Văn hóa và tộc người ( Q6 )

Cuốn sách bé thôi, vừa đúng 140 trang, khổ đứt túi, chữ in khá to... Sách được xuất bản lần thứ nhất vào giữa năm 1951, cách đây vừa đúng ba mươi năm. Như vậy, Múa thiêng vừa không lớn, vừa không thời sự. Mà thông báo, vì đây chỉ là một thông báo tư liệu, bao giờ chả hàm ý chọn lọc và thời sự.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Văn hóa và tộc người ( Q6 ) VÙN HOAÁ VA TÖÅC NGÛÚÂI nh©n ®äc móa thiªng... Cuèn s¸ch bÐ th«i, võa ®óng 140 trang, khæ ®ót tói, ch÷ in kh¸ to... S¸ch ®öîc xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt vµo gi÷a n¨m 1951, c¸ch ®©y võa ®óng ba mö¬i l¨m n¨m(1). Nhö vËy, Móa thiªng(2)... võa kh«ng “lín”, võa kh«ng “thêi sù”. Mµ th«ng b¸o, v× ®©y chØ lµ mét th«ng b¸o tö liÖu, bao giê ch¶ hµm ý chän läc vµ thêi sù? Nhöng råi cã “chän läc” hay kh«ng, nhÊt lµ cã “thêi sù” hay kh«ng, ®iÒu ®ã mét phÇn cßn phô thuéc vµo t©m tr¹ng vµ nhu cÇu cña ngöêi ®äc. Vµ cø lËt tõng trang, tõng trang, ngöêi ®äc töëng thÊy phËp phång trªn mÆt giÊy mét suy nghÜ, mét t©m tÝnh, h¬n thÕ, mét lêi nh¾n cña bÇu b¹n, mµ trong c¸i héc tèc ra ®i gi÷a buæi hoa niªn chóng ta ®µnh g¹t l¹i mét bªn lÒ. * * * NÕu cã lµ “lêi nh¾n cña bÇu b¹n”, th× còng cÇn nãi ngay r»ng ®Êy chØ lµ lêi nh¾n “v« t×nh” cña mét ngöêi “b¹n xa”. Nhöng ®iÒu ®ã cã hÒ g×! Víi t×nh c¶m tinh nhËy vÒ møc ®é, c¶m n¨ng chung cho mäi ngöêi phô n÷, víi ®øc khiªm tèn tù nhiªn, ®øc ®é ph¶i cã cña mét nhµ khoa häc, J.Quydiniª (J.Cuisinier) kh«ng hÒ nu«i tham väng cÊp cho nh÷ng ngöêi ®· vµ ®ang tiÕp tôc cuéc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m mét bµi häc vÒ nguån gèc vµ ý nghÜa c¸c ®iÖu móa cña cha «ng hä. Cuèi nh÷ng n¨m 40, trªn bôc gi¶ng Tröêng Cao häc thùc hµnh (Ecole Pratique des Hautes Etudes), c« chØ lµm c«ng viÖc b×nh dÞ cña mét nhµ gi¸o: nãi l¹i víi thÝnh gi¶ lÞch sö t«n gi¸o 577 VÙN HOAÁ VA TÖÅC NGÛÚÂI nh÷ng g× c« ®· t©m ®¾c vÒ tÝn ngöìng, lÔ tiÕt, vµ phÇn nµo c¶ nghÖ thuËt n÷a (trong chõng mùc cã thÓ liªn quan ®Õn tÝn ngöìng, vµ lÔ tiÕt) cña nh÷ng nhãm ngöêi mµ c« ®· tõng ®Ó c«ng quan s¸t. NÕu ®«i lêi c« gi¶ng sau in thµnh s¸ch - ®ã lµ tröêng hîp cña Móa thiªng... vµ mét cuèn s¸ch n÷a - v« t×nh hÐ ra vµi gãc nh×n khiÕn cã thÓ xÕp lµ nhµ d©n téc häc v÷ng tay nghÒ, bÊt ngê dÊy lªn niÒm xóc ®éng cña mét tÊm lßng phô n÷ tröíc nh÷ng con ngöêi “tiÒn c«ng nghiÖp” vµ truyÒn thèng v¨n hãa dµy dÆn cña hä, th× ®Êy l¹i lµ mét chuyÖn kh¸c, mµ cã lÏ ngöêi ®ö¬ng sù còng kh«ng dÌ tröíc. V× J.Quidiniª, dï muèn dï kh«ng, thuéc lo¹i t¸c gi¶ mµ tröíc §¹i chiÕn ngöêi ta quen gäi lµ “t¸c gi¶ §«ng Dö¬ng”. Tuy còng ®· ®Î ra cho v¨n häc Ph¸p mét