VĂN MIẾU - CỦA TIN CÒN MỘT CHÚT NÀY

Xuân Canh Dần đến với Hà Nội cùng một tin vui: Bia đề danh tiến sỹ ở Văn Miếu - Quốc tử giám được vinh danh là di sản văn hóa thế giới. Với những ai yêu mến kho tàng mỹ thuật cổ truyền của cha ông, đấy là niềm vui lớn... nhưng không trọn vẹn. Không phải những tấm bia đá - những pho sử văn hiến của dân tộc không xứng tầm nhân loại, mà chính là những nghiên cứu, bảo tồn của thế hệ hậu sinh của chúng ta chưa tương xứng. Đã nhiều lần chứng...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
VĂN MIẾU - CỦA TIN CÒN MỘT CHÚT NÀY VĂN MIẾU - CỦA TIN CÒN MỘT CHÚT NÀY bia khoa thi năm Nhâm Tuất (1442)Xuân Canh Dần đến với Hà Nội cùng một tin vui: Bia đề danh tiến sỹ ở Văn Miếu- Quốc tử giám được vinh danh là di sản văn hóa thế giới. Với những ai yêu mếnkho tàng mỹ thuật cổ truyền của cha ông, đấy là niềm vui lớn... nhưng không trọnvẹn. Không phải những tấm bia đá - những pho sử văn hiến của dân tộc khôngxứng tầm nhân loại, mà chính là những nghiên cứu, bảo tồn của thế hệ hậu sinhcủa chúng ta chưa tương xứng. Đã nhiều lần chứng kiến từng đoàn nam thanh nữtú lũ lượt lướt qua những hàng bia, tôi thấu hiểu sự cảnh báo của các nhà văn hóavề hiện tượng đứt đoạn văn hóa truyền thống. Nhân gần đây báo chí đ ưa tin banquản lý di tích sẽ làm một hàng kính chắn trước bia để hạn chế hiện tượng các sỹtử thời @ đến sờ bia cầu may trong những mùa thi. Tôi nghĩ rằng chúng ta đangthiếu đi những hành động thiết thực cấp bách có tính học thuật trong việc bảo vệvà tôn vinh một di sản tầm cỡ thế giới duy nhất của thủ đô ngàn năm tuổi này.1. Hiện trạng đầu Ngô mình Sở của hệ thống bia đáHiện 82 bia đá ở Văn Miếu không được xếp theo trình tự thời gian của các khóathi. Đây là hậu quả của những chiến loạn thời Lê mạt và đặc biệt là khi quan TâySơn ra Thăng Long. Đây là hiện tượng được các nhà nghiên cứu biết đến từ lâu.Việc xếp lại các bia đá theo đúng trật tự là việc không quá khó, nguyên do tất cảcác bia đều có ghi rõ thời gian. Ví dụ khoa thi được dựng bia đầu tiên là khoa thinăm Nhâm Tuất niên hiệu Đại Bảo đời vua Lê Thánh Tông (1442).Tiếc rằng khoảng mấy chục năm lại đây, các bia được chôn chết cứng bằng chấtliệu xi măng. Khi các bia được xếp đúng theo trật tự thời gian, du khách sẽ đượcchứng kiến sự biến đổi theo thời gian của các dạng đồ án, những phong cách nghệthuật trên các tấm bia. Có làm như vậy chúng ta sẽ thấy rất rõ những khởi đầu đậmnét của mỹ thuật Phật giáo trên các bia tiến sỹ, dần dần sau đó là sự thắng thế củaNho giáo. Sẽ rất lý thú khi theo dõi quá trình xuất hiện của đồ án rồng, đồ án hoabảo tiên ( tổ hợp hoa sen, hoa mẫu đơn với hoa cúc).Ngoài lỗi đặt bia không đúng theo các năm thi, bia đá và rùa đá cũng gắn với