Ứng dụng mô hình toán trong nghiên cứu dự báo, cảnh báo lũ và ngập lụt cho vùng đồng bằng các sông lớn ở miền Trung

Lũ là thiên tai thường xuyên xảy ra ở miền Trung Việt Nam. Chúng ta không thể hạn chế toàn bộ những ảnh hưởng do lũ gây ra. Tuy nhiên, chúng ta có thể giảm nhẹ những ảnh hưởng của lũ lụt bằng việc nâng cao khả năng dự báo và cảnh báo ngập lụt cho dân địa phương sống trong vùng thường xuyên chịu ảnh hưởng của lũ. Bài viết này nhằm đưa ra những ứng dụng của các loại mô hình toán và Hệ thống Thông tin Địa lý (GIS) mà chúng tôi đang nghiên cứu trong việc xây dựng các phương án...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Ứng dụng mô hình toán trong nghiên cứu dự báo, cảnh báo lũ và ngập lụt cho vùng đồng bằng các sông lớn ở miền Trung www.vncold.vn Trang tin điện tử Hội Đập lớn Việt Nam ─────────────────────────────────────────────── øng dông m« h×nh to¸n trong nghiªn cøu dù b¸o, c¶nh b¸o lò vµ ngËp lôt cho vïng ®ång b»ng c¸c s«ng lín ë miÒn trung PGS.TS. Lª V¨n Nghinh1 ThS. Hoµng Thanh Tïng2 Tãm t¾t: Lò lµ thiªn tai th−êng xuyªn x¶y ra ë miÒn Trung ViÖt Nam. Chóng ta kh«ng thÓ h¹n chÕ toµn bé nh÷ng ¶nh h−ëng do lò g©y ra. Tuy nhiªn, chóng ta cã thÓ gi¶m nhÑ nh÷ng ¶nh h−ëng cña lò lôt b»ng viÖc n©ng cao kh¶ n¨ng dù b¸o vµ c¶nh b¸o ngËp lôt cho d©n ®Þa ph−¬ng sèng trong vïng th−êng xuyªn chÞu ¶nh h−ëng cña lò. Bµi viÕt nµy nh»m ®−a ra nh÷ng øng dông cña c¸c lo¹i m« h×nh to¸n vµ HÖ thèng Th«ng tin §Þa lý (GIS) mµ chóng t«i ®ang nghiªn cøu trong viÖc x©y dùng c¸c ph−¬ng ¸n dù b¸o lò vµ c¶nh b¸o nguy c¬ ngËp lôt cho vïng ®ång b»ng c¸c s«ng lín ë miÒn Trung ViÖt Nam. Më ®Çu Dù b¸o lò vµ c¶nh b¸o ngËp lôt cho hÖ thèng c¸c s«ng miÒn Trung cã mét ý nghÜa v« cïng quan träng nh»m gi¶m thiÓu nh÷ng ¶nh h−ëng cña thiªn tai lò lôt cho nh©n d©n hiÖn ®ang sèng ë c¸c vïng h¹ l−u vµ ven biÓn miÒn Trung. Do ®Æc ®iÓm chung cña lò ë c¸c tØnh miÒn Trung tõ khi cã m−a lín ®Õn khi cã lò lín lµ rÊt ng¾n, th«ng th−êng tõ 6 ®Õn 12 giê, m¹ng l−íi tr¹m quan tr¾c m−a vµ dßng ch¶y trªn c¸c l−u vùc lµ rÊt th−a vµ ch−a ®¹i diÖn, v× vËy c¸c ph−¬ng ph¸p dù b¸o lò phøc t¹p ®ßi hái nhiÒu d÷ liÖu vµ thêi gian. Víi c¸c tØnh miÒn Trung, ®Ó c¶nh b¸o lò cã hiÖu qu¶ vµ kÞp thêi cho d©n, tr−íc hÕt, chóng ta cÇn x©y dùng mét c¬ së d÷ liÖu vÒ nguy c¬ ngËp lôt øng víi c¸c cÊp mùc n−íc t¹i c¸c tr¹m thñy v¨n n»m ë h¹ l−u s«ng, sau ®ã x©y dùng c¸c ph−¬ng ¸n dù b¸o lò nhanh cho c¸c tr¹m nµy, råi trªn c¬ së so s¸nh mùc n−íc dù b¸o víi mùc n−íc t−¬ng øng cña c¸c b¶n ®å ngËp lôt ®Ó c¶nh b¸o nguy c¬ ngËp lôt cho d©n. 1. §Æc ®iÓm chung vÒ khu vùc miÒn Trung C¸c tØnh miÒn Trung cña