Về vấn đề dịch tác phẩm triết học Marx-Lenin từ tiếng Nga

Bài viết trình bày những vấn đề nảy sinh trong quá trình dịch tác phẩm triết học, đưa ra khái niệm độ vênh của nền văn hóa như là một khó khăn khách quan của việc dịch, ngoài ra chỉ nguyên nhân chủ quan của dịch giả dẫn đến việc dịch không chính xác.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Về vấn đề dịch tác phẩm triết học Marx-Lenin từ tiếng NgaDiÔn ®µn th«ng tin khxh&nv vÒ vÊn ®Ò dÞch t¸c phÈm triÕt häc Marx- Lenin tõ tiÕng nga NguyÔn gia th¬(*) Trong bµi viÕt nµy t¸c gi¶ ®Ò cËp ®Õn hai vÊn ®Ò c¬ b¶n: 1) Nh÷ng vÊn ®Ò n¶y sinh trong qu¸ tr×nh dÞch c¸c t¸c phÈm triÕt häc, trong ®ã t¸c gi¶ ®−a ra kh¸i niÖm “®é vªnh” cña c¸c nÒn v¨n ho¸ nh− lµ mét trong nh÷ng khã kh¨n kh¸ch quan cña viÖc dÞch, ngoµi ra t¸c gi¶ còng chØ ra mét sè nguyªn nh©n chñ quan cña dÞch gi¶ dÉn ®Õn viÖc dÞch kh«ng chÝnh x¸c; 2) Mét sè thùc tr¹ng cña c¸c v¨n b¶n dÞch c¸c t¸c phÈm triÕt häc Marx-Lenin ë n−íc ta hiÖn nay. Trong phÇn nµy t¸c gi¶ chØ ra mét sè ®o¹n v¨n b¶n dÞch kh«ng chÝnh x¸c trong t¸c phÈm “C. M¸c vµ Ph. ¡ngghen toµn tËp” vµ trong “Bót ký triÕt häc” cña V. I. Lenin vµ ®ång thêi ®−a ra c¸ch dÞch cña m×nh. Cuèi cïng, t¸c gi¶ kiÕn nghÞ mét sè gi¶i ph¸p kh¾c phôc.V Ên ®Ò dÞch thuËt lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò cã tÇm quan tränglín trong giao l−u v¨n ho¸ nãi chung vµ dÞch, h¬n n÷a, ®êi cña mçi ng−êi rÊt ng¾n ®Ó cã thÓ lµm chñ ®−îc nhiÒu ng«n ng÷ trªn thÕ giíi nªn ®a sè ph¶i ®äc quatrong nghiªn cøu, gi¶ng d¹y nãi riªng, b¶n dÞch. (*)®Æc biÖt lµ nh÷ng vÊn ®Ò triÕt häc Marx- 1. Nh÷ng vÊn ®Ò n¶y sinh trong qu¸ tr×nh dÞchLenin ë n−íc ta hiÖn nay, khi mµ §¶ng DÞch kh«ng chØ ®¬n gi¶n lµ chuyÓnvµ Nhµ n−íc ta lÊy chñ nghÜa Marx- nghÜa c¸c tõ mét c¸ch m¸y mãc tõ thøLenin vµ t− t−ëng Hå ChÝ Minh lµm nÒn tiÕng nµy sang thø tiÕng kh¸c cÇn dïngt¶ng hÖ t− t−ëng. H¬n n÷a, viÖc dÞch c¸c vµ l¾p ghÐp c¸c tõ vµo c©u vµ ®o¹n v¨n.t¸c phÈm triÕt häc cã ý nghÜa ®Æc biÖt V× nÕu cã thÓ lµm ®−îc nh− vËy, ng−êiquan träng ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. ta cã thÓ lËp ch−¬ng tr×nh cho m¸y tÝnhDÞch cã tÇm quan träng ®Æc biÖt v× cã ®Ó gi¶m nhÑ phÇn c«ng viÖc nÆng nhäcdÞch ®óng th× nghiªn cøu gi¶ng d¹y míi nh−ng còng kh«ng kÐm phÇn høng