Tượng vua Lê và ký ức Hồ Gươm

Nằm trong quần thể cụm di tích quanh Hồ Gươm, bức tượng vua Lê Thái Tổ uy nghiêm, tượng trưng cho tinh thần Đại Việt hào hùng được dựng trong khuôn viên thâm nghiêm cổ kính phía trước đình Nam Hương, trông ra Hồ Gươm. Đình Nam Hương hiện ở số nhà 75 phố Hàng Trống, quận Hoàn Kiếm, thành phố Hà Nội. Đình xưa nằm trên đất khách sạn Phú Gia, quá trình đô thị hóa cuối thế kỉ XIX đã chuyển đình đến vị trí như ngày nay. Đình Nam Hương quay hướng Nam, phía trước là tượng...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Tượng vua Lê và ký ức Hồ Gươm Tượng vua Lê và ký ức Hồ GươmNằm trong quần thể cụm di tích quanh Hồ Gươm, bức tượng vua Lê Thái Tổ uynghiêm, tượng trưng cho tinh thần Đại Việt hào hùng được dựng trong khuôn viênthâm nghiêm cổ kính phía trước đình Nam Hương, trông ra Hồ Gươm.Đình Nam Hương hiện ở số nhà 75 phố Hàng Trống, quận Hoàn Kiếm, thành phố HàNội. Đình xưa nằm trên đất khách sạn Phú Gia, quá trình đô thị hóa cuối thế kỉ XIX đãchuyển đình đến vị trí như ngày nay. Đình Nam Hương quay hướng Nam, phía trước làtượng vua Lê Thái Tổ trong khuôn viên nhà số 16 phố Lê Thái Tổ. Như vậy, đình NamHương và tượng vua Lê cùng nằm trong tổng thể di tích, với 2 mặt phố thông nhau.tượng vua LêTượng vua Lê được đúc bằng đồng, trong tư thế đứng, tay phải cầm kiếm hơi chúcxuống, tay trái chống vào hông. Đầu đội mũ bình thiên, bốn góc có treo kim tòng, mặc áolong bào, đeo đai lưng. Tượng cao khoảng 1,20m, đặt trên trụ đá tròn, có 3 cấp bệ xếpbằng đá; phía dưới cũng được lượn tròn theo thân trụ với đường kính to nhỏ khác nhau.Tượng dựng trên mặt bằng bao gồm: cổng, sân vườn, nhà phương đình và tượng đài dựngtrên một cấp nền cao hơn 0,80 m. Phần tiếp giáp giữa sân vườn và kiến trúc chính có đặt2 tượng sấu ở 2 bên bậc lên xuống. Ngoài cùng có cổng xây gạch dạng trụ biểu. Nhàphương đình bốn mái cong ẩn mình dưới những tán cây cổ thụ. Toàn bộ các hạng mụctrên nằm trong một khuôn viên riêng, hòa cùng khung cảnh của hồ Hoàn Kiếm tạo nên vẻtrang trọng song cũng rất nên thơ. Hàng năm, vào ngày 22 tháng 8 Âm lịch, người dân từkhắp nơi vẫn đến thắp hương, để tưởng nhớ công ơn của đức vua Lê Thái Tổ anh hùng.Ngày nay, mỗi người yêu mến Thủ đô đi quanh khu vực Hồ Gươm, ngắm nhìn bức tượngvua Lê thâm nghiêm cổ kính, lòng lại thấy gợi lên niềm tự hào dân tộc. Tuy nhiên, chắchẳn nhiều người chưa biết rằng, cùng với thời điểm bức tượng được dựng lên cũng la thờiđiểm cảnh sắc quanh Hồ Gươm được thay đổi hiện đại như ngày nay.Lần tìm trong nguồn tư liệu cổ, chúng tôi thấy một thác bản của tấm bia đá được lưu giữtrong kho thư tịch cổ của Viện Hán Nôm. Tác giả văn bia là Khâm sứ Bắc Kì Hoàng CaoKhải. Tấm bia trước kia được đặt ở đình Nam Hương, được dựng vào năm Thành Tháithứ 6 (1894). Nội dung ghi lại thời điểm dựng tượng vua Lê Thái Tổ vào năm 1894,nhằm ca ngợi công đức của vị vua đầu triều Lê. Bên cạnh đó văn bia còn nói lên sự thayđổi không gian quanh Hồ Gươm cuối thế kỷ XIX khi có bàn tay can thiệp của ngườiPháp.Văn bia được viết bằng chữ Hán, trong đó đoạn đầu ca ngợi công lao của vị vua đầu tiêntriều Lê đã để lại dấu ấn tiêu biểu trên đất Thăng Long:Từ xưa, vị chúa tể anh minh nhận mệnh chấn hưng thiên hạ, tất phải là hơn hẳn ngườithường. Di