Vị thế thương mại của Pháp ở Việt Nam thời thuộc địa (1897-1945)

Bài viết khái quát về kinh tế thương mại Việt Nam từ năm 1897 đến năm 1945; vị thế thương mại của Pháp so với các quốc gia Âu, Mỹ; vị thế thương mại của Pháp so với các quốc gia không thuộc đế chế Pháp.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Vị thế thương mại của Pháp ở Việt Nam thời thuộc địa (1897-1945) TẠP CHÍ KHOA HỌC, TRƯỜNG ĐẠI HỌC HỒNG ĐỨC - SỐ 31. 2016 VỊ THẾ THƯƠNG MẠI CỦA PHÁP Ở VIỆT NAM THỜI THUỘC ĐỊA (1897 - 1945) Nguyễn Thị Định1, Cù Minh Toàn2 TÓM TẮT Pháp có ảnh hưởng lớn đối với sự phát triển ngoại thương Việt Nam giai đoạn1897 - 1945. Người Pháp vừa là đối tác, vừa là chủ nhân của mọi hoạt động giao thươngViệt - Pháp… Vị thế thương mại của Pháp phản ánh tính chất lệ thuộc cao độ của ngoạithương và kinh tế Việt Nam, cũng như bản chất thực dân xâm lược và nô dịch thời cận đại. Từ khóa: Vị thế thương mại. 1. MỞ ĐẦU Trong quan hệ thương mại với Việt Nam, Pháp là một đối tác đặc biệt; hoạt động traođổi buôn bán giữa hai bên thời thuộc địa cũng nhiều lúc thịnh, suy. Có thời điểm tổng kimngạch thương mại Việt Nam - Pháp đạt đỉnh: 2460 triệu phơ-răng (fr) (năm 1939) [7; tr.147],nhưng có thời điểm rớt xuống đáy như năm 1943 (0,1 triệu fr) [8; tr.156]. Năm 1930, Phápchiếm lĩnh 59, 24% thị phần hàng hóa nhập khẩu vào Đông Dương, nhưng năm 1918 chỉbằng 13,58% [20; tr.133]. Vậy có thể xác định vị thế của Pháp (nước Pháp - chính quốc)trong gần 5 thập kỷ quan hệ thương mại với Việt Nam như thế nào? Giải đáp câu hỏi nàygóp phần làm rõ một số vấn đề liên quan đến quan hệ thương mại Việt Nam - các nước Âu,Mỹ, lịch sử thương mại Việt Nam cũng như lịch sử Việt Nam thời cận đại. 2. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 2.1. Khái quát về kinh tế thương mại Việt Nam từ năm 1897 đến năm 1945 Sau khi hoàn thành việc xâm chiếm (1884) và bình định Việt Nam (1896), thực dânPháp triển khai chương trình khai thác đại quy mô (1897 - 1913; 1919 - 1929) nhằm mụcđích biến Việt Nam - Đông Dương thành thị trường giành riêng cho Pháp. Người Phápnhanh chóng xây dựng hệ thống thiết bị lớn (công trình thủy nông và giao thông đườngthủy, đường sắt, đường bộ, bến cảng…), đồng thời tăng cường đầu tư vào các lĩnh vực sảnxuất và thương mại. Tổng số vốn đầu tư từ chính quốc vào Đông Dương ước tính 6,7 tỉ frvàng, đứng sau An-giê-ri, xếp thứ hai trong đế chế Pháp [24; tr.333]. Chương trình P. Dume tác động mạnh đến tình hình kinh tế và thương mại ViệtNam. Trước hết, với gần 3000 km đường sắt, xấp xỉ 40.000 km đường bộ, 10 bến cảng lớn1 Giảng viên khoa Khoa học Xã hội, trường Đại học Hồng Đức2 Cán bộ khoa Khoa học Xã hội, trường Đại học Hồng Đức 5 TẠP CHÍ KHOA HỌC, TRƯỜNG ĐẠI HỌC HỒNG ĐỨC - SỐ 31. 2016nhỏ được xây mới và cải tạo; hơn 3.150 km kênh phụ và kênh chính được xây dựng trongvòng chưa đầy 4 năm; mạng lưới điện báo vô tuyến khá hoàn chỉnh gồm hai dây cáp ngầmdẫn đến Vũng Tàu (Cap Saint-Jacques) và hai trạm T.S.F lớn cùng nhiều hạng mục côngchính hữu dụng khác [24; tr.316, 318, 319, 418, 420]…, cơ sở hạ tầng kinh tế của xứ sởnày đã thay đổi căn bản về chất, vững chắc, hiện đại hơn, đảm bảo sự lưu thông, trao đổihàng hóa thuận tiện trong và ngoài nước. Tiếp đó, từ một nền nông nghiệp độc canh, tự cung tự cấp, cho đến đầu thế kỷ XX,kinh tế Việt Nam đã có những chuyển biến hết sức quan trọng về cơ cấu, quy mô và sảnphẩm. Cùng với lợi thế về tài nguyên thiên nhiên, Việt Nam hoàn toàn có thể đáp ứng yêucầu về chủng loại, khối lượng cũng như chất lượng hàng hóa trên thị trường trong và ngoàikhu vực thời kỳ mới. Có thể nói, Việt Nam từ 1897 đến 1945 đã được kiến tạo những điều kiện chủ quancần thiết để mở rộng giao thương, tiếp cận thị trường thế giới thời cận đại. Nhờ vậy, ngoạithương Việt Nam thời kỳ này có bước phát triển đột phá. Tổng kim ngạch vượt từ 140triệu piastres ở đầu thế kỷ (trung bình 5 năm 1899 - 1903) lên 197 triệu piastres trướcchiến tranh (trung bình 5 năm 1909 - 1913) và lên đến 260 triệu piastres trong các năm1933 - 1937 [18; tr.342]. Để chiếm lĩnh thị trường Đông Dương, thâu tóm nguồn lợi thuộc địa, Pháp thựchiện độc quyền về ngoại thương, từ việc cấp phép xuất nhập khẩu, đấu thầu, đến ápdụng lệnh cấm, hạn ngạch; từ ban hành luật thuế quan đến đàm phán và ký hiệp ướcthương mại… Tuy nhiên, vào đầu thế kỷ XX, khi thế giới là một thị trường thống nhấtvà chủ nghĩa tự do thương mại thắng thế, Pháp bắt buộc phải mở cửa thị trường ĐôngDương như đã mở cửa thị trường Pháp. Một mặt Pháp đánh thuế cao vào các mặt hàngkhông có xuất xứ chính quốc và hàng hóa bán cho nước ngoài, nhưng mặt khác Phápvẫn phải “nhượng bộ” các đối thủ của mình bằng chính sách ưu đãi về thuế quan hoặcnhững hiệp ước “đôi bên cùng có lợi”. Từ năm 1897 đến năm 1945, chính phủ Pháp kýkhông dưới 30 hiệp định, thỏa thuận thương mại với các nước và khu vực khác nhautrên thế giới. Vô hình chung, những đối tác của Pháp đã trở thành khách hàng hoặc nhàcung cấp của Việt Na ...