Tương đồng mô hình cốt truyện dân gian và những sáng tạo trong Truyền kì mạn lục của Nguyễn Dữ_2

Chiếm số lượng quan trọng trong Truyền kỳ mạn lục là kiểu truyện “người lạc cõi tiên” (bao gồm kiểu nhân vật kỳ lạ lạc cõi bồng lai tiên cảnh, cõi trời, cõi Phật, cõi mơ, chốn đào nguyên, thủy cung, âm ti, địa phủ).
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Tương đồng mô hình cốt truyện dân gian và những sáng tạo trong "Truyền kì mạn lục" của Nguyễn Dữ_2 Tương đồng mô hình cốttruyện dân gian và những sángtạo trong Truyền kì mạn lục của Nguyễn Dữ Chiếm số lượng quan trọng trong Truyền kỳ mạn lục là kiểu truyện “người lạccõi tiên” (bao gồm kiểu nhân vật kỳ lạ lạc cõi bồng lai tiên cảnh, cõi trời, cõi Phật, cõimơ, chốn đào nguyên, thủy cung, âm ti, địa phủ). Trước đây chúng tôi đã có dịp khảosát kiểu truyện “người lạc cõi tiên” và xác định tính tương đồng giữa truyện cổ tích vàtác phẩm Truyền kỳ mạn lục: “Trong kho tàng truyện cổ tích Việt Nam cũng có nhiềutruyện với nội dung tương tự; hoặc sử dụng một số đoạn, sự kiện, chi tiết, tình tiết vớinhững mức độ đậm nhạt trong các truyện khác nhau như Miếng trầu kỳ diệu, Tú Uyên,Nợ duyên trong mộng, Cây thuốc cải tử hoàn sinh hay là sự tích thằng Cuội cungtrăng, Sự tích động Từ Thức, Thánh Gióng, Người dân nghèo và Ngọc Hoàng, Sự tíchđầm Nhất Dạ và bãi Tự Nhiên, Sự tích sông Nhà Bè hay là truyện Thủ Huồn, Người họLiêu và Diêm Vương, Sự tích công chúa Liễu Hạnh, C ường Bạo đại vương, Sự tích bãiÔng Nam, Ả Chức chàng Ngưu, Ngư ời cưới ma”(6)… “Trong những truyện này, conngười thường gặp các nhân vật siêu nhiên, thần tiên, ma quái và sống trong không giankỳ ảo của những thiên giới, những miền đất lạ, những ảo giác mơ hồ (…). Có thểnói Truyền kỳ mạn lụccó số lượng nhân vật phong phú, tràn ngập không khí ma quái,không gian thần tiên, ma quỉ”(7). Trong Truyền kỳ mạn lục có nhiều truyện xuất hiện kiểu nhân vật lạc b ước đếncõi lạ như thư sinh Hà Nhân quên cả học hành, sống với hồn hoa nàng Đào nàng Liễuở Trại Tây, khi tỉnh táo trở lại chỉ thấy mấy loài hoa nơi vườn hoang (Chuyện kỳ ngộ ởTrại Tây). Một người như Tri huyện Từ Thức bỏ việc quan dạo chơi khắp chốn nonnước, sau lạc động tiên ở núi Phù Lai, kết duyên cùng tiên nữ Giáng Hương, khi trở vềquê cũ thì đã qua hơn 80 năm (Chuyện Từ Thức lấy vợ tiên). Trong hệ thống truyện cổtích Việt Nam cũng có Sự tích động Từ Thức và được Nguyễn Đổng Chi xếp vào loại“Truyện thần tiên, ma quỷ và phù phép”(8). Trên cơ sở các dị bản dân gian Truyện TừThức, Nguyễn Duy Hinh lý giải ý nghĩa đoạn kết: “Trở lại Trần Gian, không c òn tìmthấy Trần Gian cụ thể của cá nhân mình nữa. Cây đa còn đó, dòng suối