tích linh thiêng nơi đây, một thời đã khiến ai ai cũng phải kính phục; chẳngphải tự nhiên di tích lại được đặt ở đây, mà lại chẳng có ý nghĩa sâu xa nào; cảnh trí kỳthú rồi cũng dần dần mai một, khiến những người khảo tìm cổ tích chẳng khỏi đau lòng.Phía Nam thành Thăng Long có hồ gọi là hồ Hoàn Kiếm, nhờ Lê Thái Tổ Hoàng đế màhồ được đặt tên như vậy. Khi xưa, lúc Hoàng đế mới dấy binh khởi nghĩa, trời giả bancho kiếm thần, khi định yên thiên hạ thì kiếm tự lặn xuống hồ, vì thế hồ có tên gọi nhưvậy. Bên hồ có một ngôi đền, ngày xưa là ngôi ly cung nhà vua thường đến nghỉ chơi.Kính ngưỡng đức độ của người, dân chúng hương hỏa thờ cúng nhiều năm…Văn bia còn có đoạn miêu tả cảnh Hồ Gươm khi kinh đô chuyển vào trong Phú Xuân(Huế): “nay Hoàng triều nhà Nguyễn định yên, kinh đô dời vào Thuận Hóa; nơi đâychẳng được như cũ, xung quanh bốn bề cây cỏ um tùm rậm rạp …”.Hiện thực cảnh quan nội dung văn bia phản ánh, cũng giống như các nhà nghiên cứuphương Tây lý giải bằng hiện trạng khách quan của Hà Nội giữa thế kỉ XIX: “Năm mươinăm trước, các túp lều của dân bản xứ trên bờ hồ san sát nhau đến nỗi, để xuống được hồsau khi rời những con đường, người ta phải len lỏi qua những ngõ ngách chật hẹp, mentheo hàng ngàn khúc quẹo quanh những ngôi nhà lá lụp xụp.”.Trên thực tế thời đó, mặt phố Paul Bert (phố Hàng Khảm) đoạn áp hồ toàn nhà thợ khảm.Các nhà này hẹp và thấp làm bằng gạch lợp ngói. Mặt trước nhà nào cũng có mái che lợplá, gian dưới trông ra hồ. Nằm giữa khu phố Pháp và khu phố Thương mại, nên bờ HồGươm chịu chung số phận lầy lội của các con phố. Theo miêu tả của André Maisson khiviết về Hà Nội những năm 1873 thì: “Các phố An Nam không được lát, chỉ hơi mưa mộtchút là đã ngập hàng tá bùn trong đó pha trộn đủ thứ rác rưởi dân chúng vứt ra…”.Năm 1884, người Pháp lên kế hoạch hình thành dự án đường quanh hồ và Tờ Tương laiBắc Kỳ số 15-4 năm 1885 thông báo bắt đầu san nền để thực hiện dự án. Việc thực hiệndự án đòi hỏi nhiều năm vì phải tiến hành nhiều vụ san lấp lớn và giải toả dân cư. Dự áncải tạo đường quanh hồ nằm trong dự án cải tạo các phố Hàng Khảm, Hàng Thêu theomô hình phố phương Tây, do vậy thời đó khu vực phố Hàng Khảm (Hàng Khay ngàynay) được gọi là khu phố Pháp. Dự án xoá bỏ những khu nhà lá lụp xụp và hình thànhtrên đó những khu hành chính, đã làm thay đổi đáng kể diện mạo những con phố quanhkhu vực bờ Hồ và từ đó giữ được hiện trạng cho đến ngày nay.Cho đến những năm 1886, đây là giai đoạn quan trọng trong quá trình phát triển khu phốPháp và sự khai quang khu vực Hồ Gươm. Jules Boissière nhận xét: “Giống như cô gáiAn Nam bỏ dần những bộ quần áo xấu xí nhuộm cunau (củ nâu) đẫm mồ hôi lao động,dân di thực chúng ta đã chứng kiến năm này qua năm khác và gần như tháng này quatháng khác, Hồ Gươm thoát khỏi vành đai cainha (cái nhà) bẩn thỉu và hiện ra trước mắtchúng ta trong sự tô điểm mới, trẻ trung trong khung cảnh hoa và lá”.Vào cuối thế kỉ XIX, khi một số nhà nghiên cứu người Pháp quay lại Hà Nội, họ quansát, nghiên cứu và nhận định rằng: “Ngày xưa, hồ làm người ta buồn nôn vì đây là nơinhận đủ thứ rác rưởi. Nhưng giờ đây nó là một vòng trang sức của Hà Nội, là cái gạch nốivui tươi giữa khu phố người bản xứ với khu phố Pháp”. Trong nội dung văn bia dựng ...