Bài giảng bộ môn Sốt rét - Kí sinh trùng và côn trùng: Đại cương động vật chân đốt (lớp nhện) - TS. Nguyễn Ngọc San (Học viện Quân y)

Mời các bạn cùng tham khảo Bài giảng bộ môn Sốt rét - Kí sinh trùng và côn trùng: Đại cương động vật chân đốt (lớp nhện) của TS. Nguyễn Ngọc San để nắm bắt thêm những kiến thức về đặc điểm sinh học, đặc điểm sinh thái, vai trò y học và biện pháp phòng chống động vật chân đốt, đặc điểm sinh học, vai trò y học của ve, mò mạt, cái ghẻ.

Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Bài giảng bộ môn Sốt rét - Kí sinh trùng và côn trùng: Đại cương động vật chân đốt (lớp nhện) - TS. Nguyễn Ngọc San (Học viện Quân y)Bé m«n Sèt rÐt - KÝ sinh trïng - C«n trïng §¹i c¬ng ®éng vËt ch©n ®èt líp nhÖn TS NguyÔn Ngäc San Môc tiªu bµi häc N¾m ®îc ®Æc ®iÓm sinh häc, vai trß y häc vµ biÖn ph¸p phßng chèng §VC§. N¾m ®îc ®Æc ®iÓm sinh häc, vai trß y häc cña ve, mß m¹t, c¸i ghÎ. ®¹i c¬ng®éng vËt ch©n ®èt Giíi thiÖu®Æc ®iÓm h×nh thÓ1. §Æc ®iÓm sinh häc1.1. §Æc ®iÓm sinh th¸i+ ®vc® muèn tån t¹i, ph¸t triÓn cÇn ®iÒu kiÖnthiªn nhiªn thÝch hîp: nguån thøc an, n¬i tró Èn,n¬i sinh ®Î... ®iÒu kiÖn nµy phô thuéc vµo yÕu tèlÝ, ho¸, sinh häc cña m«i trêng.+ NC sinh th¸i cña ®vc® lµ NC mèi quan hÖ qual¹i giua ®vc® vµ nhung ®iÒu kiÖn cña m«i trêng.1.1. §Æc ®iÓm sinh th¸i+ NÕu ®k thiªn nhiªn thÝch hîp, ®vc® ph¸t triÓnthuËn lîi, sè lîng tang. NÕu ®k thiªn nhiªnkh«ng thÝch hîp, sè lîng Ýt ®i.+ HiÖn tîng tang, giam vÒ sè lîng c¸ thÓ gäi lµmïa ph¸t triÓn. Mçi loµi ®vc® ph©n bè trªn tõngkhu vùc nhÊt ®Þnh (vïng ph©n bè).+ Sù ph¸t triÓn cña ®vc® chÞu sù t¸c ®éng cñayÕu tè mïa, vïng râ rÖt. BÖnh do ®vc® truyÒnthêng diÔn biÕn theo mïa vµ vïng.1.1. §Æc ®iÓm sinh th¸i+ Kha nang thÝch nghi cña ®vc® víi khÝ hËu: n®,®©, as, giã, ma. KhÝ hËu cã thÓ t¹o ®iÒu kiÖnthuËn lîi cho ®vc® PT & H® víi møc ®é cao. ®iÒukiÖn tèi thiÓu chØ gióp sinh tån nhng khã PT &H®.