BÀI GIẢNG CÂY DƯỢC LIỆU

SƠ LƯỢC VỀ CÂY DƯỢC LIỆU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ ĐẶC ĐIỂM CHUNG1. Khái ni ệ m về câ y dư ợc liệ u Cây dược liệu là những loài thực vật có tác dụng dùng để chữa bệnh hoặc bồi bổ cơ thể khi con người sử dụng. Việc dùng thuốc trong nhân dân ta đã có từ lâu đời. Từ thời nguy ên thuỷ, tổ tiên ch úng ta trong lúc tìm kiếm thức ăn, có khi ăn phải chất độ c phát sinh nôn mửa hoặc rối loạn tiêu hoá, hoặc hôn mê có khi chết...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
BÀI GIẢNG CÂY DƯỢC LIỆUTRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM HUẾDỰ ÁN HỢP TÁC VIỆT NAM – H À LAN BÀI GIẢNG CÂY DƯỢC LIỆU Người bi ên soạn: ThS. Vũ Tuấn Minh Huế, 08/2009 BÀI 1 SƠ LƯỢC VỀ CÂY DƯỢ C LI ỆU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ ĐẶC ĐIỂM CHUNG 1 . K hái ni ệ m về câ y d ư ợc liệ u Cây dư ợc liệu l à những lo ài th ực vật có tác dụng d ùng đ ể chữa bệnh hoặc bồi bổ cơt h ể khi con ng ư ời sử dụng. Việc d ùng thu ốc trong nhân dân ta đ ã có t ừ lâu đời. Từ thờin guy ên thu ỷ, tổ ti ên ch úng ta trong lúc tìm kiếm thức ăn, có khi ăn phải chất độ c phát sinhn ôn m ửa hoặc rối loạn ti êu hoá, hoặc hôn m ê có khi ch ết ng ư ời, do đó cần có nh ận thứcp hân biệt đ ược l oại n ào ăn đư ợc, l o ại n ào có độ c không ăn đư ợc . K inh n ghi ệm dần dần tích lũy, khô ng những giúp cho lo ài người biết lợi dụng tínhc hất của cây cỏ để làm thức ăn mà còn dùng đ ể d ùng làm thuố c chữa bệnh, hay d ùngn hững vị có chất độc để chế t ên thuốc độ c dùng trong săn b ắn hay trong lúc tự vệ chố ngn go ại xâm. Lị ch sử n ư ớc ta cho biết ngay từ khi lập n ước n hân dân ta đ ã bi ết chế tạo v à sửd ụng t ên đ ộc đ ể chống lại kẻ thù. N hư v ậy, việc phát min h ra thuốc đ ã có t ừ th ời th ư ợng cổ, trong quá trình đ ấu tranhv ới thi ên nhiên, tìm tòi thức ăn m à có đư ợc. Nguồn gốc t ìm r a th ức ăn, thuốc v à cây cóc hất độc chỉ l à một. Về sau dần dần con ng ư ời m ới biết tổng kết v à đ ặt ra lý luận. Hiện nayđ i sâu và tìm hi ểu n hững kinh ng hiệm trong nh ân dân Việt Nam cũng như nhi ều dân tộck hác trên thế giới, con ngư ời đã sử dụng h àng v ạn lo ài th ực vật để làm thu ố c. Trong quátrình chữa bệnh bằng kinh nghiệm và hi ểu biết của con ng ư ời , đến ngày nay đ ã hình thànhc ác kh uyn h hư ớng khác nhau, chú ng ta có thể phân biệt hai loại ng ư ời l àm thuốc. Một loạic hỉ có kinh nghiệm chữ a bệnh, không biết ho ặc ít biết lý luận. K inh nghi ệm đó cứ chatruy ền con nối mà t ồn tại, m à ph át huy. Nh ững ng ư ời có khuy nh h ư ớng n ày chiếm ch ủ yếut ại các v ù ng dân t ộc ít ng ư ời. Kh uynh h ướng thứ hai l à nh ững