hai tªn tuæi tÇm trung - ngöêi ta nªu Pie L«ti (Pierre Loti), vµ c¶ Clèt Fare (Claude FarrÌre) n÷a, lo¹i t¸c gi¶ trªn, kh«ng g¹t ra ngoµi c¸c nhµ nghiªn cøu, cßn löu l¹i ®Õn nay mét mét mïi vÞ khã t¶. Mïi vÞ bèc lªn tõ nh÷ng nh©n vËt tiÓu thuyÕt tñn mñn mµ qu¸i dÞ, nh÷ng «ng cß, «ng gi¸m, t©y ®oan, nh÷ng bµ ®Çm nhµn rçi võa ®é håi xu©n, nh÷ng c« T©y båi bÕp, chÞ hai, chÞ ba... Trong vöên viÕt x©m thùc Êy, gi÷a ®¸ nhän vµ cá èng, J.Quydiniª, cïng vµi c©y bót hiÕm hoi kh¸c, nÐp m×nh nhö nh÷ng khãm hoa mua. Qua §«ng Dö¬ng cã lÏ vµo ®Çu nh÷ng n¨m 30, c« tiÕn sÜ v¨n chö¬ng t©n khoa sím chän ngöêi Möêng lµm ®èi töîng th¨m hái d©n téc häc cña m×nh. Víi téc ngöêi nµy, c« ®· dµnh trªn döíi möêi l¨m n¨m - cho ®Õn khi c« vÒ Ph¸p h¼n, sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m - ®Ó t×m hiÓu, ®i s©u, th«ng c¶m. CÇn cø liÖu so s¸nh, c« tù t¹o lÊy nh÷ng hiÓu biÕt nhÊt ®Þnh, c¶ hiÓu biÕt s¸ch vë lÉn hiÓu biÕt ®iÒn d·, vÒ ngöêi Th¸i ë ViÖt Nam, ë Th¸i Lan, ë Lµo, vÒ ngöêi Kh¬me, vÒ ngöêi M· Lai trªn b¸n ®¶o M· Lai còng nhö ë In®«nªxia. Möêi l¨m n¨m... C¶ tuæi trÎ vµ tuæi trung niªn cña 578 VÙN HOAÁ VA TÖÅC NGÛÚÂI mét con ngöêi, dï lµ con ngöêi lµm khoa häc. Möêi l¨m n¨m c« ®¬n cña mét ngöêi phô n÷, vß vâ “ë vËy” cho ®Õn lóc mÊt, míi c¸ch ®©y chöa l©u(3). Möêi l¨m n¨m ®i vµo mét nhãm ngöêi th«i, ®Ó råi thó nhËn, khi viÕt c©u chÊm hÕt cuèn chuyªn kh¶o ®å sé - vµ cho ®Õn nay lµ ®éc nhÊt - vÒ téc ngöêi Möêng: “Môc ®Ých cña chóng t«i... chØ lµ nãi lªn phÇn Ýt ái mµ chóng t«i biÕt ®öîc vÒ hä...”(4). Víi lêi ¨n tiÕng nãi nhá nhÑ Êy, trong möêi l¨m n¨m “®i thùc tÕ” ë §«ng Dö¬ng, J.Quydiniª ®· suy nghÜ g× vÒ chÕ ®é thùc d©n vµ nh÷ng biÕn ®æi mµ “sù kiÖn thuéc ®Þa” ¸p ®Æt lªn c¸c nÒn v¨n hãa “b¶n xø”? VÞ trÝ tö¬ng ®èi ®éc lËp víi Tröêng ViÔn §«ng B¸c Cæ(5) - trung t©m nghiªn cøu con ngöêi vµ x· héi cña chÝnh phñ toµn quyÒn lóc bÊy giê - chõng nµo ®· gióp c« mét gãc nh×n kh¸c víi tÇm m¾t cña sè lín c¸c nhµ d©n téc häc vèn lµ t©y ®ån, phã sø, hay ngöêi truyÒn gi¸o? Sù vïng dËy bÊt ngê cña c¶ mét d©n téc trong nh÷ng ngµy th¸ng T¸m, mµ c« h¼n chøng kiÕn qua hµng rµo biÖt thù thÊp tho¸ng bãng lÝnh NhËt(6), ®· ®¶o lén trong ®Çu c« nh÷ng gi¸ trÞ cè h÷u nµo? Ngöêi ngµy nay lµm tö liÖu - chØ “®äc” J.Quydiniª qua nh÷ng g× c« viÕt - kh«ng tr¶ lêi ®öîc. V× nh÷ng g× c« viÕt cã thÓ lµ nh÷ng tµi liÖu ®iÒn d·, nh÷ng ph©n tÝch l«gÝch, nh÷ng c¶m nghÜ chuyªn m«n... * * * Êy thÕ mµ gi÷a hai tö liÖu ®iÒn d·, gi÷a hai ph©n tÝch l«gÝch, thØnh tho¶ng vÉn ¸nh lªn mét nhËn xÐt bªn lÒ, ¸nh lªn trong gi©y phót, võa ®ñ ®Ó ngöêi ®äc öíc löîng ®öîc mét chiÒu thø ba trong th«ng b¸o cña ng ...