Về khuynh hướng phê bình chịu ảnh hưởng quan điểm Mác-xít ở đô thị miền Nam 1954-1975_1

Nếu hình dung lý luận - phê bình văn học ở đô thị miền Nam là một dòng sông có nhiều nhánh chảy qua những bãi bờ khác nhau, thì khuynh hướng phê bình Mác-xít là một nhánh sông hiện hữu như một thực thể sinh động trong dòng sông lý luận - phê bình ấy.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Về khuynh hướng phê bình chịu ảnh hưởng quan điểm Mác-xít ở đô thị miền Nam 1954-1975_1 Về khuynh hướng phê bình chịu ảnh hưởng quan điểm Mác-xít ở đô thị miền Nam 1954-1975 Nếu hình dung lý luận - phê bình văn học ở đô thị miền Nam là một dòng sông có nhiềunhánh chảy qua những bãi bờ khác nhau, thì khuynh hướng phê bình Mác-xít là một nhánhsông hiện hữu như một thực thể sinh động trong dòng sông lý luận - phê bình ấy. Khuynhhướng phê bình này thuộc dòng văn học yêu nước và cách mạng ở đô thị miền Nam, với cơsở tư tưởng là mỹ học Mác-xít, có nhiệm vụ đấu tranh bảo vệ đường lối văn nghệ dân tộc,chống văn hóa lai căng, nô dịch của chủ nghĩa thực dân mới. Vì “Song song với mưu đồthống trị nhân dân miền Nam bằng bạo lực, quân sự và dòng thác viện trợ kinh tế, trên mặttrận tư tưởng Mỹ và chính quyền Sài Gòn ra sức dùng văn nghệ để nô dịch nhân dân mộtcách hệ thống và với qui mô rất lớn. Âm mưu đó là một bộ phận không thể tách rời của“quốc sách chống Cộng” của họ”(1). Ý thức được điều hệ trọng này, các nhà lý luận phêbình chịu ảnh hưởng của tư tưởng Mác-xít luôn nêu cao sứ mệnh của văn chương là phảnánh cho được lòng yêu nước, niềm tự hào dân tộc, tinh thần chống xâm lược, chống áp bức,tinh thần đấu tranh cho độc lập tự do và thống nhất nước nhà. Vì vậy, trong bộ phận vănhọc yêu nước và cách mạng ở đô thị miền Nam đã hình thành đội ngũ các nhà lý luận phêbình. Chính họ là những cây bút tiên phong dùng quan điểm mỹ học Mác-xít, quan điểmvăn học cách mạng để đập tan mưu đồ thống trị về tư tưởng mang ý nghĩa một cuộc xâmlăng văn hóa(2) của chủ nghĩa thực dân mới. Do đó, việc hình thành và phát triển của bộphận lý luận - phê bình văn học yêu nước và cách mạng trong đời sống văn học ở đô thịmiền Nam lúc bấy giờ có ý nghĩa rất lớn trên mặt trận đấu tranh tư tưởng nhằm chống lạiâm mưu của kẻ thù trên mặt trận văn hóa văn nghệ. Khuynh hướng phê bình này cũng làmột trong những dòng chủ lưu của lý luận - phê bình văn học ở đô thị miền Nam 54-75,càng về sau, càng phát triển mạnh. 2. Sự phát triển của một bộ phận văn học không chỉ được xem xét ở lĩnh vực sáng tácmà còn phải xem xét đến hoạt động lý luận - phê bình. Chính ở lĩnh vực này, bao giờ cũngthể hiện sự chín chắn và bền vững của bộ phân văn học ấy. Vì vậy, sự hình thành khuynhhướng lý luận - phê bình chịu ảnh hưởng của tư tưởng Mác-xít trong đời sống văn học ở đôthị miền Nam lúc bấy giờ đã khẳng định sự trưởng thành của bộ phận văn học yêu nước vàcách mạng mà điều dễ nhận biết là sự hình thành đội ngũ các nhà lý luận - phê bình. Trongđội ngũ này có một số cây bút lý luận - phê bình mà ảnh hưởng không chỉ trong khuynhhướng phê bình mác xít mà còn ảnh hưởng đối với cả đời sống lý luận - phê bình văn họcnhư: Vũ Hạnh, Lữ Phương, Nguyễn Trọng Văn, Trần Triệu Luật, Cô Thanh Ngôn, LêNguyên Trung… Trong đó, có thể nói, Vũ Hạnh là một trong những cây bút khá nổi bật vớirất nhiều bài viết, nhiều công trình lý luận - phê bình được xuất bản trên sách báo ở miềnNam, trong đó hai công trình tiêu biểu là Đọc lại Truyện Kiều (Cảo Thơm xb, 1966) và Tìmhiểu văn nghệ (Trí Đăng xb, 1970). Nhưng có lẽ Đọc lại Truyện Kiều là một trong nhữngtác phẩm phê bình để lại trong lòng người đọc những ấn tượng sâu sắc nhất không chỉ ở tưduy độc đáo, mà còn ở vẻ đẹp ngôn ngữ phê bình với nhiều cá tính sáng tạo. Đọc lại TruyệnKiều cho thấy một bút lực sung mãn, một tư duy phê bình tinh tế, nhạy cảm và sắc sảo.Những vấn đề đặt ra trong tác phẩm luôn đem đến cho người đọc những bất ngờ thú vị từnhững liên tưởng do tác giả gợi lên. Các bài viết như Đứa con của nàng Kiều, Từ Hải sự lỡtay của thiên tài, Những khuôn mặt tình yêu trong Truyện Kiều… là những bài viết như thế. Có thể nói, việc nghiên cứu Truyện Kiều của Nguyễn Du ở đô thị miền Nam (54-75),không chỉ có Vũ Hạnh mà còn có một số công trình của các tác giả khác như Trần ThanhHiệp với Để giải quyết mâu thuẫn trong Đoạn trường tân thanh (Sáng tạo số 6/1957);Nguyên Sa với Nguyễn Du trên những nẻo đường tự do (Sáng tạo số 12/1957), NguyễnVăn Trung với Vụ án Truyện Kiều... Nhưng ở Đọc lại Truyện Kiều mọi vấn đề được VũHạnh nhìn nhận từ một hệ qui chiếu khác so với các nhà phê bình ở miền Nam. Đó là hệ quichiếu của kiểu phê bình xã hội học chịu ảnh hưởng mỹ học Mác-xít. Ở đây ông không giảimã Truyện Kiều theo quan điểm duy tâm siêu hình mà giải mã nó trên cơ sở của quan điểmduy vật. Vì vậy Đọc lại Truyện Kiều của Vũ Hạnh đem đến cho độc giả một cái nhìn mới,một cách nghĩ mới so với các bài viết về Truyện Kiều ở miền Nam lúc bấy giờ. Những vấnđề được ông nói đến là những vấn đề có ý nghĩa xã hội, liên quan đến số phận con người.Chẳng hạn vấn đề Đứa con nàng Kiều được tác giả đặt ra không chỉ là sự trào lộng hay lạhóa mà đó là vấn đề mang tính nhân văn về quyền được làm vợ, làm mẹ của người phụ nữ.Và đây cũng là một bi kịch trong chuỗi bi kịch của đời Kiều đã bị xã hội tàn bạo ấy vùi dập.Trong cái cảnh ngộ làm vợ hờ thường ...