Ấn chương Việt Nam - Lệ phong khóa Bảo Tỷ và lễ Phất thức

Phong khóa Báo Tỷ tức là niêm phong khóa kín hòm ấn Bảo Tỷ. Khi các Kim Ngọc Bảo Tỷ dùng xong thì các Trực thần dùng hai mảnh giấy có chữ viết của vua dán niêm phong vào mặt trước rồi lấy the vàng che mặt chữ. Tiếp theo là dán hai mảnh giấy niêm phong vào hai bên có chữ ghi của Bộ quan, trực thần.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Ấn chương Việt Nam - Lệ phong khóa Bảo Tỷ và lễ Phất thứcẤn chương Việt Nam - Lệ phong khóa Bảo Tỷ vàlễ Phất thứcPhong khóa Báo Tỷ tức là niêm phong khóa kín hòmấn Bảo Tỷ. Khi các Kim Ngọc Bảo Tỷ dùng xong thìcác Trực thần dùng hai mảnh giấy có chữ viết củavua dán niêm phong vào mặt trước rồi lấy the vàngche mặt chữ. Tiếp theo là dán hai mảnh giấy niêmphong vào hai bên có chữ ghi của Bộ quan, trực thần.Rồi đóng ấn Quan phòng của Cơ mật đại thần vào bìakhóa hòm niêm phong làm bằng chứng. Cơ mật việnhội đồng cùng quan Thị vệ dán niêm phong và chịutrách nhiệm giữ chìa khóa và mảnh giấy vua viếtniêm phong. Biên bản ngày hôm đó ghi rõ có baonhiêu loại hình giấy tờ và số lượng giấy tờ được đóngấn Bảo Tỷ. Cuối tờ biên bản có chữ ký của các thànhviên trong hội đồng cùng dấu Quan phòng các cấp.Thời Gia Long và đầu Minh Mệnh, Tam nội viện vàsau là Thượng Bảo tào coi giữ chìa khóa hòm BảoTỷ, đến đời Minh Mệnh thứ 11 (1830) chuyển choCơ mật đại thần giữ.Với Kim ngọc Bảo Tỷ còn một nghi thức quan trọngnữa mà chúng tôi được biết qua chuyến công tác tạiHuế năm 1989: Lễ “Phất thức”[184] 拂拭. Nghi lễnày bắt đầu có từ năm 1837 và tồn tại cho đến năm1945 khi Bảo Đạt thoái vị. Lễ “Phất thức” gắn liềnvới lệ phong ấn, nhưng ở lễ “Phất thức” mỗi năm chỉdiễn ra một lần.Cứ vào hạ tuần tháng Chạp hàng năm lễ “Phất thức”được cử hành long trọng tại điện Cần Chánh. Trướcngày hành lễ, Nội các dâng trình nhà vua bản danhsách các Hoàng tử, văn võ đại thần trật nhất phẩmcùng các trưởng quan ở Nội các và Cơ mật viện. Trêncơ sở đó, nhà vua chọn lựa những người được dự lễ.Đúng ngày lễ, Trực quan đặt hương án giữa điện CầnChánh. Các Hoàng tử cùng các quan văn võ trongdanh sách đều mặc lễ phục đứng dàn hàng. Khi nộithần bưng các hòm Bảo Tỷ ra chia đặt trên các bàn ởgian giữa điện Cần Chánh, Hoàng tử và các quanbước vào kiểm thị rồi dùng lụa đỏ để lau và dùngnước hương thang chùi các ấn. Riêng hòm ấn truyềnquốc Đại Việt quốc Nguyễn chúa vĩnh trấn chi bảo vàĐại Nam thụ thiên vĩnh mệnh truyền quốc tỷ thì chỉđược kiểm tra niêm phong và khóa mà thôi, khôngđược mở ra. Khi việc lau chùi đã xong các hòm ấy lạiđược niêm phong cẩn thận. Hòm truyền quốc cũngđược dán niêm phong mới có chữ của vua, xong xuôinội thần lại bưng Kim Ngọc Bảo Tỷ cất vào chỗ cũ.Ngày làm lễ “Phất thức” trên cũng là ngày giờ đầunăm sau triều đình lựa ngày tốt làm lễ khai ấn rồi mớiđược dùng lại.4. Vài nét về Bảo ấn của Thái hoàng thái hậu,Hoàng thái hậu và một số cung trong kinh thànhHuếNói đến Kim ngọc Bảo Tỷ của Hoàng đế thờiNguyễn cũng cần phải nói tới các Bảo ấn của Tháihoàng thái hậu, Hoàng thái hậu, Quốc mẫu, Thái phivà một số cung trong kinh thành Huế.