Ẩn dụ ý niệm về 'sợi chỉ' trong thành ngữ và ca dao tiếng Việt

Bài viết này vận dụng lí thuyết về ý niệm và ẩn dụ ý niệm của Ngôn ngữ học tri nhận để tìm hiểu về ý niệm “sợi chỉ” trong ca dao và thành ngữ tiếng Việt. Qua đó, thấy được một phần độc đáo trong bức tranh ngôn ngữ về thế giới của người Việt.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Ẩn dụ ý niệm về “sợi chỉ” trong thành ngữ và ca dao tiếng Việt ẨNDỤÝNIỆMVỀ“SỢICHỈ”TRONGTHÀNHNGỮVÀCADAOTIẾNGVIỆT NguyễnĐìnhViệt NCSTrườngĐạihọcKhoahọcXãhộivàNhânvănTp.HồChíMinhTómtắt:Từviệcđisâutìmhiểuýniệm“sợichỉ”trongthànhngữvàcadaotiếngViệt,bàiviếtđãxáclậpcáccấutrúc ẩndụýniệm Conngười/bộ phậncơ thể conngườilà“sợichỉ”; Vậttraoduyênlà “sợichỉ”;Tìnhduyên/tình nghĩalà“sợichỉ”;Hoạtđộng/nhậnthứccủaconngườilàhoạtđộngvới“sợichỉ”; Tâmtrạngconngườilàhoạt độngcủa“sợichỉ”;Tàinăng/phẩmchấtlà“sợichỉ”;Hoàncảnhlà“sợichỉ” vàquađó,gópphầnminhhọathêmcholýthuyếtvềẩndụýniệmcủaNgônngữhọctrinhận ;chothấymộtphầnđộcđáotrongngônngữtưduyvăn hóaViệt.Từkhóa:Ýniệm,sợichỉ,ẩndụýniệm,ngônngữhọctrinhận.1.Mởđầu SựrađờicủaNgônngữ họctrinhậnvàothậpniên80củathếkỉ XXđãcónhữngảnhhưởngtolớnđốivớisựpháttriểncủangônngữ họchiệnđại.ChínhLýToànThắngcũngđãnhấnmạnhrằng: Ngônngữhọctrinhận“làmộttrườngpháimớicủaNgônngữhọchiệnđại,tiếnhànhnghiêncứungônngữtrêncơsởvốnkinhnghiệmvàsựtrigiáccủaconngườivềthếgiớikháchquancũngnhư cáicách thứcmàconngườiýniệmhóavàphạmtrùhóacácsự vậtvàsự tìnhcủathế giớikháchquanđó”[1,tr.2021]. Trảiqua50nămhìnhthànhvàpháttriển,Ngônngữhọctrinhậnđãxâydựngđượcchomìnhmộtnềntảnglíthuyếtvữngchắc:xácđịnhđượcđốitượngvàphạmvinghiêncứu;cácnguyênlívàcác phươngpháp chủ đạo; với một hệ thốnglí thuyết mới mẻ, mang tínhchất đột phá như: ý niệm(concept),nghiệmthân(embodiment),ẩndụýniệm(conceptualmetaphor),ánhxạ(mapping),điểnmẫu (prototype),khônggiantinhthần(mentalspace),… Hiệntại,Ngônngữ họctrinhậnvẫnđangtiếptục pháttriểnvàthuhútđượcsựquantâmcủanhiềunhànghiêncứutrênthếgiới. ViệcnghiêncứumốiquanhệgiữangônngữvàvănhóaViệtđãtrởnênthúvị,hấpdẫnhơnkểtừkhiNgônngữhọctrinhậnchínhthứcđượcgiớithiệuởViệtNamvớimộtsốcôngtrìnhtiêubiểunhư: Ngônngữ họctrinhận,từ líthuyếtđạicươngđếnthựctiễntiếngViệt[1],Ngônngữ họctri nhận(Ghichépvàsuynghĩ) [2], Ngônngữ họctrinhậntừ điểntườnggiảivàđốichiếu[3],…Cáccôngtrìnhnàykhôngchỉ hệ thốnghóanhữngvấnđề líthuyếtcơ bản,trọngtâmmàcònkhơigợinhiềuhướngnghiêncứutiếngViệt,vănhóaViệtdướigócnhìncủaNgônngữhọctrinhận,trongđó, đasốđềuquantâmđếnýniệmvàẩndụýniệm. BàiviếtnàyvậndụnglíthuyếtvềýniệmvàẩndụýniệmcủaNgônngữhọctrinhậnđểtìmhiểuvềýniệm“sợichỉ”trongcadaovàthànhngữtiếngViệt.Quađó,thấyđượcmộtphầnđộcđáotrongbứctranhngônngữvềthếgiớicủangườiViệt.2.Nộidung2.1.Cấutrúcýniệm“sợichỉ” ÝniệmlàđốitượngnghiêncứuquantrọngnhấtcủaNgônngữ họctrinhận.Đólàđơnvị củatưduy,làthànhtốcủaýthức.ChínhG.LakoffvàM.Johnsonđãnhấnmạnhđếnảnhhưởngcủaýniệmđốivớitưduy:“Cácýniệmchiphốisuynghĩcủachúngtakhôngchỉ thuầnliênquanđếntrítuệmàcònchi phốinhữnghoạtđộnghàngngàyvà,thậmchí,đếncả nhữngchitiếttầmthườngnhất.Ýniệmtạonêncáchchúngtanhậnthức,hànhxửvàtiếpcậnvớinhữngngườixungquanh. ”[4,tr.3].Vìvậy,nghiêncứuýniệmgiúpchúngtahiểuđầyđủvàsâusắchơnmốiquanhệcủabộbangônngữ–vănhóa–tưduy.Ngàynhậnbài:........Ngàysửabài:........Ngàynhậnđăng:........Tácgiảliênhệ:NguyễnĐìnhViệt;Địachỉemail:Viet.guitarlead@gmail.com SợichỉkhôngđơngiảnnhưkháiniệmđượcnêutrongTừđiểntiếngViệtlà“dâybằngsợixe,dàivàmảnh,chuyêndùngđể khâu,thêu,may,vá. Mảnhnhư sợichỉ.Vếtthươngđãcắtchỉ.Xechỉ luồn kim.”[5],màcònlàmộtvậtdụngrấtquenthuộctrongmỗigiađìnhViệt,đặcbiệtlàđốivớicácbà,cácmẹ,cácchịnhữngngườichuyênthêuthùa,may,vá.Thậmchí,chuyệncáikim–sợichỉ,chuyệnthêuthùa,may,váđãtrở thànhmộttrongnhữngtiêuchíđánhgiávề sự khéoléo,giỏigiangcủangườiphụnữ.Nhìnvàotừngđườngkim,mũichỉtacóthểphầnnàođoánđượctàinăng,tínhcáchconngười,…vàdườngnhư,trongquanniệmchungcủaxãhộiviệcthêuthùa,may,válàmộtbiểuhiệnchosựnữtính,dịudàngcủangườiphụnữ. Sợichỉ quenthuộckhôngchỉ vìrấtcầnthiếttrongmaymặctrangphục,trongviệcsửach ữa nhữngcáiáo,cáiquần,cáikhănbịrách,sứtchỉđườngtà,…màcònđượcdùngtrongyhọckhikhâuvếtthươngmở (chỉ thườngvàchỉ tự tiêu,…),sợichỉcònđượcdùngđể xâucáctrànghạt,nốikếtcácvậtdụngtrangtríkhác,buộcvàocácdâychuyềnvàngbạcđể tránhbị đứt,... Sợichỉđỏcònđược ...