n gư ời có kinh nghiệm v à cót hêm ph ần lí luận, những ng ư ời n ày chi ếm c hủ yếu ở thành th ị và nh ững ng ư ời có cơ sở líl u ận cho rằng vị Thần Nông là người phát minh ra thuốc. Truyền thuy ết kể rằng: “Mộtn gày ông n ếm 100 lo ài cây c ỏ để tìm thuốc, ông đã g ặp phải rất nhiều lo ài cây có độc n ênc ó khi m ột ng ày ng ộ độc đến 70 lần ” , rồi soạn ra sách thuốc đầu ti ên g ọi l à “Th ần Nô ngb ản thảo ”. Trong bộ này có ghi chép t ất cả 365 vị thuốc v à là b ộ sách thuốc cổ nhất Đô ngY ( ch ừng 400 0 năm nay).2 . C ơ s ở lý luậ n d ùng c ây dư ợc liệu l à m thuốc 1 2 .1. C ơ s ở lý luậ n tro ng Đ ông y Ch úng ta bi ết rằng hiện nay trong giới Đông y có những ng ư ời chỉ biết một số đ ơnt huốc gia truyền kinh nghiệm, nh ưng l ại có rất nhiều ng ư ời trong khi điều trị t ìm thu ốc,c hế thuốc đều hay vận dụng nhữn g cơ sở lí luận rất đặc biệt của Đông y. L ý luận đó đúng sai thế n ào, d ần dần khoa học sẽ xác minh. Chỉ biết rằng hiện nayn hững nh à đôn g y đ ã v ận dụng lí luận ấy để chữa khỏi cho một số bệnh và phát hi ện mộtsố thuốc m ới. Cho n ên chú ng ta nên tìm hi ẻu tiếng nói của những nhà Đông y đ ể gần gũiv à h ọc tập họ; để tr ên cơ sở những kinh nghiệm của họ chúng ta thừa kế v à phát huy theok hoa h ọc hiện đại. Đ i ều đáng chú ý l à cơ s ở lí luận của Đông y đ ã có t ừ lâu mà không thay đ ổi cho nênc ó đi ều c òn đ ú ng, có đi ều đã sai. Vì v ậy phải đán h giá một cách khách quan các lí luận đó,k hôn g nên cái gì c ũng cho l à sai c ả hay đún g cả. N h ữ ng nhà Đông y coi ngư ời và hoàn c ảnh l à m ột khối thống nhất. Con ng ư ờic hẳn g qua cũng là cơ năng c ủa trời đất thu nhỏ lại. C ơ sở lí luận của Đông y dựa v ào quanđ i ểm vũ trụ chung trong triết học Á Đông th ời xưa. Qu an ni ệm về vũ trụ này bao g ồmn hi ều ng àn h khoa h ọ c khác nh ư khí tư ợn g, tử vi, địa lý v.v... T heo quan đi ểm n ày v ũ trụ từ khi mới sinh ra l à m ột khối rất lớn gọi l à thái c ực:t hái c ực biến hoá sinh ra hai nghi (l ư ỡng nghi) l à âm và dương. Âm dươn g k ết hợp vớin hau đ ể sinh ra 5 h ành là kim, mộ c, thuỷ, hoả v à thổ, đó l à nh ững thực thể luôn tồn tại tr ênT rái đ ất v à có liên quan mật thiết với con ng ư ời, chúng chi phối con ngư ời hoặc bị conn gư ời chi phối. N g ũ h àn h sẽ lại kết hợp với nhau để tạo ra 3 lực l ượn g bao tr ùm v ũ trụ (tam t ài)t hiên, địa, nhân. Trong mỗi lực l ư ợng n ày l ại có sự kết h ợp chặt ch ẽ v à cân b ằng giữa âmd ươn g, ng ũ h ành. N ếu thiếu sự cân bằn g giữa âm và dương trong m ỗi lực lư ợn g hoặc thiếusự cân bằng giữa 3 lực l ư ợng đó ngư ời ta sẽ m ắc bện h. Việc điều trị bệnh tật chẳn g qua l àt hiết lập lại s ...