ALEXIS DE TOCQUEVILLE VÀ SỰ TRẦM TƯ VỀ NỀN DÂN TRỊ

Tác giả của bộ sách đồ sộ nền dân trị Mỹ (1835/40)- được Phạm Toàn dày công dịch sang tiếng Việt- là một khuôn mặt lạ thường. Ở Mỹ, từ lâu, ông đã trở thành một huyền thoại, một thần tượng, vì được xem là đã hiểu nước Mỹ hơn cả nước Mỹ, và tác phẩm này của ông- bên cạnh bản Tuyên ngôn độc lập và Hiến pháp Hoa Kỳ- được tôn thờ gần như là một thứ...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
ALEXIS DE TOCQUEVILLE VÀ SỰ TRẦM TƯ VỀ NỀN DÂN TRỊ ALEXISDETOCQUEVILLE VÀSỰTRẦMTƯVỀNỀNDÂNTRỊ “Il faut une science politique nouvelle à un monde toutnouveau” (Cầncómộtkhoahọcchínhtrịmớimẻchomộtthế giớihoàntoànmới) A.deTocqueville1 1.TácgiảcủabộsáchđồsộNềndântrịMỹ(1835/40)–đượcPhạmToàndàycôngdịchsangtiếngViệt–làmộtkhuônmặtlạthường.ỞMỹ,từlâu,ôngđãtrởthànhmộthuyềnthoại,mộtthầntượng,vìđượcxemlàđãhiểunướcMỹhơncảngườiMỹ,vàtácphẩmnàycủaông–bêncạnhbảnTuyênngônđộclậpvàHiếnphápHoaKỳ–đượctônthờgầnnhưlàmộtthứ“tôngiáochínhtrị”.VàođầuthếkỷXXI,vẫncòncórấtnhiềutríthứcMỹtựnhậnlà môn đồ của ông: “We are all Tocquevillians now!”2 Ở châu Âu, tuy têntuổivàtácphẩmcủaôngítphổbiếnhơnsovớiởMỹ,ôngvẫnthườngđượckhenlà“MontesquieucủathếkỷXIX”,vàtrongmọicuộcthảoluậnvềchínhtrịhọchiệnđại,ôngvẫnđượcxemtrọngbêncạnhcáctêntuổilớncủathếkỷXIXvàđầuthếkỷXX:JohnStuartMill,KarlMarx,AugusteComte,MaxWeber…Ngườitakhôngchỉkinhngạcvềtài“tiêntri”địa‐chínhtrịcủaông:mộttrămnămtrướckhibắtđầucuộcchiếntranhlạnh,ôngđãtiênđoánsựđối đầu “phân cực” giữa hai siêu cường Nga‐Mỹ3. Nhiều người còn nhìnôngnhưmộthiệntượngkhánghịchlý:mộtnhàquýtộclạiđitánthànhdânchủ;mộtngườiPháplạiquantâmvàkhenngợingườiMỹ;mộttríthứctự A. de Tocqueville Nền dân trị Mỹ (De la Démocratie en Amérique), 2 tập, tập I, Lời nói 1đầu,1835,tr.62(nguyênbảntiếngPháp,G.F.Flammarion,Paris,1981).ChúngtôitheocáchdịchcủadịchgiảPhạmToàn:–démocratie:nềndântrị;–démocratique:dânchủ. “Tất cả chúng ta bây giờ đều theo phái Tocqueville cả!” Nhan đề của đặc san về 2Tocqueville do Journal of Democracy ấn hành tháng 1/2000. Xem thêm: Harvcy C.Mansfield/Delbra Winthrop (chủ biên): Alexis de Tocqueville: Democracy in America; Lời dẫnnhậpcủanhómchủbiên,Chicago2002,tr.XVIIvàtiếp. 3 Xem cuối tập I (và chính tìnhtrạng giảm căng thẳng hiện nay giữa Nga‐Mỹ cũng giúpchongườitacóthểđọclạiA.deTocquevillemộtcáchthanhthảnhơn).24 NỀNDÂNTRỊMỸdo,khôngcótínngưỡnglạinhấnmạnhsựcầnthiếtcủatôngiáo…Nhưng,đóchỉmớilàcảmtưởngbanđầu.Đisâutìmhiểu,tacàngngạcnhiênvềtầmnhìnxacủaông.Cóthểnói,vớiTocqueville,việcnghiêncứuvàtrầmtưvềnềndântrịđãthựcsựbướcvàomộtgiaiđoạnmới.Trongbốicảnhrốirenvà hoang mang của châu Âu đương thời, ông đề ra một luận điểm dũngcảm:“Lesjeuxsontfaits”(Vánbàiđãngãngũ),thắnglợicủanềndântrịlàkhôngcógìcóthểngăncảnđượcvàsớmmuộnsẽlàchungquyếtvàbấtkhảvãnhồi.Vấnđềcònlạilàphảitìmhiểu,phântích,suytưởngvàdựbáovềmọi khía cạnh tích cực lẫn tiêu cực của nó. Nhận thức ấy là kết quả thuhoạchđượcsauchuyến“dukhảo”củaôngởMỹ,đượcôngtổngkếttrongtácphẩmđầutaynày,mộttácphẩmđãnângônglênhàngngũcácnhàkinhđiểncủakhoachínhtrịhọc. 2.SaumộtthờigianhầunhưbịlãngquênởnửađầuthếkỷXX,tưtưởngcủaTocquevillechứngkiếnsựhồisinhtừsauThếchiếnII,nhấtlàởMỹ,rồiởPháp,Đứcvànhiềuquốcgiakhác.Đặcbiệt,vớibiếnđộnglớnởthậpniêncuốithếkỷXX,sự“lạcquan”dễdãicủakhôngítngườivề“sựkếtthúccủalịchsử”(FrancisFukuyama)trướclànsóngdânchủhóa,xâydựngnhànướcphápquyềnvàcơchếkinhtếthịtrườngđãdầndầnnhườngchỗchosựtỉnhtáovàthậntrọng.Cáctháchthứcvàkhủnghoảngđadạnghiệnnaytrênthếgiớiđanglàmdịulạinhữngkỳvọngquácaođốivớinềndântrị;vàmặcdùkhôngcólựachọnnàokhác,mọingườiđềuthấykhôngcólýdogìchomộtsựbồngbộtvàtựmãn.CâunóinổitiếngcủacựuthủtướngAnhChurchillrằngnềndântrịlà“hìnhthứcnhànướctồinhất…nếukhôngkểmọihìnhthứckhác!”đãđượcTocquevilledựbáotừhơnmộttrămrưỡinămtrước! ChàngcôngtửquýtộcTocquevilleđãpháthiệnrarằng:nềndântrịlàhìnhthứcxãhội(étatsocial)duynhấtkhảhữucủathờihiệnđại.NếucácnhàtưtưởngthếkỷXVIIIcònxemnềndântrịlàmộthìnhthứccaitrịbêncạnhcáchìnhthứckháchoặcnhưmộthoàiniệmvềnềndântrịcổđại, ...