Từ phương châm lấy quần chúng làm gốc đến chiến lược ngôn từ của Chủ tịch Hồ Chí Minh

Nghiên cứu ngôn ngữ Chủ tịch Hồ Chí Minh là một hướng tiếp cận tầm cao tư tưởng Hồ Chí Minh, vì, như các Giáo trình ngôn ngữ học đại cương thường nói, ngôn ngữ là khả năng có tính con người cao nhất, đặc thù nhất trong tất cả các khả năng sẵn có (và có thể sẽ có) của con người. A-ri-xtốt cho rằng “Lời nói là sự thể hiện những kinh nghiệm của trí tuệ, còn chữ viết là sự thể hiện của lời nói”. Tham khảo bài viết để biết thêm chi tiết.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Từ phương châm lấy quần chúng làm gốc đến chiến lược ngôn từ của Chủ tịch Hồ Chí Minhtõ ph−¬ng ch©m lÊy quÇn chóng lµm gèc®Õn chiÕn l−îc ng«n tõ cña chñ tÞch hå chÝ minhNguyÔn Xu©n Th¬m1. §Æt vÊn ®ÒNghiªn cøu ng«n ng÷ Chñ tÞch Hå ChÝ Minh lµ mét h−íng tiÕp cËn tÇm cao t− t−ëng HåChÝ Minh, v×, nh− c¸c Gi¸o tr×nh ng«n ng÷ häc ®¹i c−¬ng th−êng nãi, ng«n ng÷ lµ kh¶ n¨ngcã tÝnh con ng−êi cao nhÊt, ®Æc thï nhÊt trong tÊt c¶ c¸c kh¶ n¨ng s½n cã (vµ cã thÓ sÏ cã) cñacon ng−êi. A-ri-xtèt cho r»ng “Lêi nãi lµ sù thÓ hiÖn nh÷ng kinh nghiÖm cña trÝ tuÖ, cßn ch÷viÕt lµ sù thÓ hiÖn cña lêi nãi”1. Nãi c¸ch kh¸c, ng«n ng÷ (gåm nãi vµ viÕt) lµ sù thÓ hiÖnkinh nghiÖm cña trÝ tuÖ cña mét con ng−êi. Tuy vËy, nghiªn cøu, tiÕp cËn chiÕn l−îc ng«n tõcña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh lµ c«ng viÖc kh«ng ®¬n gi¶n, mÆc dï ng«n ng÷ cña Ng−êi rÊtb×nh dÞ. Sù b×nh dÞ ng«n tõ cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh lµ kÕt tinh cña mét c¬ chÕ ®iÒu hµnhng«n ng÷, h×nh thµnh tõ mét chiÕn l−îc ng«n tõ do Ng−êi ®Æt ra mét c¸ch t−êng minh: viÕtg×? viÕt nh− thÕ nµo? viÕt cho ai? C¸i “h−íng t−¬ng thÝch”2 (direction of fit) cña Ng−êi lµ h−íngc¸ch m¹ng vÒ quÇn chóng vµ h−íng quÇn chóng vÒ c¸ch m¹ng.2. Ph−¬ng ch©m lÊy quÇn chóng lµm gècTrong c¸c nghiªn cøu khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n ë ta, ®· cã h¼n mét m¶ng ®Ò tµinghiªn cøu chuyªn vÒ phong c¸ch ng«n ng÷ Hå ChÝ Minh. NÕu mét danh môc c¸c tµi liÖutham kh¶o nh− ®· tr×nh bµy trong “TiÕng ViÖt vµ nhµ v¨n ho¸ lín Hå ChÝ Minh”3 lµ ®Çy ®ñ,th× ë ViÖt Nam hiÖn cã trªn 40 c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ng«n ng÷ Chñ tÞch Hå ChÝ Minh.Trong bµi viÕt nµy chóng t«i kh«ng ®Æt vÊn ®Ò xem xÐt phong c¸ch ng«n ng÷ Hå ChÝ Minhnh− mét s¶n phÈm nghÖ thuËt, mµ ®Æt vÊn ®Ò tiÕp cËn chiÕn l−îc ng«n tõ cña Chñ tÞch HåChÝ Minh trªn c¬ së h−íng t−¬ng thÝch cña ng«n tõ trong ho¹t ®éng giao tiÕp. Theo GS.NguyÔn Lai:“L©u nay chóng ta nãi nhiÒu ®Õn m« h×nh ®iÒu hµnh ng«n ng÷ viÕt g×, viÕt cho ai, viÕtnh− thÕ nµo cña B¸c. Theo t«i, khi nghiªn cøu, nÕu kh«ng ®Æt m« h×nh nµy vµo quü ®¹o cñasù thùc thi ®−êng lèi quÇn chóng trong ng«n ng÷ mét c¸ch toµn diÖn cña Ng−êi th× cã lÏ takhã ®¸nh gi¸ ®óng møc quyÕt t©m chiÕn l−îc trong t− t−ëng ng«n ng÷ Hå ChÝ Minh. §ångthêi, mÆt kh¸c, nÕu ®Æt