Vi sinh - ký sinh trùng - Bài 5

Đại cương ký sinh trùng Y học Mục tiêu 1. Nêu được các khái niệm cơ bản dùng trong khoa học ký sinh trùng. 2. Trình bày được những đặc điểm cơ bản về hình thái sinh thái của ký sinh trùng. 3. Trình bày được đặc điểm ký sinh trùng và bệnh ký sinh trùng ở Việt Nam. 4. Trình bày tóm tắt đặc điểm dịch tễ học ký sinh trùng ở Việt Nam. 5. Trình bày tóm tắt nguyên tắc và biện pháp phòng chống ký sinh trùng và bệnh ký sinh trùng ...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Vi sinh - ký sinh trùng - Bài 5 Bµi 5 §¹i c−¬ng ký sinh trïng Y häcMôc tiªu 1. Nªu ®−îc c¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n dïng trong khoa häc ký sinh trïng. 2. Tr×nh bµy ®−îc nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n vÒ h×nh th¸i sinh th¸i cña ký sinh trïng. 3. Tr×nh bµy ®−îc ®Æc ®iÓm ký sinh trïng vµ bÖnh ký sinh trïng ë ViÖt Nam. 4. Tr×nh bµy tãm t¾t ®Æc ®iÓm dÞch tÔ häc ký sinh trïng ë ViÖt Nam. 5. Tr×nh bµy tãm t¾t nguyªn t¾c vµ biÖn ph¸p phßng chèng ký sinh trïng vµ bÖnh ký sinh trïng Khoa häc ký sinh trïng nghiªn cøu vÒ sinh vËt ký sinh vµ hiÖn t−îng ký sinh dochóng g©y ra, ph¶n øng cña vËt chñ, bÖnh häc ký sinh trïng, c¸c yÕu tè t¸c ®éng tíi kýsinh trïng vµ vËt chñ, c¸c quy luËt dÞch tÔ liªn quan, phßng chèng ký sinh trïng vµbÖnh ký sinh trïng. Trong bµi nµy chóng t«i chØ nãi vÒ ký sinh trïng Y häc1. HiÖn t−îng ký sinh, Ký sinh trïng, vËt chñ vμ chu kú1.1. HiÖn t−îng ký sinh Trong qu¸ tr×nh ký sinh, thøc ¨n mµ ký sinh trïng chiÕm rÊt kh¸c nhau, cã thÓ lµthøc ¨n ®ang tiªu hãa hoÆc thøc ¨n ®· thµnh sinh chÊt cña vËt chñ nh− m¸u…1.2. Ký sinh trïng Lµ nh÷ng sinh vËt chiÕm sinh chÊt cña c¸c sinh vËt kh¸c ®ang sèng ®Ó tån t¹i vµph¸t triÓn. ThÝ dô: giun mãc hót m¸u ë thµnh ruét ng−êi. Tuú tõng lo¹i ký sinh trïng mµ hiÖn t−îng ký sinh cã kh¸c nhau: − Ký sinh trïng ký sinh vÜnh viÔn: suèt ®êi sèng trªn/sèng trong vËt chñ. ThÝ dô: giun ®òa sèng trong ruét ng−êi. − Ký sinh trïng ký sinh t¹m thêi: khi cÇn thøc ¨n/sinh chÊt th× b¸m vµo vËt chñ ®Ó chiÕm sinh chÊt. ThÝ dô: muçi ®èt ng−êi khi muçi ®ãi. Tuú vÞ trÝ ký sinh ng−êi ta cßn chia ra: − Néi ký sinh trïng: lµ nh÷ng ký sinh trïng sèng s©u trong c¬ thÓ. ThÝ dô: giun s¸n sèng trong ruét ng−êi. 69 − Ngo¹i ký sinh trïng: lµ nh÷ng ký sinh trïng sèng ë da, tãc mãng. ThÝ dô: nÊm sèng ë da. XÐt vÒ tÝnh ®Æc hiÖu ký sinh trªn vËt chñ cã thÓ chia ra: − Ký sinh trïng ®¬n thùc: lµ nh÷ng ký sinh trïng chØ sèng trªn mét lo¹i vËt chñ. ThÝ dô: giun ®òa ng−êi (Ascaris lumbricoides) chØ sèng trªn ng−êi. − Ký