Định lệ nhà Nguyễn có lễ tấn tôn Hoàng thái hậudâng sách vàng, ấn vàng. Bảo làm bằng vàng mườituổi, vuông 2 tấc 4 phân, dầy 4 phân, núm rồng phủphục, cao 1 tấc 5 phân. Mặt dấu khắc 4 chữ TriệnHoàng thái hậu bảo 皇太后寶 (Bảo ấn của Hoàngthái hậu).Nhà Nguyễn cũng có định lệ sách lập Hoàng hậu bansách vàng ấn vàng. Nhưng trên thực tế các vuaNguyễn từ Minh Mệnh trở đi đã bỏ định lệ này. CuốnCơ mật viện túc trình đã cung cấp cho chúng tôi tưliệu chính xác về loại Bảo ấn này. Vì điều kiện khuônkhổ có hạn, chúng tôi xin liệt kê số lượng tên gọi mộtsố Bảo ấn nói trên để tiện tham khảo.* Hoàng thái hậu bảo 皇太后寶 - bằng vàng.* Hoàng thái hậu chi bảo 皇太后之寶 - bằng bạc.* Thái hậu chi bảo 太后之寶 - bằng vàng.* Quốc mẫu chi bảo 國母之寶 - bằng bạc.* Chánh hậu chi bảo 正后之寶 - bằng vàng.* Hoàng thái phi bảo 皇太妃寶 - bằng bạc.* Nhân tuyên từ khánh Hoàng thái hậu chi bảo仁宣慈慶皇太后之寶 - bằng vàng.* Nhân tuyên từ khánh Thái hoàng thái hậu chi bảo仁宣慈慶太皇太后之寶 - bằng vàng.* Gia Thọ cung Hoàng thái hậu chi bảo嘉壽宮皇太后之寶 - bằng vàng.* Gia Thọ cung Từ DũThái hoàng thái hậu chi bảo嘉壽宮慈裕太皇太后之寶 - bằng vàng.* Gia Thọ cung Từ Dũ bác huệ Thái hoàng thái hậuchi bảo 嘉壽宮慈裕博惠太皇太后之寶 - bằng vàng.* Gia Thọ cung Từ Dũ bác huệ khang thọ Thái hoàngthái hậu chi bảo嘉壽宮慈裕博惠康壽太皇太后之寶 - bằng vàng.* Trang ý Hoàng thái hậu kim bảo 莊懿皇太后金寶 -bằng vàng.* Khôn nghi xương đức Thái hoàng thái hậu chi bảo坤儀昌德太皇太后之寶 - mạ vàng.* Trang ý thuận hiếu Thái hoàng thái hậu kim bảo莊懿順孝太皇太后金寶 - bằng vàng.* Diên Thọ cung bảo 延壽宮寶 - bằng vàng.* Trường Sinh cung bảo 長生宮寶 - bằng vàng.* Khánh Ninh cung bảo 慶寧宮寶 - bằng ngà.Xin được giới thiệu Bảo ấn của một Thái hoàng tháihậu cuối thời Nguyễn. Quả ấn này hiện được lưu giữtại Bảo tàng Lịch sử Việt Nam ở Hà Nội. Ấn có chấtliệu bằng đồng, mạ vàng ta. Núm ấn được đúc hìnhrồng thế phủ phục, thân bằng đầu. Đế ấn làm theokhuôn hình vuông kích thước 10,5x10,5cm. Mặt trênnúm ấn không khắc chữ Hán ghi niên đại, trọnglượng hay nội dung ấn. Mặt dấu hình vuông, kíchthước bằng mặt đế ấn, viền ngoài để trơn 1cm khôngkhắc họa tiết. Bên trong là 10 chữ Triện vuông vứcchia làm 3 hàng, 2 chữ hàng giữa dài gấp đôi 8 chữhàng bên. Đó là 10 chữ Khôn nghi xương đức tháihoàng thái hậu chi bảo 坤儀昌德太皇太后之寶.Qua nghiên cứu chúng tôi khẳng định Bảo ấn nàyđược tạo tác khoảng đầu năm 1933 và chủ nhân củanó là Thái hoàng thái hậu Dương Thị Thục. Bà sinhnăm Mậu Thìn 1868 là con gái Phú Lộc Quận công làmẹ vua Khải Định và là bà nội vua Bảo Đại. Năm1916 bà được phong Khôn nghi Hoàng thái hậu.Ngày 25 tháng 2 năm Quý Dậu (1933) vua Bảo Đạitấn tôn phong bà làm Khôn nghi xương đức Tháihoàng thái hậu và ban cho Kim sách Bảo ấn này. Bàmất ngày 2 tháng 8 năm Giáp Thân (1944) táng ở TưThông lăng và được dâng tôn thụy là Hựu thiêntương thánh Khôn nghi xương đức khoan hậu từ hòathọ khang trang túc Thuần hoàng hậu. (H. 117 a,b)Cuối phần mục này chúng tôi sẽ nói về Bảo ấn củamột cung điện trong kinh thành Huế. Đó là cungKhánh Ninh mà hiện vật ấn chương còn lưu giữ tạiBảo tàng Việt Nam ở thành phố Hồ Chí Minh[185].Ấn có chất liệu bằng ngà, núm cầm kiểu hình Tamsơn, đế hình tròn đường kính 6,5cm. Mặt dấu hìnhtròn đường kính bằng mặt đế ấn, viền ngoài để rộngcỡ 1,4cm khắc hình lưỡng long ...