khëi®óng víi néi dung t− t−ëng cña v¨n b¶n nµy. Kh«ng biÕt liÖu ng−êi ta cã thÓ lËpvµ cã chÊt l−îng. ®−îc ch−¬ng tr×nh dÞch cho m¸y tÝnh hay kh«ng, nh−ng theo t«i dï con ng−êi Ng−êi ta th−êng nãi “dÞch” tøc lµ cã thÓ m¸y mãc ho¸ ®−îc c«ng viÖc ®ã“diÖt”, nh−ng kh«ng thÓ kh«ng dÞch v×v¨n ho¸ thÕ giíi ®a d¹ng, phong phó (*) PGS. TS., ViÖn TriÕt häc, ViÖn Khoa häc x· héimµ muèn giao tiÕp, trao ®æi th× ph¶i ViÖt Nam.38 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 3.2012th× chÊt l−îng còng kh«ng thÓ b»ng con t−îng v¨n ho¸ x· héi ë n−íc hoÆc vïngng−êi tù lµm. V× sao nh− vËy? V× cã nµy lµ b×nh th−êng (dÔ hiÓu) ®èi víinhiÒu tõ thuéc mét thø tiÕng kh«ng chØ ng−êi b¶n xø, th× ®èi víi nh÷ng ng−êicã mét nghÜa, vµ nhiÒu khi mét nghÜa thuéc n−íc kh¸c hoÆc vïng kh¸c, ch©u(mét kh¸i niÖm) l¹i cã thÓ ®−îc biÓu lôc kh¸c l¹i kh«ng hiÓu næi hoÆc rÊt khãhiÖn bëi nhiÒu tõ kh¸c nhau (tõ ®ång ©m hiÓu. Vµ, tÊt c¶ nh÷ng kh¸c biÖt ®ã ®−îckh¸c nghÜa vµ kh¸c ©m ®ång nghÜa). VÝ ph¶n ¸nh vµo trong ng«n ng÷.dô nh− trong tiÕng ViÖt, chØ mét kh¸i Trong sè c¸c khoa häc x· héi vµniÖm “ng−êi ®µn bµ sinh con vµ nu«i con” nh©n v¨n, ngoµi th¬ ca ra, theo ý kiÕncã biÕt bao nhiªu tõ ®Ó chØ: mÑ, m¸, mî, cña t«i, th× dÞch c¸c v¨n b¶n triÕt häc lµbÇm, bu,... Hay tõ “n−íc” cã thÓ lµ sù thÓ khã h¬n c¶, v× b¶n th©n triÕt häc lµ méthiÖn kh¸i niÖm “tæ quèc”, còng cßn cã hÖ thèng tri thøc trõu t−îng h¬n so víinghÜa lµ mét hîp chÊt ®−îc t¹o thµnh tõ tri thøc trong c¸c khoa häc x· héi vµhai nguyªn tö hydro vµ mét nguyªn tö nh©n v¨n kh¸c (v¨n häc, lÞch sö,...).oxygen... Ngoµi ra, trong mçi thø tiÕng Trong sè c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó dÞch gi¶ n©ngcÊu tróc ng÷ ph¸p cã mét kiÓu riªng. cao ®−îc chÊt l−îng dÞch th× theo t«i, VÝ dô, trong tiÕng Nga tõ мир (mir) ngoµi nh÷ng yÕu tè kh¸c - vÝ dô nh−cã thÓ cã nghÜa lµ “thÕ giíi” mµ còng cã tr×nh ®é ngo¹i ng÷, yÕu tè “hiÓu” v¨n b¶nnghÜa lµ “hoµ b×nh”. V× thÕ, khi dÞch lµ rÊt quan träng, th× mét b¶n dÞchchóng ta ph¶i xem tõ ®ã ®Æt trong c©u kh«ng thÓ ®−îc coi lµ “tho¸t ”, nÕu ng−êinµo, nghÜa chung cña c©u ®ã nãi vÒ ®iÒu dÞch kh«ng hiÓu tèt v¨n b¶n liªn quang×, vµ sau khi biÕt ®−îc ®iÒu ®ã, chóng ta ®Õn mét chuyªn ngµnh nhÊt ®Þnh. VËymíi cã thÓ x¸c ®Þnh ®óng ®−îc nghÜa nµo ®Ó dÞch tèt, ...