Về khuynh hướng phê bình chịu ảnh hưởng quan điểm Mác-xít ở đô thị miền Nam 1954-1975

Tác phẩm gây ấn tượng nhất của Nguyễn Trọng Văn trong đời sống lý luận phê bình văn nghệ ở đô thị miền Nam lúc bấy giờ là tác phẩm Phạm Duy đã chết như thế nào?
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Về khuynh hướng phê bình chịu ảnh hưởng quan điểm Mác-xít ở đô thị miền Nam 1954-1975 Về khuynh hướng phê bình chịu ảnh hưởng quan điểm Mác-xít ở đô thị miền Nam 1954-1975 Tác phẩm gây ấn tượng nhất của Nguyễn Trọng Văn trong đời sống lý luận phê bình văn nghệ ở đô thị miền Nam lúc bấy giờ là tác phẩm Phạm Duy đã chết như thế nào? Tác phẩm này là câu trả lời, một sự đối thoại với tác phẩm Phạm Duy còn đó nỗi buồn của Tạ Tỵ, xung quanh cuộc đời và sự nghiệp sáng tác của Phạm Duy, một nhạc sĩ mà tác phẩm của ông có ảnh hưởng khá lớn trong đời sống văn nghệ ở đô thị miền Nam lúc bấy giờ. Cho nên, không có gì ngạc nhiên, khi Văn học, một tạp chí phê bình, sáng tác, văn học ở miền Nam đã dành hẳn số 102 (ra ngày 1/3/1970) làm số chuyên đề về Phạm Duy với sự góp mặt của các cây bút như Vũ Bằng, Lý Chánh Trung, Nguyễn Văn Trung, Tam Ích, Thượng Sỹ, Thích Mãn Giác... Chính vì lẽ đó, dẫu tác phẩm Phạm Duy đã chết như thế nào? của Nguyễn Trọng Văn chủ yếu phê bình hành trình sáng tác âm nhạc của Phạm Duy, không phải là tác phẩm phê bình về văn học. Song những vấn đề tác giả bàn đến trong tác phẩm lại là những vấn đề thiết thực đối với tình hình văn nghệ lúc bấy giờ như lời tự thuật của tác giả trước khi vào đề: Bàn về Phạm Duy là điều khó khăn và tế nhị. Đề tài tuy có tính chất văn nghệ nhưng không tránh khỏi phải nói tới những khía cạnh chính trị, lịch sử (kháng chiến, ngoại bang, dân tộc, người Mỹ...) do đó rất dễ bị chụp mũ(21). Không những thế, đây là tác phẩm có ảnh hưởng trong đời sống văn nghệ ở đô thị miền Nam 1954-1975 của khuynh hướng phê bình văn học theo quan điểm Mác-xít. Vì vậy, chúng tôi xem tác phẩm này như một tiếng nói phê bình của bộ phận văn nghệ yêu nước và cách mạng ở miền Nam 54-75, bởi tính chiến đấu mạnh mẽ của nó trong việc đấu tranh chống những sản phẩm ngụy nghệ thuật, ngụy dân tộc, đi ngược lại truyền thống bất khuất của dân tộc trong cuộc đấu tranh giành độc lập tự do và thống nhất tổ quốc. Và như quan niệm của Nguyễn Trọng Văn về sự chết của Phạm Duy mà tác giả đã nói rõ trong tác phẩm: Chữ chết có thể làm nhiều người khó chịu cho rằng tôi muốn nguyền rủa, trù ếm Phạm Duy. Chúng tôi không có ý đó và chúng tôi cũng không tin rằng chỉ đọc kinh là có hòa bình, chỉ nguyền rủa là có thể làm chết một người được. Chết đây hiểu là xa lìa, phản bội lý tưởng, lẽ sống cao cả của mình, của dân tộc, cách mạng, kháng chiến chống ngoại xâm, tình yêu quê hương, gắn bó với những đau khổ của dân tộc và tìm cách thanh toán những đau khổ đó, tranh đấu cho nhân phẩm, tự do, chủ quyền hòa bình. Chết cũng hiểu là sống như người mộng du, thoát ly khỏi thực tại, vùng vẫy trong bế tắc, kiệt lực, ảo tưởng, giả hình...(22). Việc vạch rõ con người văn nghệ Phạm Duy trong đời sống văn nghệ miền Nam lúc bấy giờ, theo Nguyễn Trọng Văn là việc làm cần thiết để xác định chân đứng của Phạm Duy cũng như của những lực lượng yêu nước và tiến bộ khác trong cuộc chiến tranh không có bài hát này(23). Bởi lẽ, tuy Phạm Duy là một nghệ sĩ có tài nhưng ông đã quay lưng lại với cuộc đấu tranh giành độc lập tự do của dân tộc nên ông không còn là người nghệ sĩ của dân tộc. Và đây cũng là một minh chứng để người đọc khỏi mơ hồ giữa văn nghệ sĩ chân chính yêu nước, yêu dân tộc và những người ngụy tín, ngụy tạo về tình tự dân tộc, về tình yêu đất nước và cũng là một tiếng nói sắc bén khẳng định lập trường dân tộc, yêu nước và cách mạng của bộ phận lý luận - phê bình văn học này ở đô thị miền Nam. Ngoài tác phẩm Phạm Duy đã chết như thế nào, Nguyễn Trọng Văn còn có một số bài phê bình khác như: Trần Thiện Đạo có tinh thần nhị nguyên trong nhận định văn học hay không (Nghiên cứu văn học 7-8-1968). Ở bài viết này, tác giả đã tranh luận với Trần Thiện Đạo về những ý kiến phê bình cuốn Mấy vấn đề văn nghệ của Lữ Phương trong đó Trần Thiện Đạo cho rằng Lữ Phương có tinh thần nhị nguyên trong nhận định văn học. Trên cơ sở phân tích những vấn đề Trần Thiện Đạo nêu ra khi phê bình Lữ Phương, Nguyễn Trọng Văn kết luận có thể nói theo một nghĩa nào đó, Lữ Phương chủ ý nhị nguyên, tàn bạo và dẫm chân một chỗ. Còn Trần Thiện Đạo có tinh thần nhị nguyên, thiếu mềm dẻo, giẫm chân tại chỗ mà không biết. Đó là mâu thuẫn và ảo tưởng(24). Còn ở bài viết Nhà văn và nhà trí thức (Bách khoa thời đại số 239 /1966), Nguyễn Trọng Văn đã phân tích vai trò, trách nhiệm của nhà văn và nhà trí thức đối với vận mệnh dân tộc trong tình trạng đất nước bị ngoại bang xâm chiếm, nhân dân chịu lầm than đói khổ. Và, để nhà văn không còn ảo tưởng về mình trong bài viết Những ảo tưởng của người cầm bút (Nghiên cứu văn học số 5/1968), Nguyễn Trọng Văn đã thức tỉnh các nhà văn, bằng cách chỉ ra những ảo tưởng của nhà văn về ngay chính tên gọi nhà văn của mình, khi luôn nghĩ rằng mình là nhà văn lớn, là tác giả lớn, là bậc thức giả rồi chạy theo những sáng tạo văn học không giá trị hay hạ thấp giá trị của văn học hoặc ảnh hưởng những mặt tiêu cực trong triết học phương Tây và ngày càng xa rời ...