Ẩn ngữ nghệ thuật thời tiền sử

Tháng 12/1994, Jean-Marie Chauvet và hai người bạn khám phá hệ hang động vùng Ardèche nước Pháp. Thật may mắn, họ đã tìm thấy các bức bích họa sinh động về ngựa, sư tử, bò tót, tê giác cũng như voi mamút. Một số hình ảnh được vẽ, số khác được “chạm” vào vách hang. Khám phá của Chauvet là một trong những khám phá khảo cổ vĩ đại nhất thế kỷ XX. Nhưng giống như các khám phá khác, trong khi giải đáp được nhiều vấn đề, nó cũng đặt ra nhiều câu hỏi mới. Người nguyên thủy...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Ẩn ngữ nghệ thuật thời tiền sử Ẩn ngữ nghệ thuật thời tiền sửTháng 12/1994, Jean-Marie Chauvet và hai người bạn khám phá hệhang động vùng Ardèche nước Pháp. Thật may mắn, họ đã tìm thấy cácbức bích họa sinh động về ngựa, sư tử, bò tót, tê giác cũng như voi ma-mút. Một số hình ảnh được vẽ, số khác được “chạm” vào vách hang.Khám phá của Chauvet là một trong những khám phá khảo cổ vĩ đạinhất thế kỷ XX. Nhưng giống như các khám phá khác, trong khi giảiđáp được nhiều vấn đề, nó cũng đặt ra nhiều câu hỏi mới.Người nguyên thủy với dấu chân trần hiện rõ trên bùn đã vào hang động từbao giờ? Tại sao họ vào sâu trong lòng đất để vẽ tranh? Hành vi bí ẩn đó cóphải là nguồn gốc của cái mà chúng ta gọi là “nghệ thuật” ngày nay haykhông? Những hình ảnh đó liên quan thế nào với vật khắc trên xương, ngàvoi và các bức tượng nhỏ tìm thấy ở các địa danh thời Đồ Đá Mới? Nhữngcâu hỏi đó từng được đặt ra trước kia, nhưng nay thì cần trả lời càng sớmcàng tốt.Niên đại tranh trong hang được Chauvet xác định khá dễ dàng. Kỹ thuậtcarbon phóng xạ cho thấy chúng có tuổi 32.410 năm, với sai số 720 năm. Đólà những bức tranh khá tinh tế lâu đời nhất mà chúng ta từng biết. Chúngxuất hiện gần như đồng thời với sự có mặt của người hiện đại tại Tây Âu.Chúng đặt ra một câu hỏi hoàn toàn mới là, “nghệ thuật” có thể xuất hiệnhoàn chỉnh ngay từ đầu, chứ không trải qua một quá trình phát triển từ thấptới cao? Và tại sao lại vẽ tranh sâu trong lòng đất?Câu hỏi tại sao vĩ đại?Năm 1860, khi khám phá các “ tác phẩm nghệ thuật” đầu tiên, giới nghiêncứu giả định rằng, động cơ duy nhất của chúng là thẩm mỹ. Nói cách khác,các bức tranh thời Đồ Đá Mới chỉ đơn giản là “nghệ thuật vị nghệ thuật” vàviệc vẽ tranh là thú tiêu khiển của người tiền sử. Nhưng rất khó hình dungcảnh người nguyên thủy vất vả bò xuống tận hang sâu chỉ để vẽ các con vậtmà họ thấy quanh mình trên mặt đất.Ngay cả mệnh đề “nghệ thuật vị nghệ thuật” cũng cần được đặt ra đúngnghĩa, vì nhiều nhà lịch sử nghệ thuật tin rằng, không hề có cái “vị nghệthuật” đơn thuần như thế. Việc nghiên cứu vai trò của nghệ thuật trong cácxã hội ngoài phương Tây - nhất là tại phương Đông - cho thấy, nghệ thuậtluôn được đặt trong một mạng lưới xã hội vàmang nhiều mục đích. Sử học lừng danh AbbéLời giải thích cho các con đường hiểm nguy sâu Henri Breuil nghiên cứutrong lòng đất xuất hiện hầu như không chậm trễ. bức bích họa trên váchNhà nghiên cứu Pháp Salomon Reinach (1902) đá (Ảnh: culture.gouv)cho rằng, “dùng ma thuật để sai khiến” chính làlý do. Con người vẽ hình để điều khiển những con thú mà họ vẫn săn. Hànhvi đó thường được bao phủ dưới bức màn bí ẩn và phải thực hiện xa nơi cưtrú là điều dễ hiểu. Rồi khi phát hiện các hình vẽ sư tử, nhà tiền sử học lừngdanh Abbé Henri Breuil (1952) cho rằng, con người vẽ vì muốn khỏe nhưchúng. Theo Reinach, qua “nghệ thuật”, con người thời Đồ Đá Mới hyvọng săn được nhiều thú để cuộc đi săn thành công.Dần dà giới nghiên cứu nhận ra rằng, đó là cách giải thích quá đơn giản. Nókhông thể đúng cho rất nhiều loại hình nghệ thuật và không giải thích đượcnhững đặc trưng còn chưa phát hiện. Chẳng hạn nó không tính đến thực tếlà, hình dạng các mỏm đá và vách hang thường được dùng làm đường viềncủa hình vẽ.Vào những năm 60 của thế kỷ trước, Leroi-Gourhan, học trò cũ của Breuil,đưa ra cách giải thích hoàn toàn mới. Nó dựa trên cấu trúc luận, một quanđiểm triết học do nhà dân tộc học Claude Lévi-Strauss phát triển. Cấu trúcluận cho rằng mọi người đều tư duy theo xu hướng đối nhau một cách nhịnguyên, vì bộ não được kết nối như vậy (hai bán cầu não có chức năng bổsung nhau). Nên tư duy của chúng ta thường đối nhau kiểu: tự nhiên/vănhóa, nóng/lạnh, sáng/tối, chúng ta/họ, nam/nữ…Chính nam/nữ là cái mà Leroi-Gourhan muốn lập thuyết. Ông tin rằngtrong toàn bộ 20.000 năm của thời Đồ Đá Mới, các hang động được cấu trúctheo nguyên tắc nam/nữ. Một số động vật, như ngựa, tượng trưng cho namtính, còn số khác, như bò tót, tượng trưng cho nữ tính.Các loài “nữ” tập trung tại giữa hang, còn các loài “nam” thì tản mát khắpnơi. Hình sư tử, gấu và các dã thú nguy hiểm khác thì nằm sâu trong hang.Đáng tiếc là bằng chứng không ủng hộ giả thuyết thú vị này: các hình vẽphân bố khá ngẫu nhiên trong hang.Năm 1972, Marshach giả định rằng, một số “tác phẩm” chạm trên xươnghay ngà voi, với niên đại 32.000 năm, có thể là một loại lịch. Năm 1983,Pfeiffer đưa ra cách giải thích bổ sung cho quan niệm của Leroi-Gourhan,khi tập trung tới tác động của môi trường hang sâu lên giác quan và tinh thầncon người.Ngày nay chúng ta thám sát hệ hang động bằng đèn chiếu hiện đại và biết rõtrước kia nhiều người đã từng ở đó. Pfeiffer cho rằng, với người thời Đồ ĐáMới, tình thế hoàn toàn khác. Dưới ánh đuốc bập bùng, các hình ảnh độngvật dường như cử động và hít thở. Khô ...