nhaukhông đúng thời kỳ, hệ quả là bia thời Lê Sơ lại đặt lên lưng rùa thời Lê TrungHưng. Nên có khi bia to rùa bé, có lúc thì bia bé rùa to. Ví dụ bia khoa thi Kỷ Sửu1589 là một chiếc bia rất thanh thoát, tao nhã với đôi phượng chầu mặt nguyệt bịđặt trên một bệ rùa có thể của tấm bia khác nên bên phải bệ bia thừa ra đến hơn5cm. Qua nghiên cứu bước đầu của nhóm sinh viên trường ĐH Mỹ thuật ViệtNam, có ít nhất là hơn 10 tấm bia bệ bia không khớp với thân bia!2. Thực trạng nghiên cứu hệ thống bia đề danh tiến sỹ ở Văn Miếu (Hà Nội) trênphương diện mỹ thuật.Khi được tin Bia tiến sỹ ở Văn Miếu Hà Nội trở thành di sản thế giới, báo chí đãrầm rộ đưa tin. Nhắc đến những giá trị mỹ thuật, hầu hết các tác giả đã lặp lạinhững nhận định của Gs Nguyễn Du Chi từ những năm 70 của thế kỷ tr ước. GsNguyễn Du Chi đã đã có cống hiến to lớn trong việc nghiên cứu hệ thống hoa văntruyền thống Việt Nam, đặc biệt là hệ thống bia Tiến sỹ ở Văn Miếu Hà Nội.Nhưng kết quả nghiên cứu của Gs Du Chi trong hoàn cảnh thời chiến, sự thiếuthông tin về mỹ thuật Trung Hoa và cả những giới hạn do quan điểm học thuậtthời kỳ đó đã bộc lộ không ít thiếu sót. Trong giới hạn của bài viết này, tôi xinđiểm qua những hạn chế đó.2.1 Sự đề cao thẩm mỹ bình dân theo quan điểm giai cấp. Trong nghiên cứu củamình, Gs Du Chi đã coi những hình thức đơn giản sơ lược của đầu rùa nhóm IIhay sự hiện diện của chim cò, sen vịt là “nghệ thuật hướng về quần chúng laođộng” (Nguyễn Du Chi - Nghệ thuật trang trí trên các bia Tiến sỹ đời Lê ở VănMiếu). Nghiên cứu Mỹ thuật Viện Mỹ thuật (1992).Thực ra rùa nhóm II (khoảng năm 1653, tổng cộng 25 chiếc) có tạo hình rất đơnđiệu, đầu không nhô cao, ngũ quan không biểu cảm, nét đục cho thấy các nghệnhân làm có phần đại khái, ít quan tâm tới sự thống nhất với sự tinh xảo, khéo léocủa những đồ án trên thân bia. Trái lại tạo hình ở bia đá nhóm I rất chú trọng đếnsự hài hòa tổng thể. Dù rùa chỉ là vật đỡ bia nhưng nó không đơn giản là một cáibệ đỡ. Tạo hình rùa nhóm I cho thấy sự tinh tế trong tạo dựng thần thái uy phongcho các cụ rùa. So với rùa ở Văn Miếu ( Huế), rùa ở đây không còn là một con rùasinh vật cụ thể như chúng ta từng biết, nó mang dáng vẻ quắc thước, nghiêm nghịvới dáng đầu vươn thẳng, hàng lông mày đậm, đôi mắt mở to, miệng rộng lộ haichiếc răng nanh. Thậm chí ở bia khoa thi Dương Hòa thứ 6 ( 1640) được dựngnăm Thịnh Đức thứ 1 (1653), đầu rùa còn có một đám tóc xoắn tít như vân mây(người viết ngờ rằng chiếc bia này bệ rùa và thân bia không cùng niên đại). Tạohình rùa đội bia ở mỗi giai đoạn rất khác nhau, không phải chỉ riêng chiếc đầu màcòn cả tư thế toàn thân. Nếu không phải là các nhà nghiên cứu mỹ thuật, khôngmấy ai biết rằng những con rùa thời đầu ( cuố ...