+ Kha nang thÝch nghi cña ®vc® víi quÇn thÓ sinhvËt: phai quÇn sinh víi mét sè sinh vËt kh¸c,tr¸nh yÕu tè kh«ng thuËn lîi vµ tim ®Õn yÕu tèthuËn lîi.1.1. §Æc ®iÓm sinh th¸i • ®vc® cã kha nang thÝch nghi ®Ó ®èi phã l¹i yÕu tè chèng l¹i chóng b»ng c¸ch tim m«i trêng kh¸c sèng thuËn lîi h¬n. • Khi thiÕu vËt chñ thÝch hîp, ®vc® cã thÓ t¹m thêi kÝ sinh ë vËt chñ kh«ng thÝch hîp.1.1. §Æc ®iÓm sinh th¸i• Can thiÖp cña con ngêi (dïng c¸c BP xua, diÖt)còng cã thÓ dÇn dÇn lµm thay ®æi sinh th¸i, chóngkh«ng nhung kh«ng chÞu tiÕp xóc víi HC mµ cßnchuyÓn ho¸ HC ®ã ®Ó t¹o nªn sù quen hoÆc søc®Ò kh¸ng víi HC.• Kha nang thÝch nghi cña ®vc® víi c¸c yÕu tèchèng l¹i chóng cã thÓ t¹o nªn biÕn ®éng sinhth¸i. Phai cã BP phßng chèng tËn gèc: cai t¹o m«itrêng vµ ngo¹i canh, nh©n gièng ®éng vËt diÖt®vc®.1.2. §Æc ®iÓm sinh lÝThøc an cña ®vc® rÊt ®a d¹ng: m¸u, mñ, dÞchm« hay c¸c tæ chøc bÞ giËp n¸t cña vËt chñ.Cã loµi ® chØ kÝ sinh trªn mét vËt chñ ®îc gäilµ loµi “®¬n thùc”. VÝ dô: chÊy, rËn chØ kÝ sinh ëtrªn ngêi, thøc an chØ lµ m¸u ngêi, kh«ng anm¸u c¸c loµi ®éng vËt kh¸c.1.2. §Æc ®iÓm sinh lÝCã loµi kÝ sinh trªn nhiÒu loµi vËt chñ, cã thÓ lµngêi hoÆc c¸c loµi ®éng vËt kh¸c, ®ã lµ loµi “®athùc”. VD: bä chÐt X.cheopis kÝ sinh ca trªnngêi, ca trªn chuét, chã, mÌo...Loµi ®¬n thùc chØ truyÒn bÖnh trong tõng loµi vËtchñ, loµi ®a thùc truyÒn bÖnh cho nhiÒu loµi vËtchñ kh¸c nhau. VD: chÊy, rËn chØ truyÒn bÖnh chongêi, bä chÐt truyÒn bÖnh cho ca ngêi vµchuét...1.3. Vßng ®êi Vßng ®êi ®vc® thêng ph¸t triÓn qua 4 giai®o¹n: trøng (eggs) - Êu trïng (larvae) - thanhtrïng (nympha) - trëng thµnh (imago). ®©y lµ lo¹i vßng ®êi thêng gÆp trong thiªnnhiªn nh vßng ®êi cña muçi, ve, mß...1.3. Vßng ®êi Cã mét sè loµi ®vc® ®Î ra Êu trïng kh«ng cãgiai ®o¹n trøng, nh mét sè ruåi (Glossina),nhÆng x¸m (Sarcophagidae)... nhung loµi nµymçi lÇn ®Î kh«ng nhiÒu, tõ 1 ®Õn 15 Êu trïng. ë giai ®o¹n thanh trïng, mét sè loµi hinhthµnh nhéng (pupa) kh«ng an, kh«ng ho¹t ®éng,nh ruåi (Muscidae), ruåi vµng (Simulidae)...2. Vai trß y häc2. Vai trß y häcNhung ®vc® cã vai trß y häc phÇn lín lµ nhungngo¹i kÝ sinh trïng hót m¸u (trõ ruåi nhµ,gi¸n), chóng cã thÓ truyÒn bÖnh vµ g©y bÖnh.Vai trß chñ yÕu cña chóng lµ truyÒn bÖnh, vaitrß g©y bÖnh chØ lµ thø yÕu nhng ®«i khi còngg©y nguy hiÓm ®Õn tÝnh m¹ng con ngêi.