tế cho đến nay, tư duy củangười Việt Nam vẫn chậm đổi mới sovới yêu cầu phát triển của đất nước.Trong thời đại ngày nay, không mộtnước nào có thể đứng ngoài quá trìnhtoàn cầu hóa mà có thể phát triển mộtcách bền vững. Vì vậy, hội nhập quốctế là một xu thế tất yếu của nước ta.Đảng Cộng sản Việt Nam đã xác định:“Phải tăng cường tiềm lực kinh tế vàsức mạnh tổng hợp của đất nước để chủ40động tích cực hội nhập quốc tế sâu rộngvà có hiệu quả”(1).Chúng ta đều biết, Việt Nam đi lênchủ nghĩa xã hội với một xuất phát điểmrất thấp, lại phải trải qua chiến tranh liênmiên, nên gặp không ít khó khăn trêncon đường phát triển. Với xuất phát điểmnhư vậy, chúng ta không tránh khỏinhững hạn chế của tư duy truyền thống.Để khắc phục những mặt hạn chế của tưduy truyền thống, chúng ta phải nhậnPhó giáo sư, tiến sĩ, Viện Triết học, Viện Hànlâm Khoa học xã hội Việt Nam.(1)Đảng Cộng sản Việt Nam (2011), Văn kiệnĐại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb.Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr. 102.(*)Tư duy truyền thống của người Việt Nam...diện được những mặt hạn chế đó là gì?Trước hết, cần làm rõ “tư duy truyềnthống của người Việt Nam” là gì? Nógồm những thành tố nào?Có tác giả cho rằng, cấu trúc của tưduy truyền thống của người Việt Nambao gồm bốn yếu tố chính: văn hóa bảnđịa (từ văn hóa Đông Sơn, văn hóaĐồng Đậu, văn hóa Gò Mun... đến vănhóa thời đại các Vua Hùng), đạo Nho,đạo Phật, đạo Lão. Theo chúng tôi, bốnyếu tố đó chưa bao quát hết được kháiniệm “tư duy truyền thống của ngườiViệt Nam”. Ngoài bốn thành tố đó ra,phải kể đến: chủ nghĩa Mác - Lênin (đãdu nhập vào Việt Nam gần một thế kỷnay), văn hóa Pháp, đạo Công giáo(cũng khoảng 80 năm), văn hóa Mỹ ởmiền Nam Việt Nam. Chủ nghĩa Mác Lênin vào Việt Nam đã hình thành hệ tưtưởng chủ đạo cùng với hệ thống chínhtrị xã hội xã hội chủ nghĩa theo mô hìnhLiên Xô khoảng ba thập kỷ ở miền Bắcvà đã hình thành nên cái gọi là “văn hóatư duy thời bao cấp”. Tất cả nhữngthành tố kể trên đã hòa quyện vào nhaulàm thành một dòng chảy “tư duy truyềnthống” của người Việt Nam. Tuy nhiên,trong các thành tố kể trên của “tư duytruyền thống” thì: văn hóa Bản địa, ĐạoNho, Đạo Phật, Đạo Lão có sức mạnhbền vững nhất, vì chúng có bề dày hàngnghìn năm gắn liền với nền văn minhlúa nước ở Việt Nam.Việt Nam có hàng ngàn năm lịch sử,hiện nay về cơ bản vẫn là một nướcnông nghiệp. Hàng ngàn năm canh tácnền nông nghiệp lúa nước đã hình thànhnên một phong cách tư duy tiểu nông.Tư duy tiểu nông mà đặc điểm nổi bậtcủa nó là tư duy kinh nghiệm đã pháthuy được những mặt mạnh vào thời củanó. Qua hàng ngàn năm canh tác nôngnghiệp (trồng trọt và chăn nuôi), ngườinông dân Việt Nam đã đúc rút nênnhững tri thức kinh nghiệm vô cùng quíbáu phục vụ cho công việc và đời sốngcủa mình. Ví dụ như tri thức kinhnghiệm đoán thời tiết (“chuồn chuồnbay thấp thì mưa, bay cao thì nắng bayvừa thì râm”, “ráng mỡ gà, ai có nhàphải chống”, “rễ tre vàng thì nắng, rễ tretrắng thì mưa”, “tháng tám mưa ra,tháng ba mưa vào”); kinh nghiệm trồngtrọt: (“khoai đất lạ, mạ đất quen”, “nhấtnước, nhì phân, tam cần, tứ giống”);kinh nghiệm chọn giống vật nuôi: (“gàđen chân trắng, mẹ mắng cũng mua; gàtrắng chân chì, mua chi giống ấy”...).Những tri thức kinh nghiệm như vậy tuyngày nay vẫn còn có ích nhưng đối vớiyêu cầu của một nền nông nghiệp hiệnđại dựa trên một nền khoa học, kỹ thuậttiên tiến thì không đáp ứng được. Đốivới thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đạihóa cần có một tư duy khoa học có độchính xác cao hơn, tầm nhìn dài hơn.Ngày nay, một số biểu hiện của tư duy41Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 1(74) - 2014tiểu nông (như tùy tiện, được chăng haychớ, lãng phí thời gian... không nhữngkhông đáp ứng, mà cò ...