Văn học Nga Thế kỷ Bạc như một chỉnh thể phức tạp

Lời người dịch: Nghiên cứu văn học thập niên cuối thế kỉ XIX, hai thập niên đầu thế kỉ XX (thường được gọi là văn học giao thời hai thế kỉ) các nhà nghiên cứu Nga đã đưa ra khái niệm “văn học thế kỉ bạc” vừa với ý nghĩa tiếp nối với văn học cổ điển thế kỉ XIX được mệnh danh là “văn học thế kỉ vàng”, vừa để chỉ ra sự khác biệt giữa hai thực tại nghệ thuật này. ...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Văn học Nga "Thế kỷ Bạc" như một chỉnh thể phức tạp Văn học Nga Thế kỷ Bạc như một chỉnh thể phức tạp Lời người dịch: Nghiên cứu văn học thập niên cuối thế kỉ XIX, hai thập niênđầu thế kỉ XX (thường được gọi là văn học giao thời hai thế kỉ) các nhà nghiên cứuNga đã đưa ra khái niệm “văn học thế kỉ bạc” vừa với ý nghĩa tiếp nối với văn học cổđiển thế kỉ XIX được mệnh danh là “văn học thế kỉ vàng”, vừa để chỉ ra sự khác biệtgiữa hai thực tại nghệ thuật này. Ở thời kì Xô viết, văn học thế kỉ bạc chưa giành đượcsự chú ý thích đáng của các nhà nghiên cứu, chính vì vậy, sau Cải tổ, Viện Văn học thếgiới mang tên M. Gorki đã thành lập hẳn một ban chuyên môn nghiên cứu văn họcgiai đoạn này. Giáo sư V.A. Keldysh là trưởng ban, đồng thời là một trong nhữngchuyên gia về văn học thế kỉ bạc. Bài viết Văn học Nga “thế kỉ bạc” như một chỉnh thểphức tạp của ông là một trong ba bài tổng quan trong bộ sách Văn học Nga giao thờithế kỉ - Những năm 1890 - đầu những năm 1920 (gồm 2 tập do IMLI xuất bản năm2000). Đây là một bài nghiên cứu dài với những chú thích dầy đặc. Để chuyển thànhmột bài báo đăng tạp chí, chúng tôi làm theo phương thức: có những phần lược bớtnhững chi tiết xét thấy không cần thiết, có phần dịch toàn bộ. Chúng tôi cố gắng dịchsao cho có thể đăng bài nghiên cứu của giáo sư thành hai đợt với số trang phù hợp vớikhuôn khổ một bài tạp chí mà vẫn giữ được kết cấu và chuyển tải được đầy đủ nộidung . Sự chuyển đổi sâu sắc tư duy hình tượng, ở dạng thức chung nhất, được xác địnhlà cái đã diễn ra trong ý thức thẩm mĩ của nước Nga giao thời thế kỉ XIX-XX, xuất pháttừ những nhu cầu nội tại của sự tự thân phát triển nghệ thuật (trước ngưỡng cửa của thờiđại nghệ thuật mới nhiều nền văn học thế giới cũng nằm ở giao thời thế kỉ). Bên cạnh đócòn có những nguyên nhân thuộc loại khác - những nguyên nhân dân tộc - lịch sử. Khởi đầu của giai đoạn mới trong lịch sử nước Nga là sự thoát ra khỏi những năm1880 đầy khủng hoảng, khi, theo lời V.G. Korolenko, “tính chất phản động của chínhphủ song hành cùng sự phản ứng sâu sắc của các tầng lớp xã hội”(1). Song ngay nhữngnăm 1880 đã xuất hiện những dấu hiệu rõ ràng báo trước sự đổi mới gắn với thập kỷ tiếptheo - bước ngoặt đối với đời sống đất nước. Những năm 1890 dần hình thành sự nhìnnhận mới thực tiễn lịch sử, điều những người đương thời nói tới nhiều: ý thức về sự vậnđộng tăng tốc đột ngột của dòng đời, những nghi ngờ ngày mỗi gia tăng về tính bềnvững của trật tự thế giới. Những nghi ngờ càng trở nên sâu sắc trước cao trào xã hội đầunhững năm 1900 được kết thúc bằng những sự kiện của cuộc cách mạng Nga đầu tiênnăm 1905-1907. Những quá trình trên, một cách gián tiếp và phức tạp, đã tác động tới logic pháttriển nghệ thuật. Hoà cùng với sự phát triển vũ bão của phong trào xã hội là sự phát triểngia tốc, sự tập trung đặc biệt của đời sống nghệ thuật chung ở nước Nga (cũng như sựvận động nghệ thuật của các cá nhân) vào thập niên trước cách mạng tháng Mười. Nét tiêu biểu của các nhà hoạt động văn học thời kì này là sự nắm bắt ý nghĩatoàn thế giới trong những cảm tưởng thu nhận được từ thực tiễn Nga. “Thế kỉ và sự kếtthúc thế kỉ, nói bằng ngôn ngữ của kinh Phúc Âm, không có nghĩa là sự kết thúc và bắtđầu một kỉ nguyên, mà là sự kết thúc một thế giới quan, một tín ngưỡng, một cách thứcgiao tiếp của con người và sự bắt đầu một thế giới quan mới, một tín ngưỡng mới, mộtcách thức giao tiếp mới”, - L.N. Tolstoi viết năm 1905 trong bài báo Kết thúc thế kỉ. Tưtưởng này được nhà văn tiếp tục triển khai không hẳn theo tinh thần kinh Phúc Âm:“Những dấu hiệu lịch sử tạm thời hay cú huých tạo bước ngoặt, đó là cuộc chiến tranhNga - Nhật vừa kết thúc và cùng với nó là sự bùng nổ phong trào cách mạng của quầnchúng trước đó chưa từng có”(2). Còn đây là lời của A.A. Blok trong bài Vladimir Soloviev và những năm thángcủa chúng ta (1921): “Ngày hôm nay tôi tự cho phép mình (...) với tư cách một chứngnhân không bị điếc, không mù và không lác, chỉ ra rằng tháng Giêng năm 1901 khác hẳnvới tháng Mười Hai năm 1900, rằng ngay bắt đầu kỉ nguyên mới đã có những dấu hiệuvà linh cảm mới”(3). Và ở những “dấu hiệu” đó nhà thơ đã nhìn thấy “diện mạo của bướcngoặt thế giới”, điều được xác định đối với ông như “những biến đổi sâu sắc trong thếgiới xã hội, thế giới tinh thần và thế giới vật chất (...)(4). Blok rõ ràng rất gần gũi vớiTolstoi trong cảm nhận về tính trọng đại của cái đang diễn ra ở giao thời thế kỉ, cũng sửdụng những từ như “bước ngoặt”, “cái bắt đầu” – trong ý nghĩa rộng lớn và cơ bản (vềthực chất, ý nghĩa tôn giáo) hơn là những tai biến xã hội diễn ra trong thời đại. Tuynhiên, cũng như Tolstoi, ông thừa nhận (mặc dù không trực tiếp như thế) ý nghĩa củalịch sử chính trị Nga như cú huých đầu tiên trong các quá trình đó. Bởi chính ở nướcNga tháng Giêng năm 1901 tràn ngập làn sóng biểu tình chính trị rõ ràng mang dấu hiệukhác với những gì diễn ra ở thá ...