còn đó, dòngmáu cũng còn đó nhưng họ Từ đã trở thành một kẻ xa lạ, không gắn bó được vớikhông gian cũ nữa bởi vì thời gian đã trải qua. Trần Gian có hai chiều Không Gian v àThời Gian, mất đi một chiều thì không còn là Trần Gian của mỗi một cá thể nhân loạinữa. Từ Thức bơ vơ trong Không Gian cũ mà không còn tìm thấy được mối tình TrầnGian của mình nữa”(9). Từ điểm nhìn so sánh văn hoá học, nhà nghiên cứu Trần ĐìnhSử xác định: “Có thể nói Từ Thức kết tinh bao nhiêu hình bóng và tâm s ự kẻ sĩ ViệtNam đương thời. Từ Thức lấy vợ tiên có cảm hứng siêu thoát, nhưng chỉ là siêu thoátchính sự, không phải siêu thoát cuộc đời. Chàng không chạy theo cảnh sống trườngsinh bất tử… Nhưng truyện Từ Thức còn là bi kịch của kẻ sĩ không chốn nương thân.Chàng lên tiên thì nhớ mong quê cũ, chàng về quê thì thiên hạ đổi dời. Chàng thui thủimặc áo cừu nhẹ, đội nón lá ngắn vào núi Hoành Sơn rồi biến mất, chỉ để lại hoài niệmvề một cái chí thanh cao và một tấm lòng trần rất nặng”(10)… Tiếp đến chàng thư sinhPhạm Tử Hư lại nhờ có thầy Dương Trạm làm quan ở cõi âm mà được dẫn lên chơiThiên Tào (Chuyện Phạm Tử Hư lên chơi Thiên Tào). Nàng Vũ Thị Thiết gieo mìnhxuống sông, may được các chư tiên cứu thoát, cho sống c õi Thủy Cung (Chuyện ngườicon gái Nam Xang). Viên tướng Lý Hữu Chi làm nhiều điều tàn ngược, nă m 40 tuổichết ở nhà. Người con là Thúc Khoản được dẫn xuống Vương Đình xem xử tội chamình, khi tỉnh dậy càng chú ý làm điều thiện, “đem của cải tán cấp cho mọi người vàđốt hết những văn tự nợ, vào rừng hái thuốc, tu luyện” (Chuyện Lý tướng quân)… Nóichung, những sự lạc bước này đều có nguyên cớ và đưa nhân vật tới một miền khônggian xa lạ với cõi trần, có thể thoát tục đến cõi tiên, có thể lên thiên giới hay đọa xuốngđịa ngục. Tất cả phụ thuộc vào căn duyên của chính nhân vật và cũng có lối kết thúctương đồng với kiểu truyện dân gian “thiện thắng ác, chính nghĩa thắng gian tà”, “ácgiả ác báo” và bài học “khuyến thiện trừng ác”, hướng đến răn dạy đạo lý con người. Một loại cốt truyện khác được triển khai trên cơ sở nhân vật chủ động tìm đườnglên thiên giới hay xuống cõi âm để đấu tranh cho lẽ phải, thuộc kiểu chủ đề “truyệnphán xử” trong truyện cổ tích. Đó là Thái thú họ Trịnh nhờ Long Hầu đưa xuống Thủycung kiện Long Vương và đòi được vợ về (Chuyện đối tụng ở Long cung). Mô hình cốttruyện này được xây dựng tương đồng như việc Ngô Tử Văn đốt đền viên Bách hộ họThôi, cùng Thổ thần xuống cõi âm tâu trình với Diêm Vương và thắng kiện, sau khichết được bổ làm quan (Chuyện chức Phán sự đền Tản Viên)(11)… Lại có bậc kẻ sĩ hàohiệp như Văn Dĩ Thành giao du với ma quỷ, sau được chúng đề cử làm tướng Dạ X ...