Việc dịch nhan đề một số truyện ngắn của M. Sôlôkhôp ở Việt Nam

Trong quá trình tìm tòi, thống kê việc dịch các tác phẩm của M.Sôlôkhôp ở Việt nam, chúng tôi thật sự bất ngờ trước bức tranh đầy màu sắc và đặc biệt thú vị ngay từ cách dịch nhan đề các tác phẩm của ông. Trong bài này, chúng tôi chỉ dừng ở việc chỉ ra, phân tích và so sánh những cách dịch nhan đề các truyện ngắn có nhiều dịch giả.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Việc dịch nhan đề một số truyện ngắn của M. Sôlôkhôp ở Việt Nam JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE Social Sci., 2012, Vol. 57, No. 6, pp. 91-95 VIỆC DỊCH NHAN ĐỀ MỘT SỐ TRUYỆN NGẮN CỦA M. SÔLÔKHÔP Ở VIỆT NAM Tạ Hoàng Minh Trường Đại học Hoa Lư - Ninh Bình E-mail: tahoangminh79@gmail.com Tóm tắt. Đặt nhan đề cho một tác phẩm văn học đã khó, việc dịch nhan đề tác phẩm văn học nước ngoài còn khó gấp bội phần. Ở Việt Nam việc dịch nhan đề cho các truyện ngắn của M. Sôlôkhôp không ít thăng trầm. Nhan đề Truyện sông Đông có bốn cách dịch, Số phận con người có năm cách dịch, những truyện ngắn hơn cũng có từ hai cách dịch trở lên. . . Có những nhan đề bị dịch sai hoàn toàn, có nhan đề bị dịch thiếu, hoặc thừa. . . Tuy nhiên với lòng yêu mến, trân trọng Sôlôkhôp và các tác phẩm nổi tiếng thế giới của ông, các dịch giả và độc giả Việt nam đã tìm ra những nhan đề hay nhất. Điều này giúp cho sức sống các tác phẩm của M. Sôlôkhôp ở Việt Nam luôn hiện hữu. Từ khóa: Sôlôkhôp, dịch thuật, nhan đề, truyện ngắn, cách dịch, độc giả, nguyên tác, tác phẩm.1. Mở đầu Nhan đề là thuật ngữ dùng để gọi tên một tác phẩm văn học. Nhưng trên thực tế nókhông đơn giản như vậy. Đối với các nhà văn, việc đặt tên cho một tác phẩm văn học trảiqua thời gian thai nghén, trăn trở như cha mẹ đặt tên cho con. Nó được tác giả tính toán,đắn đo, cân nhắc và chọn lựa nghiêm túc nhằm chuyển tải một cách cô đúc nhất nhữngvấn đề cốt lõi của tác phẩm. Đồng thời nó phản ánh quan niệm văn hoá, tư tưởng của tácgiả ở mỗi thời đại. Đối với người đọc, nhan đề là tiếp xúc đầu tiên với tác phẩm, là kí hiệu,thông tin đầu tiên giúp họ có thể dự đoán nội dung của tác phẩm. Vì vậy, nhan đề của mộttác phẩm văn học là một tín hiệu nghệ thuật quan trọng. Trong quá trình dịch tác phẩm văn học nước ngoài, việc dịch nhan đề là một tháchthức lớn. Ở Việt Nam, các tác phẩm được dịch đương nhiên phải ăn khách hoặc có giá trịcao. Đã là một tác phẩm nổi trội, tên của nó thường ôm trùm nội dung dưới nhiều hìnhthức khác nhau. Chuyển ngữ nó đòi hỏi rất nhiều tâm sức. Nhan đề tác phẩm M. Sôlôkhôp thường ngắn gọn, giản dị nhưng chứa đựng rấtnhiều ý nghĩa. Để dịch hay và sát nghĩa nhan đề các tác phẩm của M. Sôlôkhôp sang tiếngViệt là điều rất khó khăn. Trong quá trình tìm tòi, thống kê việc dịch các tác phẩm của M. 91 Tạ Hoàng MinhSôlôkhôp ở Việt nam, chúng tôi thật sự bất ngờ trước bức tranh đầy màu sắc và đặc biệtthú vị ngay từ cách dịch nhan đề các tác phẩm của ông. Trong bài này, chúng tôi chỉ dừngở việc chỉ ra, phân tích và so sánh những cách dịch nhan đề các truyện ngắn có nhiều dịchgiả.2. Nội dung nghiên cứu Có rất nhiều cách để dịch nhan đề tác phẩm văn học. Người dịch có thể giữ nguyêntên tác phẩm gốc nếu đó là tên một hay hai nhân vật. Ví dụ Hămlet, Rômêô và Juliet, AnnaKarênina. . . Có thể dịch nhan đề tác phẩm gồm tên riêng kèm theo tính từ hay biệt hiệu.Ví dụ: Bác sĩ Jivago, Tình sử Angiêlic. . . Hoặc có thể lấy tên Việt do dịch giả lựa chọnthể hiện việc hiểu và cảm nhận hồn cốt của tác phẩm và ý tưởng của tác giả. Ví dụ: Tiếngchim hót trong bụi mận gai, Cuốn theo chiều gió, Bông hồng vàng. . . Theo dịch giả LêHồng Sâm, Khó dịch nhất và dễ sai nhất chính là tên tác phẩm. Vậy các dịch giả ViệtNam đã dịch nhan đề các truyện ngắn nổi tiếng của nhà văn M. Sôlôkhôp như thế nào?2.1. Truyện sông Đông “ ”: Nếu nói Sông Đông êm đềm là buổi sáng đầu xuân đầy ánhmặt trời trong cuộc đời văn học của M. Sôlôkhôp thì trước đấy tập Truyện sông Đông lànhững áng mây ngũ sắc, những tia sáng hồng bừng lên góc trời đông báo hiệu một ngàyxuân rực rỡ. Ngay sau khi ra đời, tập truyện ngắn này đã bộc lộ tài năng văn học đầy triểnvọng của một thanh niên trẻ. Xêraphimôvich đã tự tay đề tựa bằng những dòng đầy hứngkhởi: Những tập truyện ngắn của Sôlôkhôp xuất hiện đẹp như những bông hoa tươi thắmđầy sức sống trên thảo nguyên. . . Độc giả Việt Nam được biết tới tập truyện này qua lời giới thiệu và chọn dịch sáutruyện ngắn của Xuân Thương (1958). Ông đã mang Sôlôkhôp đến gần người Việt hơnngay từ cách dịch nhan đề tập truyện Truyện sông Đông. Trong quá trình thống kê chúng tôi còn gặp nhiều cách dịch nhan đề tập truyện nổitiếng này. Trần Thiện Đạo gọi là Kể chuyện miền sông Đông. Nhan đề này dài và dịchkhông sát ý nguyên tác. Ông nhấn mạnh hành động được miêu tả (“người ta kể chuyện vềmiền sông Đông”) nhiều hơn là một nhan đề tác phẩm. Dịch giả Bửu Ý dịch theo tiếng Pháp: Récits du Don thành “Những câu chuyệncủa dòng sông Đông”. Nhan đề nguyên tác nhấn mạnh “thể loại truyện ngắn” (vì thếtừ “truyện” mở đầu bằng ...