Việc tiếp nhận cuốn Từ Liên Xô trở về ở Việt Nam

Từ Liên Xô trở về (Retour de l’U.R.S.S) của André Gide(1) là một cuốn sách nhỏ, thậm chí là rất nhỏ, so với toàn bộ sựnghiệp sáng tác trong hơn nửa thế kỉ của Gide,cũng như so với một tác phẩm văn học thông thường.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Việc tiếp nhận cuốn "Từ Liên Xô trở về" ở Việt Nam Việc tiếp nhận cuốn Từ Liên Xô trở về ở Việt Nam Từ Liên Xô trở về (Retour de l’U.R.S.S) của André Gide(1) là một cuốn sách nhỏ,thậm chí là rất nhỏ, so với toàn bộ sựnghiệp sáng tác trong hơn nửa thế kỉ của Gide,cũng như so với một tác phẩm văn học thông thường. Tôi có trong tay cuốnRetour del’U.R.S.S in lại vào năm 1978 ở Nhà xuất bản Gallimard có kèm theo Retouches à monretour de l’U.R.S.S (Bổsung vào cuốn Từ Liên Xô trở về của tôi). Phần văn bảncuốn Từ Liên Xô trở về chỉ gồm hơn 70 trang khổ nhỏ(11×18cm). Sau Lờinói đầu chiếm 4,5 trang là 53 trang chính văn, được chia thành 6 phần, đánhsố thứ tự bằng số La Mã, từI đến VI không có tên đề mục. Tiếp theo đó là phần Phụ lục,chiếm 15 trang, gồm 5 bài viết nhỏ, cũng đánh số thứ tự bằng sốLa Mã. Bình thường, một cuốn sách nhỏ như thế sẽ bị quên lãng trong số hàng nghìntrang sáng tác của một tác giả, nhất là của một nhà văn cỡ lớn như A. Gide. Nhưng ởđây, chúng ta gặp một ca đặc biệt: sách nhỏ, nhưng tác động lớn. Nó không chỉ có giátrịnhư một dấu mốc quan trọng trong sáng tác của một nhà văn nổi tiếng như Gide, màcòn gắn liền với những chuẩn mực đánh giá khác nhau trong đời sống văn học của nhiềunước, trong đó có Việt Nam(2). I. TỪ LIÊN XÔ TRỞ VỀ Ở VIỆT NAM TRONG THẾ KỶ XX Nửa đầu thế kỷ XX Một trong những đặc điểm quan trọng trong quá trình tiếp nhận văn họcPháp ở Việt Nam là sự tiếp nhận đồng thời. Nhiều sựkiện chính trị, xã hội, văn hoá, vănhọc từ Pháp đã có tiếng vọng gần như ngay lập tức ở Việt Nam (tất nhiên, sự ngay lậptức này cần được hiểu trong bối cảnh thời ấy, khi đường giao thông giữa Pháp và ViệtNam chỉ bằng đường thủy với hành trình kéo dài hàng tháng). Trường hợp cuốn Từ LiênXô trở về cũng không phải là ngoại lệ. Ngay trong năm 1937, cụ thể hơn, chỉ sau khi cuốn sách này ra đời ở Pháp đượcmấy tháng, báo Ngày nay ở Việt Nam ngày 17-1-1937 đã đưa tin: Một cuốn sách đãgây ra một dư luận bên Pháp. Retour de l’U.R.S.S. của André Gide, một người mà vớinhững tuyên bố của mình đã làm náo động dư luận của nước Pháp, Nga và hoàn cầunữa. Bài báo đã giới thiệu ngắn gọn một vài thông tin liên quan đến cuốn sách: hoàncảnh ra đời, nội dung chính… đồng thời tỏ thái độ thông cảm với tấm lòng của nhà vănkhi viết ra cuốn sách này: Người ta biết rằng ông André Gide khi phải công kích nhữngcái mà ông tin và tán thành xưa nay, chắc hẳn cũng khổ tâm lắm. Nhưng ở một ngườinhư ông, sự thực bao giờ cũng toàn thắng dù sự thắng ấy có làm ông đau đớn, vả lạikhông phải ông công kích cái chủ nghĩa cộng sản, mà những cái sai lầm của chínhphủ Staline(3). Chỉ sau thời điểm náo động ấy hai năm, người đọc Việt Nam được tiếp xúc vớihai văn bản có liên quan đến cuốn Từ Liên Xô trở về và tác giả của nó. Bài thứ nhất đăngtrên số ra đầu tiên của tạp chí Tao Đàn. Đó là bài Nghệ-thuật với văn-hoá của tácgiả Thiều Quang Lê Quang-Lộc(4) với ý khẳng định ngay từ đầu bài viết: Văn-chươnglà biểu-thị của xã-hội. Và nhà văn chính là đại-biểu cho tinh-thần một nước. Cho rằngý tưởng trên sẽ được minh chứng rõ ràng qua văn học sử Âu châu, nhất là qua văn họcPháp, ông cung cấp cho người đọc một chứng cớ xác thực để giải thích nhiệm vụ củanhà văn đối với văn hoá. Chứng cớ đó chính là nhà văn Gide với cuốn Từ Liên Xôtrở về. Theo tác giả Lê Quang-Lộc, Gide chính là một nhân vật tiêu biểu cho nhữngngười tâm huyết với sự nghiệp văn hoá một trong những nhà văn có lương-tâm vớithiên-chức của người cầm bút, thiên chức chủ ở sự thờ nhân-sinh, ở sự phản đối và pháhoại cái văn-hoá cũ để lo kiến-thiết một xã hội hoàn toàn, một nền văn-hoá mới mẻ.Qua bài viết này, chúng ta thấy một lần nữa Gide tìm thấy người đồng cảm vớimình ở mộtđất nước xa xôi. Độc giả Việt Nam hiểu được tấm lòng thiết tha tới số mệnhcủa nền văn hoá nhân loại nơi nhà văn Pháp, đồng thời cũng thông cảm với sự thất vọngcủa Gide trước thực tế các nhà văn Xô Viết phải nói theo khuôn mẫu, không được hoàntoàn tự do theo ý mình như Gide từng mơ ước. Trích một câu trong cuốn Từ Liên Xôtrở về: Cái giá trị chính thức của nhà văn là ở cái thái độ phản đối, ở cái tinh-thần bấtmãn của họ. Bất cứ ở một xã hội nào, nhà văn bao giờ chẳng là kẻbơi ngược dòng? tácgiả bài viết nhấn mạnh đến sự phản biện quyết liệt của những người thực sự tâmhuyết đến sự sống còn của nền văn hoá nhân loại để hướng tới sự tiến bộ và phát triển. Bài thứ hai cũng trên tạp chí Tao Đàn nhan đề Con đường riêng của trí thức củatác giả Lưu Trọng Lư(5), trong đó ngườiđọc được cung cấp nhiều thông tin hơn liênquan đến cuốn Từ Liên Xô trở về. Trước hết, theo tác giả, sau cuộc bút chiến giữa hainhóm nghệ thuật vị nhân sinh và nghệ thuật vị nghệ thuật người đọc mới chú ý đặcbiệt đến Gide như là một văn sĩ thân yêu. Nhưng khi cuốn sách của Gide xuất hiệnkèm theo cuốn Bổ sung vào cuốn Từ Liên Xô trở về của tôi thì cái thiện-cảm và cáilòng kính-phục của thanh-niên Việt-Nam đố ...