ViÖt Nam tõ Qu¶ng B×nh ®Õn B×nh §Þnh ®Òu n»m trªn d¶i ®Êt hÑp cã bê biÓn h−íng t©y b¾c - ®«ng nam víi d·y Tr−êng S¬n ch¹y song song ë s−ên phÝa t©y, nhiÒu n¬i cã nói nh« ra biÓn, nh− ®Ìo H¶i V©n. Do ®Þa h×nh nói liÒn biÓn nh− vËy, kh¶ n¨ng nhiÖt Èm kh¸ dåi dµo, ®ång thêi còng v« cïng thuËn lîi cho sù xuÊt hiÖn c¸c qu¸ tr×nh héi tô m¹nh mÏ hoµn l−u phÝa t©y hoÆc t©y b¾c cña nh÷ng c¬n b·o khi chóng ®i tíi vÞnh B¾c Bé vµ ngoµi kh¬i vïng biÓn Qu¶ng Nam ®Õn Phó Yªn, Kh¸nh Hßa. Ngoµi ra khu vùc nµy cßn ®ãn nhËn c¶ c¸c ®íi ________________ 1, 2. Bé m«n TÝnh to¸n Thñy v¨n, §¹i häc Thuû lîi. 323 www.vncold.vn Trang tin điện tử Hội Đập lớn Việt Nam ─────────────────────────────────────────────── giã mïa, tÝn phong, cã nguån Èm lín, phong phó. Theo kÕt qu¶ thèng kª cho thÊy, c¸c h×nh thÕ chÝnh g©y ra m−a lín sinh lò trªn c¸c s«ng ven biÓn miÒn Trung lµ b·o, ¸p thÊp nhiÖt ®íi, héi tô nhiÖt ®íi, kh«ng khÝ l¹nh, vµ tæ hîp cña chóng. Phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh, ®Æc biÖt lµ ¶nh h−ëng cña ®Ìo H¶i V©n, ¶nh h−ëng cña c¸c h×nh thÕ thêi tiÕt nµy còng rÊt kh¸c nhau ®Õn sè l−îng, kh«ng gian vµ c−êng ®é m−a lín trªn l−u vùc c¸c s«ng phÝa b¾c vµ phÝa nam ®Ìo. Dßng ch¶y s«ng ngßi ph©n bè kh«ng ®Òu theo sù ph©n bè cña m−a. Mïa lò kÐo dµi tõ th¸ng 9 ®Õn th¸ng 12, l−îng n−íc trong mïa lò chiÕm tõ 50 ®Õn 80% l−îng n−íc c¶ n¨m vµ biÕn ®æi m¹nh tõ mïa lò n¨m nµy sang mïa lò n¨m kh¸c. L−îng n−íc mïa lò n¨m nhiÒu n−íc cã thÓ gÊp 3 lÇn l−îng n−íc mïa lò n¨m Ýt n−íc. Trong vßng 25 n¨m (1976 – 2000) trªn khu vùc tõ Thõa Thiªn - HuÕ ®Õn B×nh §Þnh ®· x¶y ra 75 ®ît lò lín. C¸c ®ît lò lín x¶y ra chñ yÕu trong 4 th¸ng tõ th¸ng 9 ®Õn th¸ng 12, ph©n bè còng rÊt kh«ng ®Òu theo thêi gian trong n¨m, tËp trung chñ yÕu vµo 2 th¸ng 10 vµ 11. Th¸ng 10 x¶y ra 29/75 ®ît chiÕm 38,6%, th¸ng 11 x¶y ra 28/75 ®ît chiÕm 37,5%. Trong 2 th¸ng ®· xuÊt hiÖn 57 ®ît chiÕm 76,1% tæng sè ®ît lò lín x¶y ra trong 25 n¨m gÇn ®©y [6]. M¹ng l−íi tr¹m quan tr¾c m−a vµ dßng ch¶y trªn c¸c l−u vùc s«ng ë miÒn Trung lµ rÊt th−a, ch−a ®¹i diÖn vµ kh«ng ®Çy ®ñ, sè l−îng tr¹m ®o l−u l−îng vµ mùc n−íc trªn c¸c l−u vùc s«ng lµ rÊt Ýt vµ thêi gian quan tr¾c l¹i kh«ng ®ång bé. Ngoµi nh÷ng tr¹m ®o do ngµnh KhÝ t−îng - Thñy v¨n qu¶n lý, cßn cã mét sè tr¹m ®o ®¹c dïng riªng cña ®Þa ph−¬ng, song c¸c tr¹m nµy chØ quan tr¾c trong mét thêi gian ng¾n vµ sè liÖu ®o ®¹c l¹i kÐm chÝnh x¸c. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu nµy ®· lµm cho c«ng t¸c dù b¸o lò ë miÒn Trung gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n, vµ lò chØ cã thÓ dù b¸o ®−îc tr−íc trong mét kho¶ng thêi gian r ...