m« h×nh trªn vµo quü ®¹o cña ®−êng lèi quÇn chóng trong ng«nng÷, nh−ng vÒ mÆt ph−¬ng ph¸p, ng−êi nghiªn cøu kh«ng nh×n nã d−íi ¸nh s¸ng míi cña lýthuyÕt tiÕp nhËn, th× tÝnh ®Þnh h−íng triÖt ®Ó vµo ®èi t−îng tiÕp nhËn (vèn lµ c¸i cèt lâi cñam« h×nh ®Ó thùc thi ®−êng lèi quÇn chóng trong t− t−ëng ng«n ng÷ cña Ng−êi) sÏ kh«ng cã®iÒu kiÖn nhËn d¹ng thÊu ®¸o. Vµ ph¶i ch¨ng ®©y còng lµ tiÒn ®Ò cã thÓ dÉn ®Õn viÖc dung tôcho¸ theo h−íng x· héi häc nh÷ng vÊn ®Ò lý thuyÕt chuyªn s©u...” (NguyÔn Lai, “DiÔn ®µn cña c¸cnhµ khoa häc”, V¨n nghÖ, sè 48 (29-11-2003)).1Robins, L−îc sö Ng«n ng÷ häc, Hoµng V¨n V©n dÞch, NXB §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, tr.42.Xem: Searle (1976), Derect and Indirect Speech Acts, CUP.3NguyÔn Lai, TiÕng ViÖt vµ nhµ v¨n ho¸ lín Hå ChÝ Minh, s®d, tr.205-208.2Nh− vËy, muèn nh×n nhËn c¬ chÕ viÕt g×? viÕt nh− thÕ nµo? viÕt cho ai? cho thËt ®óng®¾n th×, bªn c¹nh nh÷ng thø kh¸c, ph¶i ®Æt nã (c¬ chÕ nµy) vµo trong khung c¶nh thùc thi®−êng lèi quÇn chóng trong ng«n ng÷ cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh. §©y thùc sù lµ mét “sù mëréng cã dông ý g¾n víi qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh vÒ mét c¸ch nh×n” (Ph¹m §×nh ¢n, V¨n nghÖ,sè 48 (29-11-2003)), Ýt nhÊt ë hai khÝa c¹nh. Thø nhÊt, c¬ chÕ viÕt g×? viÕt nh− thÕ nµo? viÕtcho ai? lµ mét c¬ chÕ kh«ng chØ ®−îc biÓu hiÖn trªn b×nh diÖn h×nh thøc cña v¨n b¶n haydiÔn ng«n, trong c¬ chÕ bªn trong diÔn ng«n, mµ lµ mét c¬ chÕ ®éng, h−íng vÒ ®èi t−îng tiÕpnhËn, h−íng vÒ toµn d©n, vÒ d©n chóng, vÒ ®«ng ®¶o quÇn chóng c¸ch m¹ng. Thø hai, nh−mét hÖ qu¶, viÖc më réng c¸ch nh×n tõ tÝnh quÇn chóng sang ®−êng lèi quÇn chóng trongng«n ng÷, nghÜa lµ tõ c¸ch nh×n tÜnh sang c¸ch nh×n ®éng, tõ ®¸nh gi¸ ®Þnh tÝnh sang ®¸nhgi¸ vËn ®éng, vÒ h−íng t−¬ng thÝch cña ng«n tõ, vÒ mÆt ph−¬ng ph¸p luËn, lµ sù ®iÒu chØnhtõ c¸ch nh×n cña ng÷ ph¸p v¨n b¶n, sang c¸ch nh×n cña lý thuyÕt giao tiÕp. Lý thuyÕt giaotiÕp ph©n biÖt ba yÕu tè cã t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn nhau, h×nh thµnh qu¸ tr×nh giao tiÕp x· héi,®ã lµ:Ng−êi s¶n sinh ng«n ng÷-Th«ng ®iÖp-Ng−êi tiÕp nhËn ng«n ng÷Ng−êi s¶n sinh ng«n ng÷ (hay cßn gäi lµ ng−êi göi th«ng ®iÖp, chñ thÓ giao tiÕp) lµ ng−êinãi, ng−êi viÕt. Th«ng ®iÖp lµ néi dung th«ng tin ®−îc hiÖn thøc ho¸ d−íi h×nh thøc v¨n b¶nhay diÔn ng«n (kÝch cì vËt chÊt mét v¨n b¶n, mét diÔn ng«n cã thÓ tõ mét tõ ®Õn méttr−êng thiªn tiÓu thuyÕt). §«i khi th«ng ®iÖp còng ®−îc hiÖn thùc ho¸ b»ng nh÷ng ph−¬ngtiÖn cËn ng«n, hay ng«n ng÷ cö chØ. Ng−êi tiÕp nhËn ng«n ng÷ ë ®©y lµ ng−êi nghe, ng−êi®äc. Qu¸ tr×nh giao tiÕp sÏ bÞ ph¸ vì nÕu nh− ng−êi tiÕp nhËn kh«ng hiÓu ®−îc th«ng ®iÖpcña ng−êi göi, hoÆc sÏ bÞ gi¶m hiÖu qu¶ nÕu ng−êi tiÕp nhËn hiÓu kh«ng hÕt th«ng ®iÖp hoÆchiÓu sai th«ng ®iÖp. C¸c nhµ nghiªn cøu ng«n ng÷ häc cho r»ng khi th«ng ®iÖp bÞ hiÓu sait×nh h×nh sÏ dÉn theo hai h−íng: hiÓu s ...