sinh trïng ®a thùc: lµ nh÷ng ký sinh trïng sèng trªn nhiÒu lo¹i vËt chñ kh¸c nhau. ThÝ dô: s¸n l¸ gan nhá (Clonorchis sinensis) cã thÓ sèng ë ng−êi hoÆc mÌo. − Ký sinh trïng l¹c vËt chñ: lµ nh÷ng ký sinh trïng cã thÓ sèng trªn vËt chñ bÊt th−êng, nh− c¸ biÖt ng−êi cã thÓ nhiÔm giun ®òa lîn. §Ó tr¸nh nhÇm lÉn trong chÈn ®o¸n cÇn ph©n biÖt: − Ký sinh trïng thËt: ®ã lµ ký sinh trïng ký sinh vµ g©y bÖnh. − Ký sinh trïng gi¶: sinh vËt, chÊt th¶i (nh×n gièng ký sinh trïng)... lÉn trong bÖnh phÈm.1.3. VËt chñ Lµ nh÷ng sinh vËt bÞ ký sinh, nghÜa lµ bÞ ký sinh trïng chiÕm sinh chÊt nh−ngcÇn ph©n biÖt vËt chñ chÝnh vµ vËt chñ phô. − VËt chñ chÝnh: lµ vËt chñ mang ký sinh trïng ë giai ®o¹n tr−ëng thµnh hoÆccã kh¶ n¨ng sinh s¶n h÷u giíi. ThÝ dô: muçi lµ vËt chñ chÝnh trong chu kú cña ký sinhtrïng sèt rÐt, ng−êi lµ vËt chñ chÝnh trong bÖnh s¸n l¸ gan. − VËt chñ phô: lµ vËt chñ mang ký sinh trïng ë giai ®o¹n Êu trïng hoÆc ch−atr−ëng thµnh. ThÝ dô: c¸ mang Êu trïng cña s¸n l¸ gan. VÒ mÆt vËt chñ cßn cã kh¸i niÖm kh¸c nh−: − VËt chñ trung gian: lµ vËt chñ mµ qua ®ã ký sinh trïng ph¸t triÓn mét thêi gian tíi mét møc nµo ®ã th× míi cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn ë ng−êi vµ g©y bÖnh cho ng−êi. VËt chñ trung gian cã thÓ lµ vËt chñ chÝnh nh− muçi trong chu kú cña ký sinh trïng sèt rÐt, cã thÓ lµ vËt chñ phô nh− muçi trong chu kú cña giun chØ b¹ch huyÕt. CÇn ph©n biÖt vËt chñ trung gian víi sinh vËt trung gian truyÒn bÖnh, nh− ruåinhµ lµ sinh vËt truyÒn rÊt nhiÒu mÇm bÖnh ký sinh trïng nh− giun s¸n, amÝp, nh−ngruåi nhµ chØ lµ sinh vËt trung gian truyÒn bÖnh, kh«ng ph¶i lµ vËt chñ.1.4. Chu kú Lµ toµn bé qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ký sinh trïng tõ giai ®o¹n non nh− trøng hoÆcÊu trïng ®Õn khi tr−ëng thµnh hoÆc cã kh¶ n¨ng sinh s¶n h÷u giíi. Tuú tõng lo¹i ký sinh trïng mµ chu kú cã thÓ kh¸c nhau, tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøct¹p/qua mét hay nhiÒu vËt chñ, nh−ng kh¸i qu¸t chóng ta cã thÓ chia thµnh 2 lo¹i:70 − Chu kú ®¬n gi¶n: lµ chu kú chØ cÇn mét vËt chñ. ThÝ dô: chu kú cña giun ®òa ng−êi (Ascaris lumbricoides) chØ cã mét vËt chñ lµ ng−êi. − Chu kú phøc t¹p: lµ chu kú cÇn tõ 2 vËt chñ trë lªn míi cã kh¶ n¨ng khÐp kÝn chu kú. ThÝ dô: chu kú cña ký sinh trïng sèt rÐt cÇn 2 vËt chñ lµ ng−êi vµ muçi cã kh¶ n¨ng truyÒn bÖnh sèt rÐt. Ngoµi ra mét sè lo¹i chu kú cÇn ph¶i cã giai ®o¹n ph¸t triÓn ngo¹i c¶nh / ngo¹igiíi, nh− chu kú cña giun ®òa, giun tãc, giun mãc... §Ó nh×n tæng thÓ ta cã thÓ ph©n hÇu hÕt c¸c lo¹i chu kú t ...